Краток преглед на списокот на измислени новинари, открива интересна појава помеѓу суперхероите што се појавуваат во стриповите, филмовите и тв сериите: голем број од нив се новинари, репортери, фотографи. Од попознатите Супермен е Кларк Кент, новинар од Дејли Планет, Спајдермен е Питер Паркер фотограф од Дејли Багл, Капетан Марвел е Били Батсон, радиски новинар. Со ненадприродни моќи го имаме Тин Тин кој исто така е репортер, Снапер Кар кој е дел од Лигата на правдата и Ејприл О'Нил од екипата на Нинџа желките.

Улогата на суперхероите во општествата, па и во оние измислените, е да им помагаат на беспомошните, обесправените и загрозените. Тие ѝ се спротистават на моќта која нe одговара пред никој друг. Нивната задача е бидат последната контролна точка која злоупотребите на моќниците никако не смеат да ја поминат.

Од друга страна, со зборовите на Едмунд Бурк, задача на печатот е да обезбеди функционирање на претставничката демократија со тоа што ќе остане независен од владината контрола, ќе ја испитува владината работа и ќе ги држи политичарите до одговорност со тоа што ќе ја снабдува јавноста со информации потребни за носење на информирани демократски одлуки. Кажано поинаку, печатот треба да ја зборува вистината за моќта.

Слика од: https://5yearproject.wordpress.com/tag/wardrobe/.

Дали е тогаш случајно што токму ликови на новинари се чести алтер ега на (супер)хероите?

Она против што суперхероите се борат со своите ласерски очи и пајакови мрежи е истото за кое новинарите мора да пишуваат без страв. Според Џенифер Робинсон, новинарството е професија која е посветена на транспарентноста, вистината и отчетноста, и професија која треба да ги руши корумпираните влади, да зборува за неправдата и нееднаквоста и да им даде глас на безгласните.

Слободата на печатот, како и слободата на говорот, се концепти кои се сметаат за едни од најголемите достигнување на западните демократии. Оттука, не е чудно што поп-културата ги прифаќа и поттикнува истите нив преку своите дела, мешајќи го јавниот и тајниот живот, дневната и ноќната работа на новинарите-суперхерои.

Поради сето ова ми беше интересно да побарам, барем на интернет, референца за измислен новинар од Македонија. Колку што успеав да најдам, нема таков истанкат лик во нашите книги или филмови. Ниту пак најдов суперхерој кој во својата дневна работа е новинар.

Се разбира, причините за ова може да се целосно економски: локалниот пазар можеби е премногу мал. Или пак можеби се артистички: домашните стрип-цртачи, на пример, можеби повеќе сакаат да цртаат на други теми. За конечен заклучок потребно е повеќе истражување. Во меѓувреме, останува да се надеваме дека недостатоток на новинарите-суперхерои било одраснати дома, било преведени од странство не е индикатор за тоа колку нам овде ни значат вредностите за кои зборува Бурк.

Овој текст е објавен на Радио Слободна Европа: http://www.makdenes.org/content/article/24630046.html

Во (веројатно) извиканиот говор на Евгени Морозов на TED, има интересна забелешка за пристрасноста на западниот свет кон улогата на технологијата: Наместо бомби, фрлете им ајпади и демократијата е неизбежна. Ми се чини дека за многу проблеми и нам овде во Македонија технологијата ни се чини како решението што неизбежно ќе донесе позитивни резултати. Последно, иницијативата за OpenData е уште едно место каде технологијата треба да помогне за подобра држава.

Отворени податоци е дел од големиот балон за отворена влада. Затоа, прашањето е дали можеме да имаме отворена влада без технологија? Неспорно, полесно е да ја имаме со помош на технологија, особено некоја отворена технологија како што е интернет. Но, еве, за момент да замислиме дека технологија баш и нема. Кои се отворените влади на минатото?

Ова е важно прашање бидејќи нужно нѐ втурнува во политичка дебата за тоа што всушност мислиме кога ќе кажеме отворена влада; што очекуваме од владата воопшто, наспроти кои алатки од светот на ИКТ мислиме дека таа треба да ги користи. Како што Морозов забележува, владите сосема успешно можат да користат технологија за да одржат авторитативност и за да наметнат репресија над граѓаните; можат да ги користат и најубавите софтверски алатки.

Значи, повторно, ова е дебата за вредностите. За оние од нас кои доаѓаат од светот на слободниот софтвер ова можеби и не е толку чудно. Слободниот софтвер е вредносно прашање: софтверот треба да биде слободен бидејќи тоа е единствениот начин трајно да се обезбеди слободата на корисниците на компјутери. Слободата е највисоката вредност што се застапува.

Прашањето е дали можеме ли да изнајдеме слична дефиниција за вредностите за отоворената влада?

Во 2011 на блогов оживеале 116 (сто и шестнаесет) написи - вклучувајќи го и овој. Во просек тоа е еден напис секои три дена.

Најмногу во месец јуни - шестанесет. Тоа беше месецот во кој се случуваше протестот против полициска бруталност. Текстовите од тој период се со лепенка протестирам. Мене најопишувачки, иако со доза на цинизам, на сета работа околу случајот и понатаму ми останува текстот, т.е. цитатот од Неколку добри луѓе, објавен кога сѐ уште многу малку се знаеше за целиот случај: Неколку добри луѓе vs. #daniel.

Но, најистакнат на темава помеѓу сите е текстот што го пишувавме заедно јас и Миша Поповиќ: Полициската бруталност и општествената класа - текст што се појави во август.

Јануари беше одбележан со два текста што ми се многу драги и кон кои често се навраќам:
Отворен повик за хакери и Ширење на хакерскиот дух: говор по повод 10 години Википедија.

Во февруари дебата и интерес предизвика текстот Правните прашања зад дебатата за андроид апликацијата за Златна книга.

Март е шарен со неколку текстови што ми се чини се доволно интересни да бидат споменати: Суперхероите и новинарството, Неколку белешки за филмовите на Билјана Гарванлиева, TEDxSkopje - една година потоа.

Април и мај испаднаа некако окупирани со теми за изборите: За изборот и изборите, Репринт: Маестралната уметност на владеење на Груевски, Избори 2011 (уште еден репринт), Колиер, па Рузвелт, Буџетски белешки за изборите.

Јуни експлодираше со текстови за протестите, полициската бруталност и идеи поврзани со тоа. Веројатно најзначаен до сите е За Мартин Нешковски, кој преработен, дополнет, дообјаснет, беше и платформа за многу од активностите што се случија. Секако, ги препорачувам сите написи од тој период.

Јули ја имаше малата анализа на текстовите од огласите за Законот за амнестија и хашките случаи.

Август, покрај тоа погоре наведениот Полициската бруталност и општествената класа, освртот кон Седмата република ми е мил и поради книгата и темата што ја обработува.

Септември ми изгледа штуро, но да го издвојам Идеологијата и градот.

Октомври е враќање на некои вообичаени теми: Поглед кон „Патенталија и Тентелина“ од Матеј Богдановски, од фронтот на војната за авторски права и Behind enemy lines: Белешки од webit '11

Во ноември блогот доби и нова важна лепенка it.com.mk, заради текстовите што почнав да ја пишувам за тој сајт. Од тој месец би го издвоил Ретвитај за музика, иако сѐ што е под таа лепенка е интересно за читање. Настрана од тоа тука е (Не)познато (не)знаење.

Декември го отворив со Објаснување за системот на електронска здравствена картичка од гледна точка на зависност од еден понудувач, а во него се и Кон „Изгубената република“ од Лоренс Лесиг и некои идеи поврзани со неа по настанот „Стратегии на отпорот - од културен активизам до нови модели на општествено дејствување“ и Јавната дебата и слободата на говор.

На крај, најзабавна и најпрониклива ми беше колекцијата „македонскиот народен мудрец“ која почна овде, но продолжи на mudrec.tumblr.com.

Годината најверојатно ја затворам со овој преглед, освен ако нешто многу интересно не ме предизвика од 28c3.

СНГ и Happy Hacking.

Една од највидливите последици на законот што забрани пушњето во затворените јавни простори е големата инвестиција што кафулињата ја прават за да можат на своите гости да им овозможат колку-толку затоплено угостителско искуство на нивните летни тераси.

Сега, ваквото „овозможување“ бара инвестиција во греалки и ќебиња како фиксен трошок и зголемена потрошувачка на електрична енергија во зависност од зачестеноста на посетите на гостите. Сето ова несомнено ги зголемува трошоците на кафулињата. Под претпоставка дека бројот на гости не се разликува значително лете и зиме [туку само нивната распределба по маси надвор и внатре], а и ако го земеме барем за малку вистинито тврдењето на угостителите дека бројот на гостите, а со тоа и прометот, е опаднат од донесувањето на законот, тогаш останува нејасно како цената на кафето е непроменета во исти кафулиња веќе подолг временски период.

Да сумираме: поради законот овие бизниси имаат растечки трошоци и [според нивно кажување] намален промет, а тука се и општо влошените услови кои ја погаѓаат сета економија: пораст на цени на струја, парно, суровини итн. Сепак, цените по кои тие продаваат се (воглавно) непроменети.

Единствениот заклучок што јас можам да го извлечам од ова е дека дури и со вакви отежнати услови за работа, разликите помеѓу приходите и расходите се доволно големи за бизнисите да остваруваат профит што ќе ги задоволува апетитите на нивните сопственици. Мојот примерок за анализава навистина е мал, но и покрај тоа мислам дека се отвараат интересни точки за размислување:

1. Ако профитите се доволни сега, тогаш сосема логично биле повеќе од доволни пред да се влошат околностите за работа.

