Сите што одеа по улици изминативе години знаат колку пати беше повикувано на потпишување петиции. Дури и сега има петиција за менување на законот за продажба на алкохол и за избор на јавен обвинител.

Зоран Заев вети транспарентна и отворена влада. Тогаш зошто да не се следи примерот на САД и Велика Британија каде владата има нејзин систем за петиции на кои мора да одговори / или парламентот да ги разгледа штом ќе стигнат до определ праг на потписи.

На популација од 65 милиони во Велика Британија прагот е 10.000 за владин одговор 100.000 за парламент. Во Мaкедонија прагот секако би требало да биде понизок: можеби 100 со 1000.

Уставот на републиката во членот 2 вели дека Граѓаните на Република Македонија власта ја остваруваат преку (...) и други облици на непосредно изјаснување. Зошто тоа да не биде систем за електронски петиции?

Законот што ќе го регулира ова може да биде 10-тина члена:
1. Со овој закон се уредува ....
2. Владата ќе обезбеди систем за електронски петициии .....
3. Прагот ќе се определи на ....
4. Владата ќе одговори на петицијата во рок од 30 дена од постигнувањето на прагот...
5. Парламентот ќе расправа на комисја во рок од 30 дена од постигнувањето на прагот..
6. Локалната самоуправа ќе расправа во рок од 30 дена....
7. Одговорите ќе бидат објавени јавно...
8. Некоја казнена одребда во случај да се прави надлежната институција на тошо
9. Законот стапува на сила на ден

Ваков закон и систем за е-петиции на кои одговор е задолжителен е во согласност со програмата на владата и ќе биде комплементарен на мерки како „активна транспарентност“ и намалување на рокот на 15 за одоговор на барања за слободен пристап до информации.

Најдобро, нема да има никакви буџетски импликации за поставување на системот. Софтверот што го користи Белата куќа е Drupal 7 и е достапен на github. Јас ќе го инсталирам волонтерски, ако ваков закон се донесе.

(Оригинално објавено на Фејсбук.)

Ова требаше да биде блог-пост, но заради полесно ажурирање продолжува на вики.

Една од најголемите маки на македонските универзитети е пристап до современа научна литература. На овој проблем, од скоро, се нуди решение „преку интернет“. Пиратската библиотека Sci-Hub.org нуди пристап до околу 50 милиони научни трудови. Проценката е дека целокупното научно творештво досега изнесува исто така околу 50 милиони научни трудови. Оттука, возможно е Sci-Hub.org да нуди пристап до речиси сѐ што е објавено како научен труд во човековата историја.

Во април 2016 година, Sci-Hub.org објави серверски записи од неговиот веб сајт за периодот септември 2015 – февруари 2016 кои кажуваат кои и колку научни трудови се преземени, како и од кои држави се направени преземањата. Иако шест месеци е краток период, сепак податоците нудат увид во тоа што и колку наука се презема во Македонија. Трендот во Македонија е сличен со трендот во остатокот од светот. Порастот во преземањата во полугодието за кои има податоци изнесува повеќе од 300 отсто. Од европските земји тоа е слично со Естонија и Финска.

View post on imgur.com

Според Државниот завод за статистика, во Македонија во високообразовните институции, во академската 2015/2016 година, има 3.980 наставници и соработници. Во дадениот период, тие преземале нешто помалку од два труда по човек. Најблиску до оваа бројка во Европа се Словачка и Кипар. Во 2015, пак, Македонија има 815 објавени научни трудови или 0,2 трудови по наставник/соработник. Тоа ја става Македонија на исто ниво со Бугарија, Латвија и Литванија.

Интересен е контрастот што може да се направи со, на пример, Велика Британија. Со несомнено подобро опремени универзитети каде има широк пристап до литература, британските научници преземаат околу 1,5 трудови од Sci-Hub. Интуитивното мислење е дека Македонија како земја чиишто универзитети имаат многу тесен пристап до светските научни бази (ако воопшто имаат некаков пристап) би имала многу поголем број на преземања од регистрираните два по човек. Возможно е, се разбира, македонските научници да не се запознаени со постоењето на сервис како Sci-Hub.org, но можно е и да немаат потреба за голем број на научни трудови. Последново можеби се отсликува преку бројот на објавени трудови. Британските научници во година објавуваат 1,2 трудови по човек. Разликата од 1 труд по човек, во споредба со македонските научници, во светот во кој владее максимата објави или исчезни (publish or perish) е огромна.

