Тоа што го поврзува времето од раните извештаи за тоа дека во Македонија има инсталација на FinFisher, до последните информации од документите објавени од Глен Гринвалд дека Македонија е една од партнер-земјите на американската разузнавачка служба, е молкот во врска со надзорот во Македонија.

Не е само дека медиумите или институциите молчат, молчиме и ние, авторите на изреката: „Ајде, за ова не по телефон“.

Бројките кои исто така бегаат од фокусот на јавноста, која што рака на срце покрај без број глупости е оптеретена и со други сериозни проблеми, се следниве:

Повеќе од половина од испитаниците на анкетата на Македонски центар за европско образование (МЦЕО) (pdf) направена во март 2014 година сметаат дека граѓаните во македонија не го искажуваат слободо своето мислење. Речиси две третини од испитаниците сметаат дека тајните служби ги прислушуваат комуникациите на оние што ги сметаат за противници.

Тоа што го покажаа извештаите на светските медиуми за масовниот надзор на комуникациите е дека дигиталните технологии лесно и ефтино овозможуваат недискриминаторско следење и снимање. Ако се прашуваат тајните служби, сите сме противници.

Со оглед на тоа дека самата идеја за надзор ја попречува нашата способност да мислиме, можеби колективниот молк за надзорот и не е толку изненадувачки. Кога не мислиме ништо, нема што да биде предмет на надзор.

Сепак, тоа што ја прави нашата приказна, овде во Македонија интересна, е фактот што истовремено со ширењето на дигиталниот надзор, ние се занимаваме со расчистување на аналогниот надзор од минатото (лустрација). И додека нашата јавност е бомбардирана со, на пример, приказната на Ристо Шишков кој бил предмет на надзор во комунизмот, нашата приказна останува да чека подобри времиња.

Затоа, можеби нема подобар момент да завршиме со ремикс на цитатот кој што можеби е, а можеби и не е на Јосиф Сталин: „Надзорот на еден е трагедија, надзорот на сите е статистика“.

Прво објавено на: http://it.com.mk/nadzorot-na-site-e-statistika/

Објавено на НоваТВ: http://novatv.mk/index.php?navig=8&cat=6&vest=18334

Објавено на ОКНО: okno.mk/node/42622

Во неговата анализа на нееднаквоста во Македонија, Бранимир Јовановиќ остава две недовршени: Изворите на богатењето и реакциите на сиромашните. Јас би сакал да придонесам со неколку реченици за двете.

Бранимир наведува три можни објаснувања за нејзините извори во периодот 2005–2010 година: берзата, ниските даноци и високите јавни набавки. Можеби има и други објаснувања, но ми се чини дека покорисно, заради поедноставување, би било наместо набројување да пробаме да ја видиме големата слика: што е тоа што ги обединува сите овие можни точки на богатење?

Кај нас многу малку се зборува за типот на политиките што ги спроведуваат владите на Македонија и за кои, како што е вообичаено, лобираат силните и богати елити. Во последните дваесетина години – всушност од осамостојувањето наваму – тие политики се од семејството што носи познато име: неолиберализам. Ова не е новост, посебно не е новост ако сте студирале економски науки. На нашите економски факултети за неолибералните политики и нивните автори често и речиси без исклучок се зборува(ше) со пиетет, додека економистите со лева ориентација беа внимателно заобиколувани, државата беше оцрнувана и нејзината улога беше демонизирана во однос на слободната рака на пазарот, а достапноста до капиталот беше инфантлизирана преку мантрата „сите може да учествуваат“.

Не знам како е денес, но ако може да се суди по бројот на старт-ап викенди и задолжителните предмети по претприемништво во средното образование, неолибералната патека е добро утабана и сигурно газиме по неа.

Ваквото образование ги менува работите на терен. Ако во деведесеттите години на 20-тиот век сме имале професори, интелектуалци, па и политичари коишто биле образовани поинаку (марксизам и/или самоуправување), кои тогаш наеднаш се запознале со неолиберализам, можеби можеме да дискутираме дека кај нив се јавувала скепса за новиот систем. Но, генерациите што се образуваа во деведесеттите (и подоцна) го немаа тој товар. Јас, како и многу други мои колеги, сум образуван и трениран неолиберал кога станува збор за економските прашања. За нас како група, како цели генерации, не постои друг економски систем вреден за имплементирање во реалноста (поединечните случаи не ги дискутираме).

