Навистина е ретко блогов да ја напушти вообичаената програма за слободен софтвер, авторски права, следење на комуникации, политика и слично, но работните околности кои ме принудија да ја следам работата на ИСОС, како и фактот дека на последната јавна средба на 20 април 2018 неговите претставници ми одзедоа збор под изговор дека некој од телефон ми кажува кои прашања да ги поставувам, додека јас се обидував на малиот екран да ги читам обемните документи за кои што требаше да се дискутира, а кои беа објавени само неколку часови претходно, ме принудува забелешките што писмено ќе ги доставам утре и до ИСОС и до Министерството за финансии да бидат и овде - за секој случај.

Коментари во врска со предложениот финансиски план и статут на ИСОС

1. Финансискиот план не содржи наративен дел кој што подобро ќе ги објасни ставките што се напишани со бројки, посебно во однос на тоа дали тие бројки се достижни. На пример, според финансискиот план точка 1.1 и 1.2 предвидени се 19.260.000,00 денари од членарини. Од друга страна во тарифникот за годишна членарина е предвидено дека таа се плаќа до 31 јануари наредната година. Сосема е возможно сценарнио во кое главнината од членарината ќе се прибере во периодот декември 2018 – јануари 2019. Оттука логично е прашањето како ќе се финансира Институтот во периодот кога би имало слаба наплата на членарина. Се разбира, план за ова финансирање можеби и постои, но тој не е приложен во финансискиот план, нема приложено објаснување за можните проблеми со паричните текови, и оттука нејасно е како членовите на ИСОС можат да донесат информирана одлука на гласањето во врска со овој финансиски план. Ова е генерален проблем на форматот на финансискиот план.

2. На страната на расходите во точка 2.1 недостастува објаснување како и зошто се покачува бројот на вработени во ИСОС во месец јули (се вели дека од 7 се оди на 9 – веројатно вработени бидејќи делот е за бруто плати).

3. Понатаму на страната на расходите точка 2.11 содржи износи за разни софтвери.

а) Нејасно е каква е таа апликација за која што ИСОС плаќа месечен надомест од 61.000 денари, зошто се плаќа тој надомест, дали може да се најде алтернативно поефтино решение итн.

б) Нејасно е како се оценети цените на чинење на новите апликации што се предвидуваат. Разликата во цените е премногу мала помеѓу две апликации кои имаат значително различни побарувања на компјутерски и човечки ресурси за да изработат и да се стават во употреба. Никакво разумно гласање по оваа точка не би можело да се прави без да се види спецификацијата за овие апликации, роковите во кои треба да бидат испорачани итн.

в) Посебно чудна е предвидената апликација за електронско гласање. Електронско гласање не постои во предлог статутот објавен на веб страницата на ИСОС на 20 април 2018. Сепак на средбите со членовите беше кажано дека некаква електронска селекција ќе се прави на кандидатите што сакаат да вршат некаква функција во ИСОС. Ваква селекција би била спротивна на одредбите на статутот ваков каков што е предложен. Значи статутот треба да се измени и дополни (во член 50 и 51) за да предвиди различни форми на електронско гласање, селекција или слично. Дополнително сомнително е како во финансискиот план е веќе предвидена некаква апликација за која нема основ во предложениот статут на ИСОС и истата се очекува да се користи веќе во месец мај 2018. Може да се заклучи дека апликацијата веќе е нарачана и е при крај во нејзината изработка. Нејасно како е тоа направено без да се утврди дали воопшто ќе има електорнско гласање и кои ќе бидат правните норми околу тоа.

г) Кончено нејасно е и колку се вкупните трошоци за овие апликации (total costs of ownership), какви договори се потпишувале, чии се авторските права, извнорни код и како се решени обврските за одржување и надградба на софтверите. Несоодветно направени договори во врска со овие работи можат да го заглават ИСОС, а со тоа и неговите членови, во долгорочни финансиски обврски кон трети лица (компании), кои што финансиски обврски можат да претставуаат сериозен товар на буџетот на ИСОС и трошок за неговите членови.

Повод: „Нашите 99 проценти“ од Бранимир Јовановиќ

Мачката е надвор од вреќата како што би рекле нашите пријатели од преку океанот. Сега останува да видиме што може да направиме.

Прво, и за ова можеби не треба воопшто да се пишува, ќе се погрижиме за Бранимир. Кога еден од нашите, банкар, финансиски експерт, ќе се одлучи на ваква недискреција казната мора да биде брза и прецизна.