2. Ако профитите се доволни со овие цени тогаш тоа значи дека цените за услугите биле [и можеби сѐ уште се] превисоки; значи дека на пазарот можеле да влезат уште бизниси за да го гризнат тој дел од колачот, но ако тоа не го сториле тогаш треба да се запрашаме дали постоечките бизниси создале бариери за влез што би требало да крене веѓи во некои рагулаторни тела.

3. Од друга страна, ако со покачувањето на цените бизнисите повеќе не остваруваат она што економистите го нарекуваат „екстра профит“, т.е. тој дел од колачот што е интереесен за другите потенцијални бизниси исчезнал, тогаш тоа значи дека сега пазарот станал „поефикасен“.

4. Ако структурата на гостите (пушачи / непушачи) е горе-долу иста со таа од пред донесувањето на законот, тогаш тоа значи дека дека се случува прераспределба од угостителските бизниси кон оние што продаваат грејни тела, при што оние што не пушат плаќаат за оние што пушат: во алтернативен свет цената за кафето би била различна ако овозможувањето на конзумирањето има разлини трошоци; се разбира не е можно кафето на летната тераса во зима да биде поскапо од тоа што го служат внатре.

5. Ако претпоставките за профитите се точни, тогаш тоа може да објасни зошто поефтините места не вложуваат (толку многу) во надворешно греење, исто така претпоставката за профитите може да ги натера сопствениците да се коцкаат на зависноста на пушачите, кои со дадени други предности на кафулето што го посетелие, не би имале против да испушат цигара на ладно.

Ако сето ова личи на многу ако, тогаш ете шанса за истражување, посебно ако сте во последната година студии на економскиот факултет.

Мал вовед за Лесиг и „Изгубената република“

Кога земате да прочитате книга од Лоренс Лесиг можеде да биде сигурни во едно, макар и да не се согласувате со тоа што тој има да го каже: тоа е добро и убаво напишна книга со јасен јазик и прецизни аргументи, полна со референци и цитати од / до соодветни истражувања , од првата буква до последната точка. Во оваа смисла „Изгубената република“ по ништо не се разликува од „Код и други закони на киберпросторот“ и „Слободна култура“ - другите две негови книги што сум ги прочитал [и кои, патем, ги имаме во библиотеката во КИКА].

Ако баш и не Ви се чита книга од речиси четиристотини страници за да научите како парите го корумпираат претставничкиот дом на Соединетите држави (пред сѐ), тогаш некое од предавањата на истата тема кои ги одржува Лесиг се доволни за да се (с)фати главниот аргумент соголен од сите дополнителни и опширни објаснувања. Предавањето што тој самиот го препорачува и кое ќе одземе час и половина од Вашето време или подобро речено ќе заземе час и половина од Вашето внимание се наоѓа на: http://vimeo.com/31447296.

Главната поента во книгата [и целото движење/раздвижување околу неа] е за тоа дека парите создаваат зависност кај законодавците во САД; дека парите не се проблем сами по себе, туку тогаш кога се „пари на погрешно место“; дека дури и парите навистина да не купуваат закони, тоа што ни се чини дека парите купуваат закони е доволна причина за барање на реформа, бидејќи тоа „чинење“ ни ја намалува довербата што ја имаме во системот [што нѐ враќа назад на идејата за The appearance of impropriety]; дека независноста на претставничкиот дом може да биде осигурана преку зависност исклучиво од граѓаните. Или со една реченица: независноста е вистинска зависност – како што вели Лесиг: „кога велиме независно судство не мислиме на судство што може да прави што сака, туку на судство зависно единствено и исклучиво од Закон“. Во таа смисла независноста на претставничкиот дом треба да биде остварена и одржана преку зависност на граѓаните, а не на донаторите, лобисите и други интересни групи. Така Лесиг ја проширува идејата за корупција. Корупција не е само поткпуп или нашето - пари на рака, Мара за рака. Туку, корупција е она што „ја одвлекува институцијата од целта за која била наменета да ѝ служи“.

Корисни лекции и „Стратегии на отпорот“

Ми се чини дека без поголеми тешкотии оваа анализа може да се примени на многу места и за нашето општество. Сплетот на околности беше таков да вчера (15.12.2011) присуствував на презентацијата насловена „Стратегии на отпорот - од културен активизам до нови модели на општествено дејствување“, каде што се запознавме со културните практики и граѓанскиот активизам во Хрватска, и таму се отвори интересна дискусија, па ете тука и ќе почнеме. Малку од дебатата има на Фејсбук и за жал од таму не може лесно да се врзува до овде. Вклучени во дебатата се @gdamjan, @kefremovski, @popmisa и @unexploded_yet.

Прашањето што го постави Дамјан [и сега не цитирам до збор, но Дамјан или било кој друг може да поправи во коментари] беше за тоа дали заминувањето на Фондацијата институт отворено општество од Хрватска имало улога во формирањето на Погон и сите тие активности во Загреб, како на пример „Право на град“, кои во Скопје се сметаат за квалитетен критериум за стремење на локалната сцена. Вон контекст ова може изгледа како уште еден „напад на Сорос“, и како што и Дамјан се согласи, прашањето можеби не беше поставено најјасно, но еве сега да дадеме конктекст. Имено, од нашите (на Слободен софтвер Македонија) разговори со нашите пријатели од Загреб (пред сѐ од Мултимедијалниот институт), научивме дека заминувањето на ФИОО од Хрватска меѓу другото го исчистило граѓанскиот сектор од луѓе што немале правилни мотиви за учество во него. Ова го пишувам од сеќавање, и секако можеби не е до збор точно, и затоа не навлегувам во тоа да утврдуваме кои би биле „правилните мотиви“. Но, за дополнителна илустрација ќе се присетам на разговорот што во просториите на фондацијата Метаморфозис го имав со еден директор или шеф на ФИОО од Будимпешта пред околу пет или шест години [не се сеќавам на името на човекот, но можеби @razvigor има подобро сеќавање или белешки од настанот]. Неговите зборови беа дека големите донатори имале разорен ефект на македонскиот граѓански сектор. Мислам дека не е тешко да се замисли што го предизвикало тоа разорување. Донаторите донираат пари. Тие имаат свои приоритети по кои одлучуваат за што ќе ги донираат парите. Невладините организации мора да научат кои се тие приоритети за да ги добијат парите. Дебатата за „невладиниот јазик“ не е нова, како што не се ни критиките дека донаторите често ја промашуваат целта, поттикнуваат проектно базиран пристап, наместо програмски или на ниво на политики и генерално одговараат пред нивата јавност / сопственици / организации, а не пред домашните заинтересирани страни за ефектите на нивните одлуки.

Нашиот случај?

Со горното на ум, мислам дека можеме да го поставиме прашањето во Македонија: што ќе се случи ако ФИОО си замине? Можеме да го поставиме прашањето и за другите големи донатори, но вчера, иако темата (согласни сме) не беше таа, сепак не беше претерано страшно да се дебатира и на оваа тема бидејќи пристуни беа луѓе од ФИОО.

Немам податоци за да можеме подетално да видиме до која мера однесувањето на македонскиот граѓански сектор е корумпирано во смисла на тоа што го вели Лесиг дека е одвлечен од целта на која треба да ѝ служи. Без разлика на тоа се согласувам со Дамјан дека нема интерес за „интроспективна дебата по тоа прашање“. И бидејќи сум дел од граѓанскиот сектор веќе десет години можам да зборувам од искуство, без притоа да го споменувам ФИОО.

На пример, последниот судир на Слободен софтвер Македонија со голем донатор беше проектот на USAID за локализирање на софтверот за училиштата каде што се инсталираше и конфигурираше оперативниот систем Edubuntu. Нашиот предлог беше да не се користи проектен пристап во врска со оваа активност за да не биде еднаш превод и чао, туку да се најде (долго)трајно решение – нешто што не наиде на разбирање кај спроведувачите што работат кај донаторот. Резултатите се веќе историја: заедницата е разорена и никој веќе волонтерски не преведува слободен софтвер, пари за уште еден проект нема и нови преводи нема. Како некаква сатисфакција го имаме само признанието на претставник на USAID, година – две по критичниот настан, дека треба да се најде одржливо решение за преведување на училишниот софтвер на мајчините јазици на децата. Благодариме многу.

Сега следите дека проблемот што Лесиг го детектира не се парите како такви, туку „парите на погрешно место“. Ценам дека во принцип нема ништо лошо во тоа што го вели Миша дека работа во граѓанскиот сектор може да биде како било која друга, т.е. не мора да биде активистичка. Ценам и дека големите донатори не мора нужно да престанат да постојат. Се согласувам дека има делови од општеството што бараат да им се обрати специјално внимание од специјализирани организации. На пример, ми текнува на организиацијата што се бави со прашања за азил и која директно работи под капата на UN [кои несомнено се голем донатор]. Но, вчерашната средба и дебата не беше за ваков тип на организации. Беше за активистички.

Понатаму, ценам дека коментарот на Ивана кој што произлегува од тоа што го рекла Емина и/или Тео, дека „нема причинско-последичен однос помеѓу Сорос и Погон, туку станува збор за временско позиционирање во историски момент“ исто така е во ред што се однесува до Хрватска. Тоа сепак не нѐ ослободува нас од прашањето што правиме со македонскиот граѓански сектор за кој треба да утврдиме дали е, и ако да – тогаш колку, зависен од големите донатори, наместо да биде зависен од граѓаните – како што видовме дека „Право на град“ бил со 15.000,00 евра донации од граѓаните на Загреб.