Но, тоа не е сѐ. Тие од нас што во 1996 имаа 20, во 2005 имаа 30 години и дојдоа на клучни места каде што се креираат државните политики. Владеењето конечно премина во рацете на тренирани неолиберали. Оттука, ние сме образовани адвокати на нееднаквоста. Тоа што нѐ обединува е неолибералната идеологија која што посветено ја имплементираме во нашата држава. Сумирано, богатењето не е случајно, нема инциденти: никој не заработи случајно на берза или никој не доби случајно тендер. Напротив, систематски го правиме тоа што сме тренирани да го правиме. Добро, во Македонија зачинуваме и со корупција.

Сега одиме на второто прашање: Зошто нашите 99 проценти молчат? Но, што друго да прават ако не да молчат? Со кои алатки или ресурси сиромашните би се бореле против системот? Доаѓаме до клучната тема за привилегии и тука навистина нема што да се додаде освен дека нашата елита ќе се погрижи да се одржи статус-кво. Механизмите се познати. Неолибералната идеологија го маскира успехот преку приказните за лични способности наспроти контекстот, шансите и опкружувањето, замаглувајќи ја притоа разликата во значење помеѓу „секој може да успее“ и „сите можат да успеат“. Бранимир вели дека нашите 99 проценти „по природа се такви што не сакаат да реагираат“. Не можам да се согласам со него за ова. Нема ништо природно овде. Тоа е начинот на кој се спроведува образованиeто и тренингот – да не се реагира, да го се прифати системот како единствен можен, и можеби јасна слика на ова дава една мала анегдота на која што се сеќавам од студентските денови: Професорот ја праша групата студенти што мислат кој е подобар систем, овој, тој или оној? Една колешка, секако од подобрите меѓу нас, крена рака и образложи за неолиберализмот, а потоа професорот праша: „Зошто мислите така, кога Вашите родители се без работа поради „либерализирај, дерегулирај, приватизирај?“ На тоа прашање никој немаше одговор.

Но, се разбира одговорот е краток: повеќе слободен капитал кај богатите, за тие да може да инвестираат и да создадат работни места.

На крај, мора да признаам дека ми е интересна дистанцата што се чувствува по последните редови на „Нашите 99 проценти“. Бранимир им се обраќа на сиромашните: „Tрпението нема да ве спаси. Трпението само ќе ве доведе во полоша положба“. За мене интересно прашање за истражување е зошто оваа реченица не е во прво лице множина? Намерно или…? Ако ние, добро образованите неолиберални економисти, не сме во 99 проценти, тогаш мора да сме во 1 процент. Цело е кога има 100.

Прв пат објавено на РСЕ: http://www.makdenes.org/content/article/26692541.html

Објавено на окно 28.1.2015: http://okno.mk/node/44139

tl;dr: Македонија не е Шпанија.

И покрај желбите на луѓето, Македонија не може да има нешто налик на Podemos за 9 месеци. Еве 4 причини зошто:

1. Македонија нема протести за социјални права што траеле 2 години. Шпанската верзија на Occupy постигна многу, но највеќе го отвори просторот за поинакво политичко размислување.

Напротив, Македонија има постојано саботирање и обезмоќување на било каков протест и тоа не доаѓа само од центрите на моќ, туку и од оние кои се барем во начело незадоволни од состојбата во која се наоѓаме.

2. Македонија нема Евро-пратеници. Европскиот парламент е одлична резевна отскочна даска за политичко делување во рамките на ЕУ. Секоја држава има свои incumbent партии кои не даваат многу простор, но ЕУ парламентот е променлив пејсаж. Може да се настапува без да им се бркне директно во џебот на постојните, и таму да се гради платформа и да се создава политички капитал. И секако да се добива air-time во медиуми.

3. Македонија нема традиционална скепса кон центарот, нема независни региони што пробуваат со години наназад да смислат поинакви начини на работење или владеење.

4. Македонија нема универзитети, синдикати и медиуми. Full stop.

Има еден интересен цитат бапнат на македонски на англиската верзија на статијата за „Крушевската република“. Цитатот е на Блаже Ристовски, од книга издадена во 2001 година:

“Беше наполно прав и Мисирков во своjата фундаментална критика за Востанието и неговите раководители. Неговите укажуваньа се покажаа наполно точни во послешната практика. На пр., во ослободеното Крушево се формира градска управа составена од “Бугари”, Власи и Гркомани, па во зачуваните писмени акти не фигурираат токму Македонци(!)…” Блаже Ристовски, “Столетиjа на македонската свест”, Скопjе, Култура, 2001, стр. 458.

