Може ли битката за референдумот за спогодбата помеѓу Македонија и Грција да се добие на Твитер? Краткиот одговор е – не.

Но, да бидеме фер, поточниот одговор е најверојатно не, бидејќи како што укажуваат најголем дел од истражувањата направени над твитовите на илјадници твитерџии низ светот, политичката поделба меѓу твитерџиите опстојува и покрај (навидум) лесниот начин да се разменуваат информации на социјалните мрежи.

Поуките од истражувањата може да се сумираат вака: Иако постојат случаи кога корисниците од спротивна политичка идеологија комуницираат помеѓу себе, ретко кога се случува да споделуваат информации од другата политичка страна (Коновер и др., 2011). Корисниците воглавно се групираат со други корисници со исти политички ставови, и нивните интеракции воглавно се во тие групи отколку надвор од нив (Грузд, 2012). Посебно кога станува збор за политички прашања информациите воглавно се разменуваат помеѓу луѓе со иста политичка идеологија, со задршка дека либералните твитерџии е поверојатно да се впуштат во ширење на информации преку идеолошката бариера (Барбера и др., 2015). Политичарите (или подобро речено - твитер профилите на политичарите) не може да го премостат овој јаз бидејќи, најчесто, обидите за двонасочна комуникација и конструктивен дијалог (што би се сметало за посакувано) се предмет на тролање, напади и друго вознемирување на тие политичари (а не дебата и дијалог) (Теохарис и др., 2016).

Со други зборови, ако твитате за или против референдумот најверојатно ве читаат само тие што се согласуваат со вас, а ако го водите профилот на некој владин функционер тогаш, ако воопшто твитате, најверојатно најдобро е воопшто да не твитате за референдумот. (Патем, дали истото важи и за Фејсбук? Можеби, веројатно, но не знаеме, бидејќи Фејсбук не дава лесен пристап за истражување на содржините како што тоа го прави Твитер.)

Што може да научат советниците за односи со јавност и стратезите за јавно мислење во двата табора од горните истражувања?

Освен ако немаат смислено нешто навистина ново и иновативно, тогаш времето, парите и другите ресурси што се трошат на твитер кампањата за и против референдумот се најверојатно попусто потрошени. Се чини дека со веќе легендарната „Мрежна измама“, Морозов (2011) погодил во сржта на нештата кога пишал дека твитовите нема да ги намалат нашите национални, културни и религиски разлики, туку дека напротив може да ги нагласи уште повеќе.

Ако навистина целта на спротиставените групи е да се убедат една со друга дека спротивната страна е подобра, тогаш Твитер, и социјалните мрежи воопшто, не се медиумот преку кој што тоа може да се стори. Онолку колку што може да се рече дека прашањето на референдумот е прашање за дебата, размена на мислења или взаемно поучување, тогаш може да се каже дека таа дебата всушност, барем сега за сега, не се случува.

Објавено на Радио Слободна Европа, 18.8.2018: https://www.slobodnaevropa.mk/a/29425735.html

оја е поентата да се има специјализирана агенција која ќе се грижи за законско спроведување на мерката следење на комуникации, која е регулирана со разни мерки и проверки ако Законот за следење на комуникации дозволува спроведување на мерката на следење на комуникации без посредство на ОТА и операторите?

Ова прашање произлегува директно од највозбудливиот член во новиот Закон за следење на комуникациите – членот 17, којшто зборува за постоењето и начинот на употреба на посебни технички уреди и опрема.

Оние коишто ја следат темата за следење на комуникации веројатно претпоставуваат за какви посебни технички уреди и опрема станува збор: на овој медиум веќе се пишуваше (уште во 2013) за истражувањето кое што откри FinFisher во Македонија, а на крајот на минатата година ComputerWeekly пишуваше и за StingRay опрема која на Македонија ѝ е продадена од Велика Британија. Ова се само два од многуте можни посебни технички уреди и опрема коишто постојат, а за кои има некакви информации дека се наоѓаат во Македонија. Членот 17 е уште една дискретна потврда дека ваквата технологија е тука.