Со сето погоре кажано, мислам дека можеме да се вратиме на првичното прашање, макар преформулирано: „Што ќе (о)стане од/со македонскиот граѓански сектор кога големите донатори ќе си заминат“? Истражување веројатно би потврдило дека голем дел од тие организации ќе изумрат. Ќе изумрат бидејќи немаат изворни идеи за да работат за подобрување на оштеството во кое постојат, туку постојат бидејќи се дел од самозасилувачки систем на правање проекти што може да се прават единствено поради тоа што тие проекти се достапни за правење благодарение на позиционирањето на донаторите. Колку и непопуларно капиталистички да личи тоа, луѓето што работат во тој сектор ќе мора да се снајдат на пазарот. Не знам кои организации ќе преживеат. Се надевам дека Слободен софтвер Македонија ќе преживее бидејќи многу малку од нашите активности се зависни од донаторски пари.

Но, поважното прашање што ѕирка зад ова е: „Кои прашања се важни за граѓанското општество во Македонија, ако се изземат дисторзиите што ги создаваат големите донатори?“ Мислам дека ова е вистинската тема што треба да се дискутира.

Дополнето 29.02.2012 година: Овој текст е награден на конкурост на Diversity Media. Мојата благодарност.

Доаѓа крајот на годината. Меѓу другото тоа е период во кој се прават плановите за следната година. Така е и со економскиот раст. Деновиве научив дек очекуваната стапка на раст за 2012 година е помеѓу 3% и 4,5%. Она што не научив е дали проектираните стапки се номинални или реални. Тоа е важно прашање за економска анализа. Разликата помеѓу номиналната и реалната стапка на раст е инфлацијата. Ако номиналниот раст е 4%, а инфлацијата 2% тогаш реалниот раст е 2%. Ако номиналниот раст е 3% и инфлацијата е 3%, тогаш реалниот раст е нула. Со други зборови инфлацијата го јаде растот. Но, текстов не е час по економија.

Под претпоставка дека не сум пропуштил некој клучен параграф во новинарските текстови, се запрашувам зошто прашањето за економскиот раст на македонската економија не е подобро обработено? Колку е потребно да расте македонската економија за тоа да го почуствуваат граѓаните? И кога сме кај економските прашања, што значи тоа дека последниот кредит што го зеде државата е земен под многу поволни услови? Што е тоа своп? Колку точно камата треба да плати државата ако на тие и тие банки им должи толку и толку проценти?

Два записа од интернет ме поттикнаа да го пишувам, и пред сѐ повторно да размислувам за ова. Првиот е текстот на Горан Арсов во кој тој, меѓу другото, вели: „Повеќе од половината од учениците излегуваат од средно без да знаат дека струјата убива со затворање на струен круг;“, а вториот големиот цртеж „Кај се парите“ на авторот на XKCD Рандал Мунро.

Прашањата што ми текнаа додека се возев во автобус се: Колку всушност знае еден дипломиран економист од најдобриот факултет во земјава? Дали знае, на пример, да го прочита платниот биланс на Македонија? Или што знае еден дипломиран правник? Или... впишете ја професијта по желба и запрашајте се дали некој може да ги прибере податоците за парите во земјава, како тоа што го направил Рандал Мунро, и да направи сличен преглед? Поврзано со ова, секако, дали воопшто податоците се некаде достапни? Дали може да се направи било каков друг информативен преглед со податоци кои се актуелно релевантни за земјава?

Не сум направил никакво истражување. Но, ако морам да се обложам викендов тогаш ќе се обложам дека одговорите на горните прашања се негативни. Најблиску до некаков пресек за тоа што можеби младината (новите економисти и правници и друго) знае дојдовме за време протестите против полициска бруталност. Тоа што можеше да се насети е дека не знаеме многу, или знаеме малку, за тоа како функционира општеството, за тоа кои се правилата, законите, што може да се бара од институциите, па дури и кои се институциите... итн. Исто така, би се обложил дека ова не е непознато за центрите на моќ (политичките партии ако сакате). Тие знаат колку не знаеме - не само младите, туку сите.

Сликичка позајмена од: runningcauseicantfly.

Сфаќам дека ова е силен заклучок да се фрли вака без да се поткрепи со факти, но навистина не можам да смислам друго објаснување. Мислам дека може да пробаме со некоја теорија на заговор дека, на пример, сите новинари се некако поткупени, и ете никој не вади текст за најновото задолжување на држава. Се разбира, мислам на онаков текст со бројки и објаснувања и референци, а не на оние „државата задолжена, кој ќе плаќа, што ќе правиме“ текстови. Но, дури и да се сите новинари некако во овој заговор, зарем нема еден економист во земјава што може да ги прочита информациите, да спореди, најде и истражи и на крај вака како Горан да го објави текстот на интернет? И тогаш се присетувам на Уставниот суд и на Стамен Филипов, практично единствениот човек кој ја предизвикува уставноста на законите во земјава. Тоа е неговото хоби. Но, на пример, се бави ли адвокатската комора редовно и континуирано со уставноста на законите според кои инаку и работи?

Секако, можам да прифатам дека овие информации, тексотви и анализи постојат, само не се стигнати до мене. Тоа ќе биде горчлив пораз за мојата умислена информираност. Но, само во случај да сум во право, следното прашање зошто не ги создаваме овие текстови? Дали има седржавен заговор? Дали сме мрзливи? Дали е едноставно полесно да твитнеме: „Леле, гледај ги, не ми се верува што прават...“? Дали... не знаеме?

Мислам дека точно е последното и мислам дека сите што треба да се грижат за состојбата (со знаењето) во општеството се свесни за ова незнаење и тоа го користат во своја полза. Тоа е тажна и поразителна мисла. Со неа може многу полесно да се објасни, на пример, оптимизмот што владее кај граѓаните на Македонија во очи на најголемите (економски) потреси во ЕУ, за кој деновиве пишуваа дневните весници (не можам да најдам URL). Но, со неа исто така може да се сврти работата на подобро. И покрај сѐ, ако нашиот главен проблем е незнаење, тогаш ако ништо друго знаеме како тој проблем може да се реши.

Тоа што ни треба е процес на учење. Може да го наречеме просветителство од мали размери или некако пофенси - сеедно - тоа што треба да се адресира на крајот на денот е нетолеранцијата и злоупотребата во црквата и државата. За среќа денес имаме нешто подобри услови за вакви активности со интернет како првата алатка достапна нам, но тоа никако не значи дека имаме помалку работа. Па ајде да ги засукаме ракавите.

***

Не знам како баш да го заклучам текстов. Го прочитав цел и не ми изгледа толку фокусиран колку што би сакал да биде. Се надевам ја пренесува поентата, ако не целосно и јасно, тогаш барем доволно за да поттикне на размислување.

Дополнето: Септември 2012. Се чини токму таква идеја како што се предлага во текстов е реализирана од страна на македонска команија: Македонскиот Ambio.me е финалист на WebFest, има шанса да оди на ТеchCrunch Disrupt.

Пред (околу) две недели веста за дигиталните изданија на македонските весници одекна во јавноста (и на интернет, пример: За претплатата на Вест и дигиталните изданија на Дневник и Утрински). Се разбира, нема што многу да се каже на примерот на „Вест“. Тоа е технолошки ќор-сокак, комплетно несоодветен со интернетската инфраструктура и идеја воопшто.

Но, сѐ не е загубено.

Замислете весник што ќе продава пред сѐ електронска претплата. Да, како „Вест“, но со веб-страница што ќе изгледа современо (модерно), по сите најнови технолошки нишани (html5, permalinks, location aware, разни интеграции и сл.), апликација за мобилните уреди што ќе наликува на Google+ или Facebook, постојано освежувани содржини со дневник на промени, врски до подолгите извори во странство и многу, многу локална содржина. И замислете исто така многу локални реклами. На пример, кога ќе го отворите весникот од мобилниот уред, а сте на пат во Охрид, покрај текстот што ги читате да се појави дискретна реклама за локалниот ресторан (бидејќи мобилниот уред знае каде сте и знае колку е часот - дали е ручек време на пример). Замислете и дека дневно на sms добивате QR код (или слично) со кој во трафиката можете да земете печатено издание, бесплатно, ако баш сакате да го имате тој број засекогаш, на хартија.

Секако, ова не звучи како нешто што би можел да го направи некој печатен медиум. Попрво би рекол дека некој како Тime.mk ќе успее да ја склопи инфраструктурата на интернет и потоа ќе направи договор со некој весник за последниот чекор (локалната содржина) во имплементацијата.

Уште повеќе што идејава гледа со двете очи кон иднината (нови генерации - публика што не е носталгична кон хартија, нови технологии - мобилен интернет и уреди, постојана достапност и постојани вести), а би рекол дека денешниве наши весници повеќе мислат како да продадат копија повеќе на пензионерите (и сега како „Вест“ на дијаспората).

Да завршам со најчестата аналогија која се користи за судирот меѓу стариот бизнис и новите технологии (веројатно на Сет Годин), за тоа дека бројот на железнички компании во авионскиот превоз е нула, бидејќи железничките компании мислеле дека се во железничкиот бизнис, а не во транспортниот бизнис.

Па ако често не сме во бизнисот во кој што мислиме дека сме, тогаш треба почесто да се прашаме во кој точно бизнис сме. Ова не може да не важи и за медиумите.

Види и: Кога ќе го заборавиш јули од Вук Перишиќ.

Иако сум без намера да звучам како disambiguation page на Википедија, сепак мислам дека треба да се запрашаме што е тоа на што денес му се слави така важен и сериозно сфатен роденден - 20 години независност.