Сето погоре укажува дека Македонија го следи трендот на сѐ поголемо преземање на научни содржини, но кога станува збор за додавање во научниот корпус нејзиниот придонес (или придонесот на нејзините научници) е незначителен.

Понатаму, податоците од Sci-Hub.org откриваат дека најголем број од преземањата во Македонија се случиле во Скопје – 4933. Другите поголеми универзитетски центри Битола, Тетово и Штип имаат по 191, 226 и 799 преземања соодветно. Во податоците има и 1139 преземања за кои нема локација што може да влијае на вкупната распределба, но јазот помеѓу Скопје и другите градови е голем. Останува да се истражи дали тој јаз се рефлектира и во научната работа на УКИМ наспроти другите универзитети.

View post on imgur.com

Се разбира, овие податоци не кажуваат ништо дефинитивно за македонската научна работа. Возможно е научните работници нивните материјали да ги набавуваат од друго место (колеги, сопствени средства, итн.). Но, возможно е и во Македонија едноставно да нема потреба од тековни научни истражувања кои што претежно се објавуваат во журнали (студиските програми да користат претежно книги, научните работници да не се вклучени во истражувачки проекти, итн.). Детално разгледување на податоците од Sci-Hub ќе покаже и кои теми и формати на трудови се од интерес на домашната научна јавност.

***

Минатата недела се осврнавме на бројот на преземања од Sci-Hub и со бројот на објавени трудови во Македонија во однос со некои други европски земји. Сега фокусот го поместуваме на тоа што се чита од страна на македонската научна јавност.

Од истражувањата што се правени на универзитетите во Велика Британија може да се види дека во просек британските научници читаат 39 научни материјали месечно, од кои 22 се трудови објавени во журнали. Ако претпоставиме дека еден научник од Македонија треба да чита исто за да биде на исто научно-истражувачко ниво со својот британски колега, тогаш останува прашањето како македонскиот научник се снабдува со литература. Сепак, одреден број на научни текстови се преземаат во Македонија.

Македонските научни читатели воглавно преземаат трудови од научни журнали и литература што се чита воглавно е издадена во последните 20 години. Најстариот труд што од Sci-Hub е преземен во Македонија е „Vital Statistics of Cavalry Horses“ од 1880 година. Анализа, пак, на насловите на документите открива дека најчесто преземан труд е „Genetic diversity of Brucella abortus and Brucella melitensis in Kazakhstan using MLVA-16“, кој што е преземен 44 пати. Двата наслова се неочекувани или барем необични. Интересно би било да се дознае која е причината за овие преземања.

Понатаму, податоците за издавачот во најголема мера недостасуваат во изворните податоци од Sci-Hub, но од она што е достапно, како најчест издавач кој е преземан предничи Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE).

View post on imgur.com

Обидот да се презентираат насловите на трудовите во зборовен облак открива дека истражувања на теми како рак, енергија и иновации се помеѓу почестите кои што се преземаат. Веројатно е тогаш меѓу имињата на издавачи што недостасуваат да има и значителен број на медицински или биолошки журнали, покрај оние за инжинерство.

View post on imgur.com

Петте најчесто преземани публикации, пак, ги вклучуваат Renewable and Sustainable Energy Reviews со 70 преземања, American Journal of Physics со 65 преземања, Energy Policy со 61 преземања, Journal of Sound and Vibration со 51 преземања и Science со 51 преземања.

Ова покажува една шарена слика за темите од интерес на македонската научна јавност. Од една страна, со оглед на тоа дека има истражувања коишто велат дека еден преземен труд се споделува до 10 пати помеѓу научниците-колеги тогаш можеби ефектот од преземањето на мал број трудови во Македонија (0,2 по научник) да има поголем ефект. Така, на пример, бројот од 10 преземени трудови поврзани со теми за земјотресно инжинерство (од журналот „Soil Dynamics and Earthquake Engineering“) може да биде охрабрувачки дека таа струка настојува да биде во тек со научните новини - ако навистина и во Македонија споделувањето е на исто ниво како во Велика Британија или САД. Од друга страна, дури и споделување од 10 пати ги држи македонските научни работници далеку од Велика Британија во однос на месечна читачко-истражувачки просек.