Три поенти вреди да се истакнат во врска со овие технологии. Прво, популарно наречените StingRay технологии се во матни законски води од аспект на човековите права и постојат основани очекувања дека Европскиот суд за човекови права ќе донесе одлука којашто ќе ја забрани нивната употреба. За ваква одлука веќе има судска пракса во случајот Захаров против Русија, во врска со технологии коишто не гарантираат таргетирано и поединечно следење на комуникациите. А StingRay е токму таква технологија: таа имитира мобилна телефонска кула и го презема сообраќајот од сите телефони што се во околината – значи и од оној за којшто има судски налог за следење, но и од сите други кои се наоѓаат во нејзиниот радиус случајно. Понатаму, FinFisher е технологија којашто, иако се употребува таргетирано, се шири преку инфицирање на уредите слично на она кое настанува со компјутерски вирус и друг измамнички софтвер. Така, дури и во случај службите за следење да пратат е-пошта до нивната цел за следење, доколку тој/таа ја отвори таа пошта на компјутер што не е нејзин (како што е чест случај со употребата на сервисите како GMail или Yahoo) сосема е возможно предмет на надзор да станат туѓи компјутерски или телефонски уреди. Воопшто земено, двете технологии се однесуваат непријателски кон телекомуникациските мрежи и ја поткопуваат нивната безбедност, од што на крај штета трпи целото општество.

Второ, членот 17 не нуди детали за тоа во кои случаи ќе може да се користат овие технологии. Ако системот се поставува така што ОТА е централниот и главен начин како ќе се следат комуникациите, тогаш дополнителни технички уреди и опрема би требало да бидат некаков исклучок од тоа правило, нешто што, како што нивниот опис вели, се прави дополнително. Но, дали се навистина дополнителни и кога се, и за кои дела, случаи и околности ќе се користат наспроти случаите во кои ќе се користат услугите на ОТА, не може да се прочита во законот. Според извештајот од Јавното обвинителство, мерката следење и снимање на телефонските и други електронски комуникации во постапка утврдена со посебен закон во 2016 година се употребила во 29 случаи против вкупно 192 лица. Месечната или друга временска дистрибуција на овие случаи не е позната, но ако значајно зголемениот број пријавен во овој извештај од 2016 го земеме за нормален во годините што следат, не е тешко да се замисли дека овие технологии можат да се користат буквално во секој случај (Македонија има купено шест StingRay уреди, FinFisher секако овозможува следење на повеќе од еден уред истовремено, а можеби постојат и дополнителни уреди за кои не знаеме).

Трето, и интересно за адвокатите кои што работеле во кривичните предмети каде имало следење на комуникации досега, е дека овие технологии пред овој нов закон за следење комуникациите не постоеја во македонскиот правен поредок. Па оттука прашањето е дали оние што во изминативе години (од 2012 наваму) биле следени со StingRay или FinFisher се осудени правично, т.е. дали доказите прибрани со овие технологии биле дозволени и законски прибавени.

Со среќа нека ни се реформите.

Првично објавено на РСЕ, 12.5.2018: https://www.slobodnaevropa.mk/a/29222433.html.

Навистина е ретко блогов да ја напушти вообичаената програма за слободен софтвер, авторски права, следење на комуникации, политика и слично, но работните околности кои ме принудија да ја следам работата на ИСОС, како и фактот дека на последната јавна средба на 20 април 2018 неговите претставници ми одзедоа збор под изговор дека некој од телефон ми кажува кои прашања да ги поставувам, додека јас се обидував на малиот екран да ги читам обемните документи за кои што требаше да се дискутира, а кои беа објавени само неколку часови претходно, ме принудува забелешките што писмено ќе ги доставам утре и до ИСОС и до Министерството за финансии да бидат и овде - за секој случај.