Чинам логичниот одговор е - држава. Така се враќаме на Википедија:

Држава

Државата е сет на институции кои ја имаат моќта да ги создаваат правилата кои владеат со луѓето во едно или повеќе општества, имајќи притоа внатрешен и надворешен суверенитет врз дефинирана територија. Следејќи ја дефиницијата на Макс Вебер за поимот држава, таа како инстутуција држи монопол врз концептот на сила.

Значи, 20 години независни институции.

Знам дека ова не е многу јако објаснување за многумина, но корисно е за да се стават работите во перспектива. Имено, луѓето се нафаќаат да градат институции од различен тип за да решаваат некои свои проблеми.

Па пред да започне делириумското славје на оваа независност, вреди да се запрашаме како нашите институции ги решаваат нашите проблеми? И ако почнеме да набројуваме, тоа ќе звучи како расипана плоча ставена на повторување.

Па среќни 20 години на независни институции што не ги решаваат нашите проблеми.

Нова Македонија на 23.08.2011 објави малку скратена верзија на овој текст. Благодариме за тоа.

Јас и Миша Поповиќ почнавме да го пишуваме текстов некаде кон крајот на јуни. Многу работи се случија од тогаш и нешто од тоа се рефлектира во напишаното (пр. Англија). Подолу е целиот текст онака како што стои во нашите документи.

--------------------------------------------

Полициската бруталност и општествената класа

„Do no wrong, so clean cut... Dirty his hands, it comes right off
Police man“ (Pearl Jam - W.M.A.)

Нема многу песни кои така очигледно се занимаваат со прашањето за детерминираноста на полициската бруталност. Во исечокот кој Еди Ведер ни го пружа како сеќавање за поводот за оваа песна, тој вели: „Си седам така со еден тип со потемен тен, и дојдоа цајкани, возејќи наоколу со своите моторцикли, обидувајќи се да изгледаат кул. И така дојдоа, право кон нас. Ме игнорираа мене и почнаа да го малтретираат него. Споредено со мене, човекот изгледаше како господин. Но, тие почнаа да го малтретираат него...“(1)

Ако малку се оддалечиме од расниот контекст на песната, можеме да ја поставиме следнава хипотеза: дали полициската бруталност има своја општествена предодреденост и во Македонија? Сметаме дека ова прашање е клучно за да се објаснат некои аспекти на протестите кои во Македонија се случуваа во јуни 2011 г.

Кога на случаите на полициска бруталност гледаме како на несреќни случки кои на луѓето им се случуваат по принципот на лоша лотарија, тогаш лесно е да се аргументира дека оваа појава може да биде сечиј проблем. Сепак, ограничениот број на граѓани што протестират на улиците укажува на тоа дека преовладува мислење, макар и несвесно, дека полициската бруталност не ги засега сите.

Поради ова, сакаме да аргументираме дека постојат фактори што определуваат дека полицијата ќе биде брутална во определени случаи. Тие случаи може да се препознаат, што значи дека таа бруталност не е случајна. Потоа, дека тие фактори се општествено конструирани, и во определени случаи општествено прифатени, а затоа и премолчани.

Да се вратиме за момент на Еди Ведер. Во неговото објаснување ќе видиме дека расната припадност го детерминира односoт кој полицијата го има кон граѓаните. Прашањето за раса не е референтно во Македонија, но нуди можност да ја префрлиме анализата кон слични општествени групи како што е класната припадност.

Во општество кое не се базира на јасни стандарди и владеење на право, односот на институциите кон поединецот е директно зависен од тоа кој е претставникот на институциите и во која средина и пред кои граѓани, тој/таа ја претставува институцијата односно државата. Првото се однесува на лицата кои се одговорни за вршење на службена должност. Второто се однесува на актуелизираниот или перцепираниот општествен капитал на граѓани или групи, коj што пак се базира на определена припадност, па дури и на перцепција за определена припадност.

Да го објасниме oвa со едноставен пример. На полицаецот му е лесно да стопира Југо на улица за да го казни ако возачот направил прекршок. Но, од друга страна, ако возилотo е скапо Бе-ем-ве, тогаш полицаецот ќе се запраша и „кој е тој што го вози тоа возило?“ Ова произведува слични појави и во други контексти и/или ситуации. Полициската пракса е различна во различни делови од еден урбан простор и различни делови од земјата. Дали ова тврдење е 100% точно(2) или не, не е толку важно, колку што е важна перцепцијата дека тоа е така.

За тоа дека перцепцијата игра клучна улога кога станува збор и за македонските протести против полициската бруталност говори и фактот што во првите денови на протестите, пред да се знаат вистинските факти за убиството, во јавноста и во медиумите се говореше дека човекот што го сторил тој чин е припадник на полициската единица „Алфи“. Ова не е случајно. Во општеството постои определена конструкција за тоа како се однесуваат токму овие полициски службеници. Таа конструкција се базира на искуството, а не е случајно што таквото „препознавање“ доаѓа од определена група на луѓе - пред сѐ студенти и млади луѓе, токму истите групи кои медиумите ги препознаа како учесници на протестите против полициската бруталност. Кажано со други зборови, полицијата е склона кон бруталност или друг вид на непочитувњае на законите, правилата и стандардите во оние средини каде што тоа се смета за дозволено. Ваквата конструкција на сфери или групи е препознаена не само од полициските работници, туку и до пошироката јавност, од медиумите и од политичарите.

Да одиме уште еден чекор понатаму. Перцепцијата за полицијата како брутален апарат во голема мера е зависна и од контекстот. Активноста на полицијата во населбите кои се означени како „проблематични“ остава различна слика отколку интервенциите во краевите кои ги замислуваме како помирни. Така на пример, медиумското известување на убиството на Мартин Нешковски, често го вклучуваше топонимското означување дека тоа се случило „на главниот плоштад“. Таквото означување ни овозможува, меѓу другото, и контекстуализација на случајот во компарација со други „места“ во градот. Во оваа смисла, инциденти во мирни краеви се настани на дисконтинуитет на мирот. Во спротивен случај тие се потврда на постоечкиот наратив. Преведено во перцепции, полициско возило кое патролира во мирно катче од градот се гледа како потврда на безбедноста, додека полициско присуство во проблематичен дел асоцира дека нешто непријатно се случило. Таквата дискурзивна хиерархизација на местата во градот и работата на полицијата, дава предност на полициската бруталност во посиромашните краеви во кои криминалот е на улица.

Дополнителна илустрација за овој аргумент даваат последните случувања од Лондон. Немирите избувнаа во Тотнам, можеби една од најпрепознатливите области од градот во која живее т.н. „ниска класа“ (the underclass). Последователното ширење на нередите се одвиваше токму според тој клуч -- области од Лондон со високо ниво на сиромаштија и невработеност. Тоа што бргу стана јасно е дека во тие краеви од градот, полицијата имала различна пракса и пристап кон граѓаните, со поголема доза на недоверба и бруталност.

Пошироката јавност во Обединетото кралство се чини дека се уште не може да прифати дека дел од причините за нередите се наоѓаат во нееднаквоста што ја продуцира системот. Но и покрај тоа, помеѓу политичките и интелектуалните кругови се повеќе се зборува за овој однос и се дебатира потребата од системско решение, а не полициска интервенција.

Мислиме дека токму овие аргументи даваат пошорок контекст на протестите во Македонија. Она што станува премолчано јавно знаење е дека сите ние сме свесни кога, каде и зошто се случува полициска бруталност, но бидејќи не се перцепираме себе си како дел од таа група или средина, сметаме дека тоа не нѐ засега и спремни сме да ја свртиме главата на друга страна. На крајот на денот, нашиот класен, етнички (и сличен) детерминиран светоглед го определува нашето однесување.

Досегашното одвивање на сите активности околу протестите против полициската бруталност во Македонија, можеби укажува на тоа дека јазот што произлегува од овој светоглед е голем. Тој постои и хоризонтално помеѓу врсниците (паролата „Станете од кафе“ совршено го илустрира ова) и вертикално помеѓу децата и родителите (за што како потврда служи употребата на паролата „Симнете се долу“).

Од друга страна, протестите до сега покажаа дека луѓето повеќе ја сметаат за проблем бруталноста одошто, на пример, кратењето на работничките права. Протестите што веќе неколку години по ред на 1ви мај ги организираат активисти и здруженија што се залагаат за поголеми работнички права привлекуваат 50-100 граѓани. Значи, очигледно е поместување во солидаризирањето помеѓу граѓаните во група која што го доживува некој проблем како заеднички.

Затоа, во врска со протестите прашањето што е клучно за пошироката јавност е дали полициската бруталност е и „твој“ проблем? Дали другите групи во општеството ќе ги прифатат за свои пораките кои ги артикулираа граѓаните што протестираа? Конечно, што е тоа што треба да се направи за да се премости овој јаз помеѓу различните општествеи групи?

Би било арогантно да се каже дека ги имаме одговорите на овие прашања. Сепак сметаме дека посочувањето на оваа класна предодреденост на полициската бруталност, но и протестите, придонесува кон ширењето на дебата и барањето на одговори. Најпосле, ако се согласиме дека полициската бруталност не е случајна тогаш напорите за нејзино надминување ќе можат да бидат насочени кон тоа што ја одредува. Со други зборови можеме да бараме подобрување на полициската работа и онаму каде што никој не очекува дека треба да има промена. Уште повеќе, ваквото разбирање на општествените активности може да послужи и за ширење на солидарноста за други прашања.

Од друга страна, ако грешиме во овие наши мисли, тогаш Македонија е многу посреќно место.