Веројатно, без да се прашаат и самите научници повеќе не може да се знае за навиките, потребите за читање и истражување на македонските научници. Можеме да се надеваме дека со достапноста на материјали преку Sci-Hub работата ќе станува сѐ подобра.

Првично објавено во два дела на РСЕ:
http://www.slobodnaevropa.mk/a/28067002.html
http://www.slobodnaevropa.mk/a/28078012.html

1. Трите најголеми македонски градови се меѓу најзагадените во Европа: Скопје, Тетово, Битола. Изборната програма за 2016 г. мора да содржи ветување за значително намалување на загадувањето во 4 годишниот мандат (во пар со локалните избори што следат). Ова нема само силен популарен одек. Загадувањето има негативни ефекти на здравјето што се мерат во милиони долари. Оптеретувањето на фондот за здравство ќе биде намалено, и работната способност на луѓето ќе биде подобрена. Како екстерен ефект од двете тоа ќе значи повеќе пари во фондовите. Понатаму, подобрувањето на урбаните средини ќе ги направи нив попривлечни за живеење што може да влијае на намалување на трендот на иселување. Како под-проекти на оваа определба може да се вбројат: урбано зелено, мораториум на градење, подобар јавен превоз, велосипедски патеки, замена на возен парк итн.

2. Слободата на медиумите е на најниско ниво од осамостојувањето на Македонија. Темелник на нејзиното подобрување е укинувањето на страв кај новинарите и другите што пишуваат за политичко-општествени теми. Затоа изборната програма за 2016 треба да содржи ветување за одредби во законот за навреда и клевета што ќе оневозможат покренување на тужби од страна на политичари и други јавни личности кон новинари за периодот додека се на функција, и понатаму доколку пишувањето се однесува за периодот додека биле на функција. Секако тоа ќе значи дека ќе има и малку шунд во пишувањето (како и сега). Но, јавните личности ќе научат да трпат. А секако, малку шунд е подобро од многу страв.

3. Гарантирање на малцинските права. Изборната програма за 2016 треба да содржи ветување за промена Амандман 5 од Уставот да се промени така што губењето на службен јазик нема да се случи ако заедницата изгуби еден процентен поен во бројноста во општината. Како дел од ова, изборната програма треба да содржи ветување за мултијазично образование. Децата на водечките политичари први треба да бидат запишани во ваквите паралелки.

4. Брзо интегрирање во ЕУ. Изборната програма за 2016 треба да содржи ветување за почнување на пристапни преговори до крајот на мандатот. Со други зборови, мандатот што ќе се бара во 2020 да биде за комплетирање на влезот на Македонија во ЕУ. (Ако тоа значи и решавање на проблемот со Грција, тогаш и тоа е тука.)

5. 21 век, полицајци со автоматско оружје претресуваат граѓани за џоинт; казнуваат за преминување улица не на пешачки премин; легитимираат за прошетки во парк. Изборната програма за 2016 треба да содржи ветување дека ќе имаме полиција што нема да ги малтретира граѓаните.

6. Но и пошироко, изборната програма за 2016 треба да содржи ветување дека Македонија сѐ повеќе ќе се приближува до 21 век. Наместо младите да одат во Западна Европа за да живеат во 21 век, оние кои што сакаат да живеат во 19 век може да се преселат во Сомалија (на пример). Ова, меѓу другото, вклучува јасно раздвојување на државата од црквата, и нејзино соодветно даночење; гарантирање на правата на жените освоени во минатиот век (абортус како најважно); дозвола за истополови бракови.

7. Лакрдијата со студентски избори и игнорирањето на престапи од страна на таканаречените студентски лидери мора да заврши. Изборната програма за 2016 мора да содржи ветување за создавање на универзитет по западни стандарди. Студентското организирање е само дел од тоа, но е значаен чекор во отпуштањето на организацијата од партиските спреги. Водечките политичари исто така треба да ги запишат нивните деца на водечкиот македонски универзитет. Студирањето во странство на децата на оние што ги креираат домашните политики треба да заврши.

(Продолжува.)

Одлуката на Уставниот суд која што ги откажа изборите на 5 јуни беше дочекана со големо воодушевување. Таа утврдува дека поединечен акт на Собранието на Република Македонија може да се смета за пропис. Но, објаснувањето понудено во Одлуката за поништување на Одлуките за распуштање на Собранието на Република Македонија е необично штуро.