Коментари во врска со предложениот финансиски план и статут на ИСОС

1. Финансискиот план не содржи наративен дел кој што подобро ќе ги објасни ставките што се напишани со бројки, посебно во однос на тоа дали тие бројки се достижни. На пример, според финансискиот план точка 1.1 и 1.2 предвидени се 19.260.000,00 денари од членарини. Од друга страна во тарифникот за годишна членарина е предвидено дека таа се плаќа до 31 јануари наредната година. Сосема е возможно сценарнио во кое главнината од членарината ќе се прибере во периодот декември 2018 – јануари 2019. Оттука логично е прашањето како ќе се финансира Институтот во периодот кога би имало слаба наплата на членарина. Се разбира, план за ова финансирање можеби и постои, но тој не е приложен во финансискиот план, нема приложено објаснување за можните проблеми со паричните текови, и оттука нејасно е како членовите на ИСОС можат да донесат информирана одлука на гласањето во врска со овој финансиски план. Ова е генерален проблем на форматот на финансискиот план.

2. На страната на расходите во точка 2.1 недостастува објаснување како и зошто се покачува бројот на вработени во ИСОС во месец јули (се вели дека од 7 се оди на 9 – веројатно вработени бидејќи делот е за бруто плати).

3. Понатаму на страната на расходите точка 2.11 содржи износи за разни софтвери.

а) Нејасно е каква е таа апликација за која што ИСОС плаќа месечен надомест од 61.000 денари, зошто се плаќа тој надомест, дали може да се најде алтернативно поефтино решение итн.

б) Нејасно е како се оценети цените на чинење на новите апликации што се предвидуваат. Разликата во цените е премногу мала помеѓу две апликации кои имаат значително различни побарувања на компјутерски и човечки ресурси за да изработат и да се стават во употреба. Никакво разумно гласање по оваа точка не би можело да се прави без да се види спецификацијата за овие апликации, роковите во кои треба да бидат испорачани итн.

в) Посебно чудна е предвидената апликација за електронско гласање. Електронско гласање не постои во предлог статутот објавен на веб страницата на ИСОС на 20 април 2018. Сепак на средбите со членовите беше кажано дека некаква електронска селекција ќе се прави на кандидатите што сакаат да вршат некаква функција во ИСОС. Ваква селекција би била спротивна на одредбите на статутот ваков каков што е предложен. Значи статутот треба да се измени и дополни (во член 50 и 51) за да предвиди различни форми на електронско гласање, селекција или слично. Дополнително сомнително е како во финансискиот план е веќе предвидена некаква апликација за која нема основ во предложениот статут на ИСОС и истата се очекува да се користи веќе во месец мај 2018. Може да се заклучи дека апликацијата веќе е нарачана и е при крај во нејзината изработка. Нејасно како е тоа направено без да се утврди дали воопшто ќе има електорнско гласање и кои ќе бидат правните норми околу тоа.

г) Кончено нејасно е и колку се вкупните трошоци за овие апликации (total costs of ownership), какви договори се потпишувале, чии се авторските права, извнорни код и како се решени обврските за одржување и надградба на софтверите. Несоодветно направени договори во врска со овие работи можат да го заглават ИСОС, а со тоа и неговите членови, во долгорочни финансиски обврски кон трети лица (компании), кои што финансиски обврски можат да претставуаат сериозен товар на буџетот на ИСОС и трошок за неговите членови.

Секогаш кога ќе видам оглас на кој за политички прашања се отвара конкурс за иновативни решенија, во морозовски стил, прво се запрашувам зошто воопшто политичко прашање е дадено на некакви технолошки фирми да го иновираат: дали во државниот орган, конкретно Министерството за труд и социјална политика, нема луѓе кои што можат да најдат решение што е специфично од нивната стручност (а познавам двајца-троја бистри луѓе во тимот на министерката), или станува збор за декларативно барање решение во кое треба да се сврат некои пари во некои фирми притоа да се пофали претприемништвото (на кое патем, во духот на претрпиемачката идеологија, не би му ни требале државни поттикнувања за да биде остварено)?

Уште на самиот почеток се чини дека пишувачите на повикот ги имаат измешано лончињата. Повикот вели:

Основна цел на повикот е да се поттикне развој и примена на иновативни решенија во различни сегменти од општеството за подобрување на квалитетот на живеење.