Белешки:
1 http://www.songfacts.com/detail.php?id=8823
2 Веројатно може да се пронајдат информации во билтените на МВР што ќе го потрекпат или отфрлат ова. Но, можеби како дополнителна илустрација можеме да го наведеме случајот за кој на Twitter пишуваше @vldmrk: http://www.twitlonger.com/show/bc74ap

Дополнето:The appearance of impropriety од Калина Зографска.

Не се сеќавам зошто точно сум почнал да го пишувам ова (пред околу еден месец), ама белешкиве стојат и зошто да не се објават (какви-такви).

Насловот е поговорка која често се врти по скопските улици за време градежниот бум (се разбира).

Слична поента се открива во „Диво месо“ од Горан Стефановски (сцена 8):

Димитрија: Ти ќе продаваш тоа што самиот ќе го спечалиш и изградиш. Овде не чепкај. Ова е мое.

Стево: Ќе ни биде платено и преплатено.

Димитрија: Никој мене не може да ми плати. Кој ќе ми ги плати нозеве? Од оваа чатија паднав.

Стево: Не зборуваме сега за нозете.

Димитрија: Ете, јас мислам дека токму за нозете зборуваме. И само за нив.

Има, нормално, две гледишта за изборите што ја чекаат Македонија во јуни.

Првото е тоа на владеачките партии и воглавно граѓаните кои се нивни поддржувачи. Нивното гледиште може да се сумира вака: Изборите се нормална работа во една демократска држава и опозицијата има секакво право да бара избори. Ако владата е сигурна во своето добро работење, како што е во случајов, тогаш изборите ќе бидат уште една потврда за тоа. Опозицијата може да се лути или да негодува, но секој што губи има право да се лути, а кај нас посебно затоа што тој некој губи во континуитет и патем има потврдено лоша репутација. Сепак и таквото негодување и разногласие не треба да биде чудно во демократија. Сѐ на сѐ политичкиот живот продолжува.

Второто е тоа на опозициските партии и воглавно граѓаните кои се нивни поддржувачи. Нивното гледиште може да се сумира вака: Ова не се само уште едни избори. Ова се „изборите“. Се одлучува за иднината на земјата. Моменталните владеачи ја довеле државата до пропаст со расипничко однесување, злоупотреби на моќ и други јасно одредени практики на лошо владеење. Значи ова не се избори што се вообичаена трка за освојување на власт, туку се избори за спасување на државата што се наоѓа на работ на бездна. Лошото владеење мора да заврши овде и сега и граѓаните, а посебно оние неопределените, треба да го завршат својот дел од работата. Во спротивно, најмалку што треба е да им биде јасно дека одговорноста за мрачната иднина што следи ќе биде (и) нивна.

Првото гледиште не бара дополнителна анализа – барем за мене. Можеби можеме да дебатираме за некои работи од начинот на кој партиите ги третираат своите изборни соперници, јавните настапи и слично. Но, тие остануваат прашања од втор ред (и се дел од изборното шоу), ако веќе се согласуваме дека изборите се „business as usual“.

Од друга страна, второто гледиште бара барем малку анализа. Прашањето овде не е дали е во ред човек да има гледиште дека државата е пред бездна и работите мора да се сменат. Прашањето, исто така, не е дали може да се приберат факти што можат да го поткрепат таквото гледиште и да се искористат за придобивање на потенцијални гласачи. Туку, прашањето е дали, ако сето тоа е навистина така, човек поседува вредности кои се предуслов или гаранција за да ги смени работите.

Да го илустрираме ова со пример: Ако од опозициската говорница ја критикувам Владата бидејќи од Законот против дискриминацијата ги изоставила хомосексуалците, прашањето е дали моите вредности се такви што хомосексуалците во Македонија ќе ги добијат сите граѓански права штом бидам избран, или пак моето критикување е само заради критикување? Тоа што на јавноста ѝ се познати нормативните ставови на актуелната власт во врска со ова прашање, може да ме стави „во тесно“.

Добро, можеби ова е маргинално прашање – сепак допира малубројна група граѓани. Што правиме со другите посеопфатни прашања што ги допираат сите? Полициска држава, надгледување на граѓаните, лустрација, контрола на буџетското трошење? Кои се вредностите од кои човек од опозицијата поаѓа во врска со овие прашања? И, ако има такви вредности, зошто не се преточени во предлог-закони што ќе бидат изгласани на првиот работен ден на новото собрание? На пример, закон со кој сите тајни досиеја ќе се стават на интернет?

Сега, зошто се вредностите важни? Ако опозицијата тврди (а тврди) дека власта е авторитативна и има поставено и разработено механизми за замолчување на новинарите, за местење на тендери и избори, за неодговорно трошење на буџетски пари, за богатење на партијата итн., тогаш таа треба да докаже, или барем да покаже, дека штом ќе дојде на местото на власта, ќе има од каде да тргне – од своите вредности – за да го промени сето тоа. Во спротивно, личи како опозицијата да сака да ги обуе истите авторитативни чизми што ги овозможуваат сите критикувани работи и реката, малку – колку што има време, бидејќи државата е пред бездна, да ја сврти на својата воденица.

Признавам, не сум претерано добар во политички анализи и многу порадо би пишувал за опасностите од ACTA, но дефинитивно би прочитал текст од некој постручен за вредностите на оние луѓе од опозицијата кои имаат прилика идеите да ги спроведуваат во дела, пред сѐ во општините.

Помина некое време откако последен пат го агрегирав мудрецот овде. Во меѓувреме му отворив tumblr.

Првата серија: http://novica.softver.org.mk/node/562
Втората серија: http://novica.softver.org.mk/node/570

Се надевам текстот на англиски нема да пречи:

A Charter for Democracy (стр. 146)

Since the fall of the Soviet Union democracy has spread rapidly across the developing world. Political scientists actually measure it. There is an index called Polity that rates the degree of democracy on a scale from 0 to 10. In the 1980s the average developing county scored only around 2; now the average is around 4.5. However, to date, this transition to democracy has been defined overwhelmingly in terms of elections. This has been inevitable. Electoral competition can be introduced with great speed even in the most unpromising bottom-billion conditions, such as Afghanistan. As the prospect of elections moves toward becoming a reality, many individuals and groups have incentives to behave in ways that facilitate their introduction: they form political parties as a means to acquiring power. But remember, elections are not enough. Electoral competition can make things worse, because patronage will often win out over honest politics in the struggle for votes—recall the survival of the fattest.

By contrast, checks and balances take time to introduce, and they are political orphans: those parties that expect to rule have a direct interest in frustrating their introduction, and the entire political class stands to lose if patronage politics is made infeasible. Elections determine who is in power, but they do not determine how power is used. Because of the different time scales for elections and for checks and balances, the instant democracies must almost inevitably go through a phase in which electoral competition faces few restraints. The real issue is whether this is merely a phase or becomes a permanent feature of the polity—whether these countries get stuck with a parody of democracy.

Не се сеќавам како, но изминатава недела сум налетал на еден нов блог: http://premediation.blogspot.com/, пишуван од Ричард Грусин од Универзитетот во Висконсин.

Имав 4 текста отворени, и со ништо посебно друго за правање вечерва почнав да ги читам (заедно со другите 30-тина јазичиња што изминатава недела се насобрале во Firefox-ов).

Ми се видоа интересни, па да ги споделам. Не се чувстувам доволно информиран да пишам нешто со свои зборови на темите што ги отвара Ричард.

Еве ги текстовите (врски и цитати):
Violence, Agency, and Technical Mediation in Arizona

...an angry man who finds a gun becomes a different agent that an angry man without one; the alliance of man and gun produces the potential for a different action than an angry man alone, transforming the possibility of say violent words or physical violence into the possiblity of gun violence. Similarly a gun on the shelf of a gunstore is a very different agent than a concealed weapon brought to an Arizona Congresswoman's meet and greet.

Jared Lee Loughner and the Affective Contagion of Violent Rhetoric

In his brilliant 2008 book, Affective Mapping, Jonathan Flatley details the ways in which Heideggerian stimmung, or mood, and Raymond Williams' structure of feeling, describe how individual and collective affect can be influenced by the affective environment created by natural, social, cultural, and technical factors. Mood, Flatley argues, extrapolating from Heidegger, is how "historical forces most directly intervene in our affective lives." Flatley follows Heidegger (whose experience in Nazi Germany made this evident almost daily) in seeing moods as "an atmosphere, a kind of weather," which are not inner states but work through us both individually and collectively. "Stimmung is a collective, public phenomenon, something inevitably shared. Moods constitute the 'way in which we are together.'"

Egypt, Premediation, and the Liveness of Futurity

What is interesting about the emphasis on liveness in the media coverage of the Egyptian demonstrations is that, unlike many earlier global media events, the focus on liveness is less about immediacy and real-time coverage than it is about trying to determine where these events are heading, what the future will bring. Think, for example, about two major live media events from the summer of 1997, internet and televisual coverage of the Mars Pathfinder's unmanned exploration or the fatal vehicle crash that killed Princess Diana. These late 1990s remediation events emphasized the immediacy of globally networked telecommunication and its hypermediacy in various media formations--the story was immediacy, connectivity, and real-time coverage. In premediation events like those unfolding in Egypt, the story is much more focused on potentiality, or the liveness of futurity.

Was Egypt an Internet Revolution?

While I have no patience with utopian technologically determinist claims that social movements like those currently under way in the Middle East are caused by Facebook or Twitter or YouTube or mobile phones or cable news networks like Al Jazeera, I have even less patience for the stubborn resistance of Gladwell, Rich, and others to the idea that these social media networks have little or no effect on the ongoing events in the Middle East. We do not have to deny the amplifying, intensifying, and co-creative effects of social media in order to recognize the mass popular movements in the Middle East as the expression of revolutionary fervor or agency.