Второ, ќе се подготвиме да ги осуетиме сите обиди на трети лица (на пример на ЛД Солидарност) да го искористат ова за некаков напад кон нас или кон системот што го имаме поставено. Нашите луѓе ќе имаат спремни колумни и интервјуа за слободниот пазар и невидливата рака, неспособноста и мрзеливоста на сиромашните наспроти еднаквите шанси што ги нуди слободниот пазар, и за успешните приказни на обичните меѓу нас.

Трето, ќе ја насликаме сликата за тоа економската добробит на сите зависи од нас и нашите потенцијали да вработиме голем број на луѓе, се разбира под услови нашата финансиска моќ да продолжи да биде нерегулирана. Ќе дополниме со страшните слики за тоа како пропаста следи ако се брцне во нашиот џеб.

Четврто, ќе организираме добротворен концерт или некоја слична донаторска активност каде нашите медиуми ќе нѐ прикажат во добродушно и несебично светло.

Петто, ќе ги сокриеме трагите.

А сега, не губете вре

Тарифникот на Македонската музичка индустрија, изготвен во јули оваа година, а разгласен на Интенет во октомври (1, 2) ги носи сите одлики на легализиран рекет. Тоа што сѐ уште не е на сила, сега за сега, е мала утеха за идните плаќачи – група која го вклучува секое место каде може да се постави касетофон. За среќа, голем дел од плаќањата што музичките индустријалци сакаат да ги изнудат од нас не се дозволени во ЕУ. Ова можеби е шанса тарифникот [pdf] да биде оспорен уште пред да биде објавен во Службен весник на Република Македонија.

Слика од: fishy2me.blogspot.com.

Пресудата за судскиот спор кој се водел во Европскиот суд на правдата (врска C-135/10, Società Consortile Fonografici (SCF) v Marco Del Corso) во кој слично здружение сакало да наплати за музиката пуштана во стоматолошки ординации сумирана е во следниве реченици: „Стоматолог кој бесплатно пушта фонограми во неговата приватна стоматолошка ординација не прави „комуникација кон јавноста“ во рамките на значењето на Законот на ЕУ. Според тоа таквото емитување не создава право за надоместок за продуцентите на фонограмите.“

Во своето соопштение за медиумите [pdf] Европскиот суд на правдата го појаснува концептот за јавност, емитувањето кон (не)одреден број на лица, како и профитната природа на емитувањето, за да заклучи дека пациентите што ја посетуваат стоматолошката ординација се во мал и ограничен број и според тоа не претставуваат „јавност“. Исто така судот образложува дека природата на емитувањето не е профитна, т.е. дека лицата доааѓаат во ординацијата за здравствени услуги, а емитувањето фонограми не е дел од овие услуги. Според тоа, заклучува судот, на продуцентите не им следува надоместок за ваквиот тип на емитување.

Оваа одлука на Европскиот суд на правдата е корисна, прониклива и опсежна. Таа всушност ги опфаќа сите бизниси кои ги исполнуваат критериумите за мал број на лица, за емитување кое не е дел од услугата што се нуди таму и емитување кое се слуша случајно без активно учество на лицата што се наоѓаат на локацијата на бизнисот. Според ова, во овие бизниси се вклучени сите кои се наведени во тарифните броеви 8 – 14. Понатаму, со соодветна дополнителна анализа тарифникот можеби може да се исчисти и од други делови кои се спротивно на критериумите кои ги образложува Европскиот суд.

Одлуката на судот е основа на директиви на ЕУ кои пак се во согласност со меѓународното право – договорите TRIPS и WPPT и Римската конвенција. Република Македонија е исто така потписник на овие договори.

Со оглед на тоа дека пресудата на Европскиот суд на правдата е од март 2012 година, а тарифникот на Македонската музичка индустрија од јули 2012 година не е неразумно или чудно да очекуваме дека експертите од музичката и правната сфера што стојат зад тарифникот требало да бидат запознаени со сличните активности што се одвиваат во ЕУ. Сепак, дали нивната неукост е намерна или не, не е толку важно. Важно е тарифникот во оваква форма да не биде донесен и рекетот да биде спречен. Интернету, ова е уште еден повик за акција.

Текстот е објавен на РСЕ: http://www.makdenes.org/content/article/24758609.html.

По цена [хех] на тоа да заглавам во за мене недоволно познатата територија на антропологијата, се навраќам уште еднаш на книгата „Долг“ од Дејвид Гребер. Книгата го следи развојот на парите, долговите, стопанствата и државите во изминатите 5.000 години. Од Месопотамија до фискално-финансиската криза што сѐ уште трае, широчината на темата што книгава ја обработува отвара исто толку нови прашања колку што нуди одговори на старите.