Внимателно читање на ова набиена реченица открива дека целта се иновативни решенија, а не подоборување на квалитетот на живеење. Да, наведено е дека иновативните решенија се за подобрување на квалитетот на живеење, но ништо не ветува дека некое успешно иновативно решение ќе успее и да го подобри квалитетот на живеењето. Со други зборови, сосема возможно е да имате успешно иновативно решение кое што нема да постигне ништо во реалноста, и историјата на претприемачките потфати е полна со вакви примери, а внимателните следачи на повиците за решенија во земјава ќе се сетат дека такви примери имаме и дома: барем 3 апликации за пријавување на дупки на улици и слично беа прогласени за успех, иновација во комуникација со власта, локалната власт и што знам што не, но ефектот, до сега, е практично нула.

Но, можеби и не е баш фер да се осуетат веднаш напорите за иновативни решенија - кој знае, нешто може и да вроди со плод.

Сепак, останува прашањето зошто најкомпетентана институција во државата за решавање на социјалните проблеми - Министерството за труд и социјална политика решава овој проблем да го понуди за решавање на, во суштина, некомпетентни лица, кога токму на тоа министерство на располагање му стои целиот негов кадар, а таму каде што нема директна надлежност може со интервенции преку владата, собранието или ЗЕЛС да постигне цели за квалитетен живот. А еве и како на еден сосема неиновативен начин може да се постигне #ОброкЗаСите:

Министерството за труд и социјална политика има најдобри и најточни податоци за тоа кои се и каде живеат сиромашните граѓани. Тоа е задолжено за исплаќање на социјалната помош и други надоместоци. Дури и да ги нема сите податоци, министерството може многу полесно да добие податоци од, на пример, фондот за ПИОМ, одошто тоа може да го направи било која иновативна компанија.

Вооружено со овие податоци министерството може да направи план за отварање на кујни низ критичните точки во државата. Го користам овде зборот кујни во поширока смисла на зборот - не нужно дека во нив мора нешто да се готви. За отварањето на овие кујни министерството може да побара помош од владата, од министерството за транспорт и врски или која и да е институцијата што е надлежна за ПУИК (или како и да се вика сега агенцијата за државен станбен и деловен простор). ПУИК може да ги обезбеди тие кујни, дуќани, киосци, каде што би можела да се чува и од каде што би можела да се дели храната. Како бонус вработени во овие кујни може да бидат токму граѓани од ранливите групи.

За да ги поттикне компаниите што продаваат храна (и готова и свежа) да не ја фрлаат храната што е вишок, Министерството за труд и социјална политика, во соработка со Министерството за правда и Управата за јавни приходи може да ги заведе донациите кон овие кујни за храна да бидат третирани како донации од јавен интерес за кој во тековното законодавство постојат даночни поттикнувања. Различни модели може да се употребат за ова. На пример, супермаркетите може да даваат овошје и зеленчук, но може и во соработка со ресторани или и во рамките на нивните кујни (кујни веќе има во сите поголеми супермаркети), да приготвуваат оброци од таа храна што инаку би завршила во ѓубре. Кујните на министерството така би држеле само готова храна, т.е. за нејзино чување би биле потребни само фрижидери (а не и целосна опрема за готвење итн.).

Дистрибуцијата на храната до овие кујни исто така би можела да се смета за донација од јавен интерес. Така некоја компанија што можеби има храна, но нема начин како да ја превезе, ќе стапи во контакт со компанија што може да ја превезе: двете компании ќе имаат даночен поттик да учествуваат во оваа одговорна акција.

Сето ова ми се чини дека е возможно без да се прават законски измени (како оние во Франција каде што со закон се забрани фрлање на храна од страна на супермаркети) - иако, нормално, и такви опции му стојат на располагање на министерството доколку сака да спроведе политики за поквалитетен живот.