Во 7(3) судот вели дека „Уставниот суд е тој кој одлучува кој акт ќе го третира како пропис, подобен за уставно-судска оцена“. Потоа во 7(4) дека „ваков вид на одлука има универзално дејство и посредно се однесува на сите граѓани кои на непосредни избори го даваат својот глас за одреден пратеник на Собранието“.

Но, судот не нуди објаснување каде е границата на универзално дејство, или кои одлуки не се однесуваат посредно на сите граѓани. Дали универзалноста произлегува од функцијата на собранието како законодавен дом, или универзална одлука може да донесе и друг орган, како влада или министерство? Или, дали универзалноста е директно врзана со изборниот процес, па одлука што се однесува на изборите без разлика од кого е донесена, може да биде подложена на уставно-судска оцена? На пример, дел од одлуките на пржинските министри што ги поништи владата во политичкото надмудрување на ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ исто така беа поврзани со изборниот процес. Дали Уставниот суд ќе се занимава со нив, или пак можеби со одлуките на Државната изборна комисија? Се разбира судот може во некое идно одлучување да објасни како некоја друга оспорена одлука нема универзално дејство или не се однесува на сите граѓани. Но, некој треба и да поднесе иницијативи до судот, бидејќи како што велат од таму „судот ретко работи по сопствена иницијатива“, иако неговиот деловник вели дека судот може да го прави тоа (ч. 14).

Но, да ја оставиме ноншалантноста на судот во однос на неговите уставни обврски како „органот кој ја штити уставноста и законитоста“ 7(3). Што всушност оценува судот по иницијативата поднесена од Талат Џафери? Дали судот оценува дали собранието смее да се распушти, или пак, дали собранието смее да се распушти со одложен рок? Судот не дава објаснување зошто неговата одлука се однесува на двете одлуки на собранието, а не само на оној дел каде што собранието вели дека одлуката важи од определен датум наместо веднаш.

Поинаку кажано, ваквиот пристап на судот ја доведува во прашање само-регулацијата на собранието: има ли тоа право да се само-распушти? Да, според ч. 63(6) од Уставот. Тогаш зошто / како судот одлучува дека одлуката е целосно неуставна, а не само во делот на одложеното дејство? И Уставниот суд во точката 8 од неговата одлука се занимава со одложеното дејство, а не со распуштањето. Зошто тогаш целосно поништување?

Поинаков пристап би бил дека втората одлука, онаа што ја одложува првата, е целосно неуставна: собранието е веќе распуштено. Но, првата одлука би требало да се разгледува посебно. Собранието се само-распушта: тоа е уставно. Собранието додава одложен рок: тоа не е уставно. Нејасно дали судот всушност сака да ја оценува намерата на собранието, наместо самата одлука што ја има пред себе: можеби може да се каже дека намерата на пратениците на владеачката коалиција е воведување на „правна несигурност и повреда на владеењето на правото“ 8(7). Но, судот тешко може да објасни како намера може да се толкува како пропис.

Проблемите за Македонија кога одлуката би била поинаква овде се очигледни: ако судот ја поништел одлуката за распуштање само во делот на одложеното важење тоа ќе значеше дека Собранието е распуштено од 23 февруари 2016 година, и сите други акти донесени од него потоа се ништовни, но и тоа дека роковите за избори согласно Уставот одамна се истечени. Така судот донесе одлука која што колку-толку ја зачувува нормалноста на ситуацијата во државата. Но, тоа што судот носи одлука што ја крпи политичката криза истовремено не значи дека таа одлука е целосно издржана. Како што стојат работите, во догледно време таа одлука нема да биде подложна на детална уставно-судска анализа.

Можеби во овој контекст на политички калкулации треба да се чита и одмолчувањето на судот кон ч. 5(2) од Законот за Собранието на Република Македонија кој што вели дека мандатот на пратениците трае „од денот на неговото верификување до денот на верификувањето на мандатот на новоизбраните пратеници“, иако во 8(3) судот вели дека „Со Уставот не е утврдено мандатот на пратениците во Собранието да продолжи во случај на распуштање на Собранието, ниту е предвидено во таков случај тие да продолжат со должноста“.

Текстот е оригинално објавен на РСЕ: http://www.slobodnaevropa.mk/a/27781884.html