Можеби spoiler warning за тие што сакаат да ја читаат.

Симболично или не Zero History завршува на страница 404.

Кориците се темно сини - можеби во International Klein Blue, бојата што не може прецизно да се претстави на компјутерските екрани и затоа могулот Бигенд ја одбира за костумот што најчесто го носи.

Чудно чувство преовладува во завршницата на книгата. Некаде 3/4 во неа ми се чини како Гибсон да се откажува ритамот што книгата го има во себе. Подзаплетот излегува како главна тема, откако сите главни ликови ќе се сложат дека проектот на кој што работат да го разоткријат содржи премногу добрина за да биде заебан, а Хубертус ќе се откаже бидејќи е - сам. Крајот е трилерски холивудски расплет, со една разлика - нема оставено никаква можност дека планот нема да успее, дека лошите нема да паднат лесно, дека добрите ќе победат откако ќе јадат ќотек.

Сепак, книгата останува критика на пазарот и маркетингот, воглавно преку истражување и анализирање на модната индустрија. Незадоволството од тоа како пазарот функционира, желбата да се избегне рецесијата, критиката на финансиската криза играат голема улога во однесувањето на сите ликови.

Како што приказната се затвора со истите ликови од претходните два дела, вклучувајќи ја и мене омилената Кејс Полард, се прашувам дали поинаков крај би бил можен ако Исланд не пропаднеше онака како што пропадна.

Додека останатите ликови ја наоѓаат својата среќа и иднина во љубовта и семејството, Бигенд станува bigger than life, така што го совладува богот на денешницата - пазарот. Сега новиот сопственик на Исланд конечно може да прави со светот она што до сега можеше да го прави само со луѓето.

Не, ова не е завршница во стилот на Џејмс Бонд.

Претходно за „Без историја“: http://novica.softver.org.mk/node/578

Гласовите против неколку години старата фејсбукијација на интернетот се ретки и тешко се пробиваат во јавноста. Можеби најгласен критичар на новиот веб2.0 свет е Ендру Кин. Неговите ставови се на линијата дека веб2.0 значи сѐ повеќе и повеќе персонализирани (оличнети?) медуми. Како такви, тие се антиестаблишмент, егалитарни, партиципативни и играат голема улога во фрагментизирањето на општеството на националните држави.

Не сум ја читал неговата книга, но главните поенти можат да се заклучат од неколку документарци и интервјуа што се лесно достапни на интернет. Можеби најинтересна е неговата дебата со Вајнбергер.

Уште една критика на фејсбукијација доаѓа и од Ебен Моглен, иако од сосема друга перспектива - оваа за слободата во облакот.

Најновиот, барем за мене, критичар е Џарон Ланиер. Ланиер е еден од пионерите на интернет времето кој јас го запознав преку пишувањата за виртуелна реалност што пред десетина и повеќе години беа печатени во Маргина. Во својата најнова книга „You are not a gadget“ тој пишува за тоа што не чини со веб2.0 и што може да се преземе.

Книгата започнува, уште на насловната страница, прилично храбро и прецизно: „Мора прво да бидеш некој пред да се споделиш себе си.“ Тоа е тема што се провлекува низ книгата, иако текстот често е испосецкан и без многу континуитет. Ова е комплетно спротивен став од оној на Кин. Ланиер смета дека фејсбук и другите сервиси водат до обезличување на луѓето, правејќи од нив машински читливи апстракции на личноста и нејзините општествени врски.

Ланиер силно ги крикува и Википедија и Линукс затоа што смета дека повторното созавање на веќе постоечки дела и системи е беспотребно потрошено време. Ако во осумдесетите, вели тој, најавев дека во 2010 ќе имаме уште еден UNIX и уште една енциклопедија на интернет, веројатно сите ќе ми се смееја. Тоа за него е безуспешна употреба на големиот потенцијај на технологијата. Википедија уште повеќе затоа што статиите немаат еден автор, затоа што технологијата е таква што ја промовира толпата, а тоа што толпата го мисли и пишува не мора секогаш да биде вистина.

Тој потсетува на моделот на Apple за дизајнирање на уреди како iPhone што, според него, го менуваат дигиталниот пејсаж и таквиот затворен модел е тој што Ланиер мисли дека е начин на кој што треба да се прават работите.

Книгата има некои интересни примери, но целиот текст е исполнет со тон на разочарување. Ланиер бил еден од луѓето што меѓу првите експериментирале со интернет, компјутери и виртуелна реалност, и видливо е незадоволството од тоа како некои делови од технологијата се развиле (или не се развиле). Тој смета дека многу, премногу талентирани луѓе се загавени во модел / идеја за тоа како треба да изгледа софтверот што е стара 40 години. Тој повикува на радикална креативност.

Во секој случај, станува збор за интересно четиво, иако можеби поставува повеќе прашања, одошто што дава одговори. Конечната поента на Ланиер е дека единствено луѓето се важни и технологијата треба да им служи ним, а не тие нејзе.

Хакерската заедница направи многу, но предизвиците се сѐ поголеми. Потребно е поголемо и пошироко ангажирање.

Ова се зборовите што би ги искористил ако морам да го парафразирам Роп Гронгеп - хакер-ветеран, еден од основачите на легендарниот XS4ALL - во еден твит, а како сиже на неговиот говор на отворањето на овогодинешниот, дваесет и седми по ред, Chaos Communication Congress. Се разбира, ваква реченица до буква нема да најдете во текстот на говорот, но барем јас така го разбрав.

Има одредена почит кога ќе кажете „хакер“ во Холандија и Германија на ваквите големи конференции. Зборот го нема она медиумско-сензационалистичко значење, какво што сме навикнати да го читаме или слушаме дома. Ова се луѓе кои се добри со компјутери, но ова се исто така луѓе кои значајно придонеле во многу аспекти во средината каде што живеат и работат: слободата на говорот или печатот, приватноста, правата на корисниците на интернет, во физичкиот свет кој сѐ повеќе е изложен на дигиталните технологии и така натаму - од што корист имале цели градови, држави, општества.

Нема подобро објаснување на хакирањето од „игриво проучување на системи што другите луѓе ги земаат здраво за готово“, а под „системи“ не се подразбираат само компјутерските системи. Последен пример за ова се серијата предавања на теми општество, култура и заедница што се одржаа на 27c3.

Но, овој текст не е за странските хакери.

Дигиталниот пејсаж на дешеницата ќе биде (веќе е?) исполнет со државни решенија што ги водат, чуваат и архивираат нашите лични и трансакциски податоци, како и историјата на предметите, споровите и услугите кои сме ги побарале или добиле и компании кои прибираат податоци од нашето секојдневно сурфање, кои ги продаваат, разменуваат, користат за да испорачаат подобрено потрошувачко искуство. Ова ги засега сите. Како што вели Брус Стерлинг во Wired, пред речиси 5 години: „Можеби не сте заинтересирани за војната за дигитални права, но тоа не значи дека го имате луксузот да бидете на страна, бидејќи другата страна е мошне, мошне заинтересирана за вас.“

Останува да видиме колкумина од нас ќе се зафатат со проучување на овие системи и нивно менување така што тие ќе станат поблиски на вреднсотите за слободата, транспарентноста, отвореноста. Во Скопје веќе имаме хаклаб каде што чат-пат проучуваме по нешто, но „ние“ можеме да се изброиме на прсти. Тоа што можеби сме незапознаени со постоењето на други луѓе или групи не значи дека нив ги нема, иако тешко е да се задржи оптимизмот по едногодишното постоење на КИКА.

Предавањата на конференциите како 27c3 одеднаш и на широко отвараат премногу прашања веројатно за сите што не се во центарот во случувањата. Во следните денови, а можеби, со малку среќа, и сѐ до 28c3 ќе се обидеме да пренесеме доволно од тие искуства дома.

Придружете се.

Во Берлин, 3.1.2011

Благодарност до @gdamjan и @igor_stama за коментари и забелешки.

(Прв пат објавено на: http://it.com.mk/otvoren-povik-za-hakeri/)

Денес низ ИТ.мк светот одекна списокот на Глобус за највлијателните личности во ИТ секторот во Македонија. Имаше некои контроверзи во врска со текстот, но не сакам да пишувам сега за тоа. Сепак тоа што вреди да се спомне е дека ова не е прв текст на хм... „старите“ медиуми што го привлекува вниманието на „младината“. Слично беше и со Македонски програми ќе oткриваат грешки во мобилните? Или можеби не! и не, нема пишувам и за прашањата за авторски права и правилата на медиумите.

Туку, за нешто многу поедноставно и поважно. Ако на еден македонски новинар не може да му се верува дека информација што е лесно достапна на интернет, пронајдлива со Google и на друг начин проверлива (а тоа се овие информации како: кој е производител на Ubuntu, или што е функцијата на www.popravi.mk) ќе ја пренесе онака како што треба, тогаш што правиме со другите информации?

Мислам, на крајот на краиштата, и не е посебно важно за јавноста дали навистина, навистина ќе бараме грешки во работата на мобилните, иако ние ќе ја уловиме таа грешка. Но, што правиме со тоа кога еден медиум кој сака да се презентира како медиум со кредибилитет по овакви глупирања ќе напише статија за лекови или храна? Ја следи ли некој работата во овие теми? Има ли блог или што и да е што ќе напише кога утре-задутре весникот ќе излезе од печат со, на пример, некој нонсенс за млекото за бебиња?