Овие неиновативни решенија, што воглавно припаѓаат во рамките на надлежностите на државните институции, ми текнаа додека чекав ред во АВРМ и скролав на телефон и го видов твитот од профилот на министерката. Дали навистина на никој во министерството не му текнало ништо слично, па решенија за оброк за сите се бараат од пошироката јавност која воглавно е некомпетентна за социјални политики?

Што точно треба да прават граѓаните откако на МојВоздух ќе видат дека некој голем загадувач се наоѓа на 2 километри од нивната улица или населба?

Ова прашање, за оние што следат, е една од главните дилеми за кои што често пишува Евгени Морозов; може ли технологијата да ги реши проблемите на граѓаните онаму каде што државата затајува? Но, навистина, што можат да направат граѓаните со овие нови информации? Да протестираат пред малата фабрика што нема филтер? Да го блокираат дотурот на отпад на приватната депонија? Физички да се пресметаат со оние што палат огнови на отворено или оние што во нивните печки ставаат гуми или друг опасен материјал? Сето ова е личи на лакрдија.

Државата располага со сите можни механизми и поединечно и групно да се справи со проблемите со загадувањето.

Централниот регистар на Македонија има податоци за сите компании; оттаму може да се извадат податоци за тоа кои компании имаат дејност поврзана со отпад; кои се нивните локации, било седишта или подружници; и таму на лице место да се направи проверка за тоа како тие се справуваат со отпадот.

Онаму каде што Централниот регистар нема да може да помогне тука е Управата за јавни приходи која знае кои сѐ субјекти плаќаат даноци (на пример за вработени) или со други зборови имаат некаква активност. Потоа тука е и градот Скопје кој што има податоци за компаниите според фирмарините што ги наплаќа.

Анализа на овие податоци може да каже и не само кој овластено и чисто или не работи со отпад, туку и кои компании имаат веројатност да исфрлаат отпад кој што би придонесувал кон загадување. Државниот завод за статистика е тука да дополни со класификацијата по дејности која што е пренесена во Централниот регистар.

Понатаму, тука е и државното претпријатие за стопанисување со станбен и деловен простор (популарно, од времето, наречено ПУИК) кое што на граѓаните кои немаат дом (па затоа се принудени да живеат и греат на отворено) може да им обезбеди социјални станови, дури и бесплатни, бидејќи подобро мал број на луѓе во бесплатни државни станови отколку голем број на луѓе со респираторни болести предизвикани од диви огнови.

Министерството за внатрешни работи има евиденција за сите возила што се возат во Македонија. Може да се искористат тие податоци за правање на план на еднократен увоз на субвенционирани мали градски возила за жителите што им треба ново нискозагадувачко возило под услов да се откажат од старото. Па потоа тука се и опциите за забрана за стари дизел возила, или забрана на дизел возила воопшто.

Работи како ширење на мрежата за парно и субвенционирање на цената на парното исто така се во надлежност на некое ниво на власт - било влада и град Скопје, како и, во времето додека дојде гасот по цефки, дотур на гас во резервоари за најкритичните предгарија и приградски места.

Со други зборови апликацијата МојВоздух наскоро само на површината на нештата ќе овозможи попрецизно лоцирање на загадувачите на воздухот. Всушност ќе овозможи многу поточно да видиме каде сѐ државата потфрла во нејзината обврска за заштита на животната средина или попрецизно за заштита на нејзините граѓани (даночни обврзници). Со оглед на тоа дека загадувањето веќе наликува на траен проблем, всушност ќе добиеме целосна слика за недостигот на капацитет на владењее во подолг временски период во Македонија.

Македонија нема проблем со непознавањето на вистинските причини за загадувањето, туку со неволност да се откријат причините преку механизмите со кои државата располага, бидејќи тие можат да водат кон политичко тешки одлуки. Нема бенигни решенија на тешките проблеми.

Се разбира, ништо од ова не е за да го обесхрабри Горјан Јовановски во неговите напори за подигнување на свесноста со загадувањето преку МојВоздух. Опасноста останува дека и со прецизност од 7×3.5км некои државни служби да се правдаат дека тоа е голема површина да се пребара.