Ристовски, очигледно како и Мисирков пред него, констатира дека токму национализмот (Македонија на Македонците) недостасува во илинденско Крушево. Ова е првиот краток (10 дневен) период кога е очигледно дека револуционерите не биле националисти, или ако биле, тоа било во втор план.

Вториот краток период е 1941 (или 1943 зависи како броите) до 1944 или 1948 (исто така зависи како броите) — т.е. периодот на НОБ (секако НОБ е оној период кога комунистите се справуваат со окупаторот, но и со националистите, види граѓанска војна итн.) до формирањето на Македонската република во СФРЈ (ФНРЈ) или до спорот СССР-СФРЈ — т.е. замерката на Сталин дека Тито се свртел кон национализам.

Дека не е само „замерка“ секако зборува тоа што во многубројни документи / истражувања стои дека една од клучни компоненти на Титовата Југославија е фаворизирањето на малите (новите) национализми (Македонија, БиХ и Црна Гора) наспроти големите (старите) — Србија, Хрватска, Словенија. Секако не било тоа строг рез од антифашистичкиот НОБ кон Македонија на Македонците, но битките се добивале постепено: 1952 со Лигата на комунисти, 1974 со новиот устав… воглавно победувале националистите, како и што победија во 1991 формирајќи конечно Република Македонија на Македонците. (Одличен текст на овие теми е секако овој на Јовиќ што го имам линкано безброј пати.)

Сега, како што добро се сеќавате, тој проект воглавно е / беше неуспешен затоа што воглавно не им се допаѓаше на Албанците (исто така добро објаснето во горниот текст). Така ексклузивната држава доби нова форма, но сеедно, национализмот е преовладувачка тема и сега, иако е (како да речам на македонски ?) — компартментализиран.

Сето ова ги прави малку смешни спомениците од Илинден и тие од НОБ (иако нив ги има помалку), затоа што тие споменици сакаме/сакаат да бидат интерпретирани во таа националистичка приказна. Правни смешни и многу други работи, но ајде да не должиме.

Втората опција е секако Блаже Ристовски да не знае(л) што пишува и овој текст веќе од првата реченица да нема смисла. Што знам, вие одлучете.

Јас ќе го гледам „Do The Right Thing“. Тој е шестти.

1. To Kill A Mockingbird

Одлично филмување на уште подобрата книга на Харпер Ли, но уметнички дострели не е тоа што бараме сега. Филмот слика дел од животот на еден црнец до неговата смрт во јужна САД, откако белецот со кој што никој не сака да се замери го обвинува дека ја силувал ќерка му. Ако сте адвокат можеби ќе сакате да го погледате Грегори Пек како го создава „role model“-от за американскиот адвокат. Ако не, можете да видите што би требало да сторите за да се осигурате дека обвинетиот ќе го јаде.

2. 12 Angry Men (или ТВ)

Уште едно книжевно дело претворено во филм. Дванаесет бели поротници што не сакаат да бидат таму мора да одлучат дали младото црнче навистина е виновно како што тврди белиот обвинител во белата судница. Кој да застане на страна на детето? На тема „role model“ уште еднаш главниот лик ни покажува како треба да се однесува еден поротник. Но, не берете гајле, македонскиот правосуден систем нема порота.

3. Amos and Andrew

„Ако видиш црнец со музички систем во рака, тогаш знаеш што прави тој — краде.“ Смешниот тон на филмот нема да ве спречи да ја видите лажната толеранција и широкогледост на средната класа, а посекако нема да ве спречи да видите како да ја запалите куќата на комшијата. Ако баш мора да гледате еден филм со Николас Кејџ, тогаш тоа нека биде овој.

4. A Bronx Tale

Момче се сретнува со девојче, момче се заљубува во девојче, момче вели дека братот на девојчето е глуп црнец и… знаете дека тоа е филм за вас затоа што ги имате црнците што минуваат низ белечкото маало, и таму ги пречекува маалската екипа и ги крши од ќотек. Се фрлаат молотови коктели, се кршат дуќани, неколку вжештени глави умираат.

„Nobody cares“ — нели Сони?

5. District 9

Но чекајте, зошто воопшто да ви поминуваат низ маало? Додека се спремате за следниот линч видете како ефективно да се изгради ограда. Малку војска, малку полиција, малку пара-восјка-полиција… што има врска. Осигурајте се дека ќе останат сиромашни, без ресурси. Се разбира, бизнисмените ќе сакаат да помогнат во тоа.