Колегата, и по сѐ изгледа пријател на Гребер, Кит Харт има напишано опширен есеј кој е рецензија и за книгата и за авторот. Од него ми се чини корисно [за целта на овој текст] да го извлечеме следниов коментар:

„Првата од овие грижи (за книгата „Долг“) се однесува на претпочитањето на Гребер да ги групира заедно државите, парите, пазарите, долгот и капитализмот, заедно со насилството, војната и ропството како нивни природни придружници.“

Ова ќе биде и задршката за мојата неукост во врска со примерот што следи.

Еден од клучните аргументи на Гребер е дека пазари на кои се разменуваат пари за добра и обратно, а наспроти востановениот економски канон дека тоа се појавува природно поради нужноста на економските односи, се појавуваат само кога државите кои војуваат создаваат големи платени армии чии припадници се расцепени од локалниот контекст. Ова значи дека тие единствено можат да набават добра на пазари каде довербата не постои, т.е. пазари каде готовината има единствено предимство пред кредитот [рабушот]. Ова е единствената ситуација во која парите како такви имаат своја вредност, односно кога всушност има поента човек да „има пари“, и кога конечно сечија и секаква вредност може да се изрази во пари [и оттука, на пример, робовите, платените војници, работниците].

Наспроти овие, како што ги нарекува Гребер, комерцијални стопанства, постојат и човечки стопанства. Во човечките стопанства, луѓето се во центарот на односите, и ниту еден човек не може да биде сметан за еквивалентен со друг човек или друго нешто. Во овие стопанства со парите не може да се купат луѓе [но, ни предмети кои се од посебно лично значење за луѓето]. Напротив, парите служат да се искаже токму тоа дека купувањето на луѓе е невозможно. Се разбира, пазари постојат во ваквите стопанства, но тие функционираат на рабуш, т.е. парите постојат, но само како пресметковно средство и немаат вредност надвор од тоа.

Според Гребер, историјата на човештвото, според тоа каква улога имаат парите, може да се подели на едвај пет периоди: добата на првите аграрни империи (3500-800 г.п.н.е.), Axial Age [не знам како е на македонски] (800 г.п.н.е – 600 г.н.е), средновековието (600-1450 г.н.е.), добата на големите капиталистичи империи (1450 – 1971 г.н.е.), и последниот период, овој кој сега го живееме, кој гледано на оваа историска скала само што започна. Значи, наизменично, периодите се рабуш, пари, рабуш, пари и рабуш, но за последново, нужно поради истата историска скала не знаеме како ќе се разоткрие.

Капитализмот кој го знаеме, или во најмала рака подразбираме, според Гребер е добата кога во Кристендом [христијанска Европа] се случила трансформација на моралните мрежи помеѓу луѓето, кои претходно меѓусебно си помагале и си верувале, преку наметната моќ на државата, која ги обезличила тие односи и како основен принцип ја вратила недовербата, но и промовирала парите како цел сама за себе. Тоа е време кога долгот во пари станува кривично дело – во Кристендом имало преполни затвори во кои казна издржувале луѓе кои некому должеле пари [златници и сребренци].

По овој, можеби и сложен[?], вовед еве што ме поттикна да го пишувам сето ова. Во книгата има пример од пишаната историја на Англија од 1660 година за некоја Маргарет Шарплес која е обвинета за крадење ткаенина од која си сошила палто. Записот вели дека таа се спогодила за ткаенината да донесе залог во добра додека да прибере точно пари, но сопственикот на продавницата наскоро се премислил од овој договор и ја тужел за износот од 22 шилинга кои ги барал во пари.

Читајќи го ова од некаде се сетив на македонската драма „Парите се отепувачка“ од Ристо Крле. Еве што знаеме за драмата: Напишана е во 1937 година. Крле на напишал откако се вратил од десет години долгата печалбарска работа каде ја чул приказната за родителите кои си го убиваат својот син – печалбар, откако тој полн со пари се враѓа во родното село. Печалбарската работа на Крле е во период по три војни на овие територии: двете Балкански и Првата светска војна.