Кога ја гледам непрофесионалноста во ИТ текстовите, се плашам за другото.

Се ближи почетокот на академската година, па еве еден пригоден текст. На англиски е и малку е подолг, па нека простат тие на кои ова не им е згодно.

The school was what could euphemistically be called a "teaching college." At a teaching college you teach and you teach and you teach with no time for research, no time for contemplation, no time for participation in outside affairs. Just teach and teach and teach until your mind grows dull and your creativity vanishes and you become an automaton saying the same dull things over and over to endless waves of innocent students who cannot understand why you are so dull, lose respect and fan this disrespect out into the community. The reason you teach and you teach and you teach is that this is a very clever way of running a college on the cheap while giving a false appearance of genuine education.

Yet despite this he called the school by a name that didn’t make much sense, in fact sounded a little ludicrous in view of its actual nature. But the name had great meaning to him, and he stuck to it and he felt, before he left, that he had rammed it into a few minds sufficiently hard to make it stick. He called it a "Church of Reason," and much of the puzzlement people had about him could have ended if they’d understood what he meant by this.

The state of Montana at this time was undergoing an outbreak of ultra-right-wing politics like that which occurred in Dallas, Texas, just prior to President Kennedy’s assassination. A nationally known professor from the University of Montana at Missoula was prohibited from speaking on campus on the grounds that it would "stir up trouble." Professors were told that all public statements must be cleared through the college public-relations office before they could be made.

Academic standards were demolished. The legislature had previously prohibited the school from refusing entry to any student over twenty-one whether he had a high-school diploma or not. Now the legislature had passed a law fining the college eight thousand dollars for every student who failed, virtually an order to pass every student.

The newly elected governor was trying to fire the college president for both personal and political reasons. The college president was not only a personal enemy, he was a Democrat, and the governor was no ordinary Republican. His campaign manager doubled as state coordinator for the John Birch Society. This was the same governor who supplied the list of fifty subversives we heard about a few days ago.

Now, as part of this vendetta, funds to the college were being cut. The college president had passed on an unusually large part of the cut to the English department, of which Phædrus was a member, and whose members had been quite vocal on issues of academic freedom.

Phædrus had given up, was exchanging letters with the Northwest Regional Accrediting Association to see if they could help prevent these violations of accreditation requirements. In addition to this private correspondence he had publicly called for an investigation of the entire school situation.

At this point some students in one of his classes had asked Phædrus, bitterly, if his efforts to stop accred- itation meant he was trying to prevent them from getting an education.

Phædrus said no.

Then one student, apparently a partisan of the governor, said angrily that the legislature would prevent the school from losing its accreditation.

Phædrus asked how.

The student said they would post police to prevent it.

Phædrus pondered this for a while, then realized the enormity of the student’s misconception of what accreditation was all about.

That night, for the next day’s lecture, he wrote out his defense of what he was doing. This was the Church of Reason lecture, which, in contrast to his usual sketchy lecture notes, was very long and very carefully elaborated.

It began with reference to a newspaper article about a country church building with an electric beer sign hanging right over the front entrance. The building had been sold and was being used as a bar. One can guess that some classroom laughter started at this point. The college was well known for drunken partying and the image vaguely fit. The article said a number of people had complained to the church officials about it. It had been a Catholic church, and the priest who had been delegated to respond to the criticism had sounded quite irritated about the whole thing. To him it had revealed an incredible ignorance of what a church really was. Did they think that bricks and boards and glass constituted a church? Or the shape of the roof? Here, posing as piety was an example of the very materialism the church opposed. The building in question was not holy ground. It had been desanctified. That was the end of it. The beer sign resided over a bar, not a church, and those who couldn’t tell the difference were simply revealing something about themselves.

Phædrus said the same confusion existed about the University and that was why loss of accreditation was hard to understand. The real University is not a material object. It is not a group of buildings that can be defended by police. He explained that when a college lost its accreditation, nobody came and shut down the school. There were no legal penalties, no fines, no jail sentences. Classes did not stop. Everything went on just as before. Students got the same education they would if the school didn’t lose its accreditation. All that would happen, Phædrus said, would simply be an official recognition of a condition that already existed. It would be similar to excommunication. What would happen is that the real University, which no legislature can dictate to and which can never be identified by any location of bricks or boards or glass, would simply declare that this place was no longer "holy ground." The real University would vanish from it, and all that would be left was the bricks and the books and the material manifestation.

It must have been a strange concept to all of the students, and I can imagine him waiting for a long time for it to sink in, and perhaps then waiting for the question, What do you think the real University is?

His notes, in response to this question, state the following:

The real University, he said, has no specific location. It owns no property, pays no salaries and receives no material dues. The real University is a state of mind. It is that great heritage of rational thought that has been brought down to us through the centuries and which does not exist at any specific location. It’s a state of mind which is regenerated throughout the centuries by a body of people who traditionally carry the title of professor, but even that title is not part of the real University. The real University is nothing less than the continuing body of reason itself.

In addition to this state of mind, "reason," there’s a legal entity which is unfortunately called by the same name but which is quite another thing. This is a nonprofit corporation, a branch of the state with a specific address. It owns property, is capable of paying salaries, of receiving money and of responding to legislative pressures in the process.

But this second university, the legal corporation, cannot teach, does not generate new knowledge or evaluate ideas. It is not the real University at all. It is just a church building, the setting, the location at which conditions have been made favorable for the real church to exist.

Confusion continually occurs in people who fail to see this difference, he said, and think that control of the church buildings implies control of the church. They see professors as employees of the second university who should abandon reason when told to and take orders with no backtalk, the same way employees do in other corporations.

They see the second university, but fail to see the first.

I remember reading this for the first time and remarking about the analytic craftsmanship displayed. He avoided splitting the University into fields or departments and dealing with the results of that analysis. He also avoided the traditional split into students, faculty and administration.

When you split it either of those ways you get a lot of dull stuff that doesn’t really tell you much you can’t get out of the official school bulletin. But Phædrus split it between "the church" and "the location," and once this cleavage is made the same rather dull and imponderable institution seen in the bulletin suddenly is seen with a degree of clarity that wasn’t previously available. On the basis of this cleavage he provided explanations for a number of puzzling but normal aspects of University life.

After these explanations he returned to the analogy of the religious church. The citizens who build such a church and pay for it probably have in mind that they’re doing this for the community. A good sermon can put the parishioners in a right frame of mind for the coming week. Sunday school will help the children grow up right. The minister who delivers the sermon and directs the Sunday school understands these goals and normally goes along with them, but he also knows that his primary goals are not to serve the community. His primary goal is always to serve God. Normally there’s no conflict but occasionally one creeps in when trustees oppose the minister’s sermons and threaten reduction of funds. That happens.

A true minister, in such situations, must act as though he’d never heard the threats. His primary goal isn’t to serve the members of the community, but always God.

The primary goal of the Church of Reason, Phædrus said, is always Socrates’ old goal of truth, in its ever-changing forms, as it’s revealed by the process of rationality. Everything else is subordinate to that. Normally this goal is in no conflict with the location goal of improving the citizenry, but on occasion some conflict arises, as in the case of Socrates himself. It arises when trustees and legislators who’ve contributed large amounts of time and money to the location take points of view in opposition to the professors’ lectures or public statements. They can then lean on the administration by threatening to cut off funds if the professors don’t say what
they want to hear. That happens too.

True churchmen in such situations must act as though they had never heard these threats. Their primary goal never is to serve the community ahead of everything else. Their primary goal is to serve, through reason, the goal of truth.

That was what he meant by the Church of Reason. There was no question but that it was a concept that was deeply felt by him. He was regarded as something of a troublemaker but was never censured for it in any proportion to the amount of trouble he made. What saved him from the wrath of everyone around him was partly an unwillingness to give any support to the enemies of the college, but also partly a begrudging understanding that all of his troublemaking was ultimately motivated by a mandate they were never free from themselves: the mandate to speak the rational truth.

За тие што стигнаа или лизнаа до крај, целата книга е овде, а краток осврт има овде.

Читајќи ги реакциите по предавањето на Ричард Сталман се чусвтвувам како да завршила некоја наша гиковизија во која наместо риба, главната улога ја имало некое гну.

За оние кои не следат, вчера во преполнета сала во Холидеј-ин Ричард Сталман од фондацијата за слободен софтвер одржа предавање на тема „Авторските права против општеството во доба на компјутерските мрежи“ во кое објасни како било пред да постои системот на авторски права, како и зошто тој систем бил зачнат и до каде е работата денес. Прошарано со малку историја за слободен софтвер и неочекуваното играорство на битолски ора на Сталман, предавањето ги вклучи следниве работи: Во антиката авторски права не постоеле, автори постоеле, копирање било дозволено, се правело рачно ако книгата доживеала да не биде запленета од локалниот буџован. Потоа во Европа ја измислиле машината за печатење, која за волја на вистината всушност е измислена во Кина многу векови порано, но Европејците со своето повторно измислување на неа шлапнале закон за печатење (анг. copyrigt) чија примарна цел била да го регулира печатењето на книги. Како таков, тој бил насочен кон индустријата и лесно се применувал, бидејќи лесно се контролирале неколкуте издавачи што постоеле (во денешни услови мислете на закон на банки и банки - освен во случајот на Грција). Целта на законот била создавање на дополнителна корист за јавноста, за општеството: машината за печатење го направила издавањето на книги во голем обем ефтино и лесно, монополот што го имале издавачите над печатење на една книга се оправдувал со поголемата корист што јавноста ја имала од достапноста на оваа книга (економската анализа зад ова е едноставна, но да не се рашириме премногу).

Потоа технологијата направила уште еден голем чекор напред и условите повтроно се промениле, но наместо општеството повторно да одбере модел што ќе му носи поголема корист, сега сме заглавени во систем што потенцијално може да ги третира сите граѓани како криминалнци, не е поволен за повеќето автори и воглавно служи да се одржи опстанокот на една индистрија. Оваа елаборација беше дополнета со бројни примери (како на пример правото на анонимно купување на книга) со кои веројатно и најзакоравените поддржувачи на авторските права ќе се сложат дека беа на место и се важни за дебатата за едно слободно и демократско општество... но не е важно. Македонија не е ниту едното нити другoто, па затоа и мојaтa гиковизиска реакција на текстовите како што е „Македонија е ветената земја за идеите на Сталман“.

Македонија, или било која друга земја, би можела да биде ветената земја кога би била суверена во носењето на своите закони и би направила систем во кој авторските права траат 10 години. Македонија не е тоа, и всушност, како и сите други земји е тивок поклоник на агендата на САД, преку WTO / WIPO, за тоа како треба да изгледаат овие права и оние кои заедно со нив се туркаат под чадорот „интелектуална сопственост“.

Слободата е главната категорија во тоа што Сталман го работи и говори. Софтверот е слободен, но не е бесплатен. Мешањето на овие два поими има некаква логика во англискиот јазик, но не и во македонскиот. Да го правите тоа значи намерно да занемарувате клучни работи во врска со одреден концепт. Кога ќе размислите за тоа и сите физички објекти се слободни, како што вели и тој до оној момент додека реалноста на нештата тоа го дозволува. Прашањето за слободен софтвер не е прашање за тоа колку пари чини тој или како се дистрибуира. Клучното прашање е дека му дава контрола на корисникот во својата работа - нешто што неслободниот софтвер, платен или не, легален или не, не може никогаш да му го даде на корисникот. Ако користите MS Windows XP - па макар и неговата најнелегална копија - сигурно е дека тој подеднакво како и легалната копија во било која државна институција, испраќа приватни податоци назад во Редмнод. Така вистинското прашање за секој човек кој седнува на компјутер денес не е дали некој софтвер може бесплатно да се симне од интернет, туку колку е спремен да плати за да добие контрола врз својот компјутер. Неслободниот софтвер кој е набавен нелегално не станува автоматски слободен. Освен привремената можност за споделување, тој не исполнува ниту еден од другите услови за слобода.

Авторските права ја играат клучната улога во оваа разлика. Вистинскиот хак на Сталман е употребата на рестриктивнот закон за овозможување на екосистем на споделување на знаење и софтвер. Но бидејќи и предавањето на беше за GNU и GPL, ќе останам и сега понастрана од тоа. Вообичаената аргументација на индустријата и медиумите дека авторските права им служат на авторите. Но ретко кој ги прашува авторите за тоа. До сега не сум запознал ниту еден автор кој напишал или насликал или снимил нешто поради тоа што знаел дека тоа ќе биде заштитено. Причините секогаш се полични: желба да се каже нешто, желба да се презентира човек во јавноста, желба да се дискутира за некоја идеја. И овој текст јас го пишувам од прилично лична причинa: видов дека текстот на Виктор се појавил на ОКНО, а мојот текст на слична тема од пред неколку месеци не успеа да се најде на страниците на овој наш веб магазин. Во секој случај авторските права денес многу повеќе служат за контрола на јавноста и општеството и измешани со техничките мерки за заштита прават заложници од луѓето. Прашајте некој автор дали би сакал неговиот читател да ја даде книгата на комшијата кој претходно не чул за него и со тоа тој да добие уште еден читател. Сега пробајте да го направите тоа со електронска книга затворена во DRM. Желбата во дел од јавноста да се заштити индустријата која (нужно) ги експлоатира и авторите и уживателите на уметноста не е објаснува од ниту една перспектива: во капитализмот нормално е да умираат (и да се раѓаат нови) индустрии и тоа е неизбежен дел од конкурентската борба, во демократските општества слободата на граѓаните е поважна од профитот на корпорациите.

Споредувањето на неволноста на Сталман да го продаде своето плишано гну за помалку од 1300 денари со практиката на индустријата без ваше знаење да инсталира софтвер на вашиот компјутер за да ви забрани да го пуштите дискот што легално сте го купиле во нивната продавница е несериозно и наивно. Прво тука е прашањето на цената на чинење на доброто: можеби гнуто навистина чини 1300 денари и цената не може да оди под тоа. Ако го купите за 1300 денари, продавачот не остварува профит. Сѐ повеќе од 1300 е доброволно - како и што беше. Ова не е случај со дисковите кои се продаваат по цени повеќе десетици пати повисоки и со кои индустријата всушност остварува монополски профити - спуштањето на тие цени нема да ги направи нив да бидат во загуба. Подеднакво важно е дека Сталман гнуто го продава без скриени rootkit-ови во него и без ограничувања на неговата употреба, додека големите медиумски куќи тоа не го прават така.

Слободата или ви е важна или не. Ако не, тогаш што и да има Сталман да каже не е многу важно.

Во „Современите економски системи“ книга на Никола Узунов и Љубица Костовска (всушност единствената книга што ја сметам (и сметав) за учебник од Економскиот факултет во Скопје - поради начинот и јазикот на кој што е напишана) на крајот на Глава III (Интеракција меѓу економскиоте и политичките системи) се вели:

Според тоа, трајни се врските ако се појават спонтано и ако постои природен афинитет меѓу елементите на системот. Со други зборови авторот вели дека административно цетралистичкиот систем (читај монистички систем Советски блок) т.е. врската 1-А, и само-управниот систем (читај СФРЈ) т.е. врската 3-С не се појавиле спонтано туку под влијанието на идеологии, и се одржувале вештачки; а пазарниот систем се појавил спонтано, како продукт на историјата и се одржува речиси како природна појава.

Воглавно имам проблем со објаснувањето на општествените појави преку некаква „природност“. Но нема да одиме натаму. Овој дел од книгата заклучува дека приватната сопственост и пазарната координација си одговараат со демократијата, т.е. тие два система се конзистентни бидејќи и двата се плуралистички. Се разбира конзистентност може да има и во неплуралистичките системи, но како што е опишано погоре тие не се „природни“ и оттука се неодржливи (како што и историјата покажала). Но одржливоста не е цел сама за себе. На крај, овие системи се тие што носат намногу корист, развој, пари, среќа итн. (Авторите не се без критика за капиталистичкиот систем, посебно во однос на социјалната праведност - но за тоа можеби друг пат.)

Двојниот плурализам е selling point-от на новиот систем. Ова е начинот со кој најлесно се објаснува преминот на Македонија кон овие системи, но дури и неизбежноста на таквиот премин која изгледа и историски детерминирана.

Fast-forward до доцните 2000 и ја имаме Кина со авторитарен-капитализам т.е. без политички плурализам, но плурализам во економскиот систем, со други зборови неприродна врска - неконзистентност на системите, а со извонреден раст што не изгледа дека ќе запре. Што сега за иднината на општествата? Дали поместувањето на другите ќе биде кон Кина со цел да не застане растот?

Славој Жижек, еден од водечките филозофи на денешницата, има неколку поенти за тоа:

The explosion of capitalism in China has many Westerners asking when political democracy—as the “natural” accompaniment of capitalism—will emerge. But a closer look quickly dispels any such hope.

The features we identify today with liberal democracy and freedom (trade unions, universal vote, freedom of the press, etc.) are far from natural fruits of capitalism. The lower classes won them by waging long, difficult struggles throughout the 19th century. Recall the list of demands that Karl Marx and Friedrich Engels made in the conclusion of The Communist Manifesto. With the exception of the abolition of private property, most of them—such as a progressive income tax, free public education and abolishing child labor—are today widely accepted in “bourgeois” democracies, and all were gained as the result of popular struggles.

Во економската теорија (и практика) познат и често применуван е системот на наградување на менаџерите на компаниите со опции за акции. Идејата е дека, кога интересите на менаџерите ќе се изедначат со оние на акционерите, менаџерите ќе имаат поттик да ја направат компанијата што е можно поуспешна, бидејќи така и тие ќе имаат корист (цената на акциите ќе расте и за нив).

Не знам како точно се определуваат платите на политичарите низ светот. За Македонија ми се чини дека се определени со некои закони или слични регулативи, така што износот се добива како производ на просечната републичка плата со некој коефициент.

Не знам зошто државните менаџери не добијат ист третман, така што нивните плати би се врзале со некои економски индикатори што ја изразуваат благосостојбата на луѓето. На пример, познат индикатор е Џини коефициентот. Овој коефициент е индикатор на (не)еднаквоста на расределбата на доходот или богатството во едно општество. Коефициентот се движи од 0 до 1 и повисока вредност значи поголема нееднаквост. Ако се сложиме дека од интерес на сите во општеството е да има поголема еднаквост во дистрибуцијата на доходот и дека тоа е една од задачите на политичарите, тогаш нивните плати можат да се пресметуваат по формула која ќе овозможи поголеми плати доколку коефициентот се движи кон нула.

Друг индикатор може да биде HDI. HDI исто така се движи од 0 до 1. Во 2009 највисок има Норвешка (0.971), Македонија е 72-ра со 0.817. Ако повисок HDI значи и повисока плата за политичарите, тогаш тие ќе имаат повеќе мотив да работат на трите компоненти кои го оформуваат индексот: очекување на животен век при раѓање, знаење и образование и животен стандард - кои што очигледно се категории кои токму спаѓаат во описот на нивните работни задачи, а секако се од интерес на граѓаните.

Ете идеја.