Поаѓајќи од ова и со аргументите на Гребер на ум, по овие војни, за прв пат некоја држава воспостаува капиталистичко стопанство на Балканот, бидејќи Отоманската империја била феудална [и релативно имала мир во рамките на своите граници] речиси до самиот крај. Трите војни, за прв пат по долго време на овие територии, го истакнале значењето на парите надвор од нивната пресметковна функција. Воспоставувањето на новото капиталистичко владеење наскоро потоа ја зацврстило нивната улога бидејќи го истуркало стопанството на рабушот и создало услови за почеток на процесот на отуѓување помеѓу луѓето.

Еве што пишува Ристо Крле во „Парите се отепувачка“:

МИТРЕ: (оди пак го поткрева капакот од куферчето и на Мара која му застанала над главата). Митрејце, жено... што велиш? Мене ми се измеша умов!... Ова е пара!... Пара е не е играчка!
МАРА: (Сфаќајќи му ги мислите, да би го спасила од створената ситуација му сугестира). Што да не сакаш да му земеш неколку жолти?
МИТРЕ: Не знам што сакам, (ја зема главата во обете раце) главата ми е како бутин! (Седнува на големиот куфер, покрај малото, и очите не ги тргнува од него). Бреее... куче дете. За малку време што пара спечалило!... (Оди и повторно наслушнува дали спие Анѓеле). Кај го натера врагот да дојде, ќе ме стави во некој грев...
МАРА: Е, добро, де... земи му неколку, кога ти останаа очите во нив, и ајде да си легнеме.
МИТРЕ: Митрејце, жено, што мислиш ти се печалат толку пари за пет-шест години?
МАРА: Мака...
МИТРЕ: Мака ја! (Како на уше). Ова куче не ги има само спечалено, слушај ме ти мене! Овој има отепано некого за да дојде до овие пари! А кога тој можел некого да отепа што јас не би отепал него и да станам богат човек? Како ги спечалил — така нека ги загуби! Секирата на ова куче!

Водјеќи се од „Долг“, во човечко стопанство, еден човек не би убл друг човек за пари, бидејќи парите немаат вредност сами по себе. Но уште повеќе, убивањето би било можно и дозволено само ако човекот е откорнат од својот општествен контекст и ако неговите врски со заедницата се прекинати. Понатаму, во бројните примери за човечки стопанства низ историјата, Гребер цитира практики кои укажуваат на тоа дека дури и кога некој човек убил некој друг во некаква расправија или ако на друг начин се сметал за одговорен за неговата смрт, парите [во различни форми] служеле пред сѐ за признавање дека убиството, т.е. одземениот живот, создава долг кој не може да се плати.

Од друга страна, Томас Хобс, англискиот филозоф кој е еден од првите теоретичари за денешните држави и општества, објаснува дека дури и да сме свесни за долгорочните користи од нашето примерно однесување, нашите краткорочни интереси се секогаш такви што убивањето и пљачкањето се најочигледните профитабилни активности. Затоа државата е таа што нѐ доведува во ред, а таа држава од времето на Хобс па наваму е капиталистичката држава [која, понатаму, го одржува пазарот со помош на парите што ги прави задолжителни, пред сѐ, преку побарувањето за даноци кои имаат сѐ поголем и поголем опфат].

Со „Парите се отепувачка“ Ристо Крле не е само еден од основополижниците на македонската литература, туку можеби е и првиот критичар на капитализмот.

Дека автомобилите се индикатор за економските перформанси на една земја не е нешто ново. За оние кои се двоумат, брзо пребарување на google дава резултати што го потврдуваат ова.

Замислете сега ова. Годината е 1980 и сакате да купите кола. Во тогашна Македонија, можеби не се нуди нешто посебно од денешна перспектива, но се нуди тоа што тогаш е топ на пазарот, што од локалното производство на Застава, што од европското во модели како Рено 4, Пежо 304 и сл. Овој возен парк можете да го видите речиси во секое македонско село или помало место, по дворовите и ливадите. Старите хаварисани возила седат на сонцето и вдомуваат животинки.

Но, нив речиси и да ги нема во Скопје.

Кои се поуките од ова?

Прво, дека развојот во голем дел од Македонија застанал таму некаде одамна пред 25 години. Просечниот човек одамна не може да ја купи просечната кола за да во неа се вози со своето просечно семејство.

Второ, во истиот период во Скопје се концентрирало богатството. Се случила редистрибуција од периферијата кон центарот.

Трето, оваа појава го истакнува раслојувањето на населението. Македонија почнува да наликува на земја на многу богати и многу сиромашни. Зборовите што ги користи Лоренс Лесиг во „Изгубената република“ за да опише ваква транзиција во САД се: од „Broadland“ кон „Richistan“.