Без да бидам премногу драматичен, како кец на десетка за ова што сакав да го искоменитрам ми дојде „речиси сообраќајката“ што пред малку ќе ми се случеше на крстосницата А. Циборовски - Влае/Хром (кај училиштето „Димо Хаџи Димов“). Имено, еден полициаец во униформа, управувајќи необележано возило и зборувајќи на мобилен телефон помина на црвено во правец кон Центар, но за среќа прикочи во последен момент, а јас заокружив малку на широката крстосница, која ете, пак за среќа беше воглавно празна.

А денешниот Утрински пишува токму за полцијата:

Полицајците со убав збор и насмевка на лице, но без цигари и пиво в раце на 5 јуни ќе треба да обезбедат одржување мирни и демократски избори во земјава. Лошите навики, како што се гласно смеење и зборување, седење по кафеани, лут поглед и незаинтересираност, чуварите на законот ќе треба да ги остават зад себе за време на изборниот процес.

Останува нејасно зошто препораките што ги дава МВР кон своите вработени се баш сега пред избори, и дали всушност важат и по гласањето, на пример на 6-ти јуни? А, важат ли и сега?

Дали тоа што МВР направило ваков прирачник за своите вработени е доказ дека реформите во полицијата за нејзино променување по урнекот на европските полиции се тотален неуспех?

Ќе видиме на 6-ти, а?

Оваа книга веќе не е таму, но можеби има други?!

Додека се возев денес во еден од новите автобуси на ЈСП некако се присетив на молбите на директорот на македонската компанија „Санос“. Тој јавно ја повикуваше македонската влада да ја одбере оваа македонска компанија за набавката на новите автобуси.

Не сакам да отварам некаква дебата за моралната исправност на одлуката за набавката таква каква што е, ниту пак за можните неправилности во набавка што треба да се спроведе согласно закон.

Но, затоа еве една мала економска анализа.

Да претпоставиме, како што љубат да речат економистите, дека јавната набавка е целосно исправно спроведена, дека нема неправилности и скриени информации, дека е транспарентна и непристрасна.

Да претпоставиме, исто така, дека компаниите што наддаваат работат комплетно според законите, сите вработени им се пријавени, редовно плаќаат даноци во своите земји, немаат скриени приходи и слично.

Ако суровините потребни за производство на автобуси се достапни на слободен пазар (на пример можеби светска берза), тогаш цените со кои компаниите ќе наддаваат ќе зависат единствено од нивните способности и перформанси на пазарот т.е. од нивната конкурентност. Нивната конкурентност пак е функција на трудот, капиталот и технологијата со која располагаат, и можеби некои (за фирмите) екстерни фактори (како што се на пример царините).

Значи, ако „Санос“ не може да победи на тендер во услови опишани погоре, тогаш тој не е доволно конкурентен, но - тоа е тоа нели - во капитализмот победуваат најдобрите.

Само што „Санос“ е македонска компанија која работи со трудот што го купува на македонскиот пазар на труд и капиталот што го купува од македонските банки, и според правилата што ги пропишува македонската влада. Ако оваа компанија не може да победи на тендер во Македонија, тогаш каква порака им испраќа Македонија:

1. На потенцијалните инвнеститори за тоа каков квалитет на бизнис може да имаат ако инвестираат овде;
2. На странските донатори и кредитори кои со години наназад вложуваат пари во реформирањето на разните делчиња од економијата за таа да стане поконкурентна;
3. И, воглавно, на сите заинтересирани за успешноста на реформите што се спроведуваат?

Тоа.

Од PDF-то достапно на: http://www.sdsm.org.mk/upload/PROGRAMA_PDF_Web.pdf

Информатичко - комуникациските технологии, развојот и младите

Развивање на свеста на младите за почитување на интелектуалната сопственост, особено на софтверските решенија, со што ќе создадеме правна стабилност и транспарентност во функционирањето на македонските претпријатија, без која влезот на ниту еден меѓународен пазар е невозможен.

Види и: Пронајди „софтвер“ во партиската програма на ЛДП

Има, нормално, две гледишта за изборите што ја чекаат Македонија во јуни.

Првото е тоа на владеачките партии и воглавно граѓаните кои се нивни поддржувачи. Нивното гледиште може да се сумира вака: Изборите се нормална работа во една демократска држава и опозицијата има секакво право да бара избори. Ако владата е сигурна во своето добро работење, како што е во случајов, тогаш изборите ќе бидат уште една потврда за тоа. Опозицијата може да се лути или да негодува, но секој што губи има право да се лути, а кај нас посебно затоа што тој некој губи во континуитет и патем има потврдено лоша репутација. Сепак и таквото негодување и разногласие не треба да биде чудно во демократија. Сѐ на сѐ политичкиот живот продолжува.

Второто е тоа на опозициските партии и воглавно граѓаните кои се нивни поддржувачи. Нивното гледиште може да се сумира вака: Ова не се само уште едни избори. Ова се „изборите“. Се одлучува за иднината на земјата. Моменталните владеачи ја довеле државата до пропаст со расипничко однесување, злоупотреби на моќ и други јасно одредени практики на лошо владеење. Значи ова не се избори што се вообичаена трка за освојување на власт, туку се избори за спасување на државата што се наоѓа на работ на бездна. Лошото владеење мора да заврши овде и сега и граѓаните, а посебно оние неопределените, треба да го завршат својот дел од работата. Во спротивно, најмалку што треба е да им биде јасно дека одговорноста за мрачната иднина што следи ќе биде (и) нивна.

Првото гледиште не бара дополнителна анализа – барем за мене. Можеби можеме да дебатираме за некои работи од начинот на кој партиите ги третираат своите изборни соперници, јавните настапи и слично. Но, тие остануваат прашања од втор ред (и се дел од изборното шоу), ако веќе се согласуваме дека изборите се „business as usual“.

Од друга страна, второто гледиште бара барем малку анализа. Прашањето овде не е дали е во ред човек да има гледиште дека државата е пред бездна и работите мора да се сменат. Прашањето, исто така, не е дали може да се приберат факти што можат да го поткрепат таквото гледиште и да се искористат за придобивање на потенцијални гласачи. Туку, прашањето е дали, ако сето тоа е навистина така, човек поседува вредности кои се предуслов или гаранција за да ги смени работите.

Да го илустрираме ова со пример: Ако од опозициската говорница ја критикувам Владата бидејќи од Законот против дискриминацијата ги изоставила хомосексуалците, прашањето е дали моите вредности се такви што хомосексуалците во Македонија ќе ги добијат сите граѓански права штом бидам избран, или пак моето критикување е само заради критикување? Тоа што на јавноста ѝ се познати нормативните ставови на актуелната власт во врска со ова прашање, може да ме стави „во тесно“.

Добро, можеби ова е маргинално прашање – сепак допира малубројна група граѓани. Што правиме со другите посеопфатни прашања што ги допираат сите? Полициска држава, надгледување на граѓаните, лустрација, контрола на буџетското трошење? Кои се вредностите од кои човек од опозицијата поаѓа во врска со овие прашања? И, ако има такви вредности, зошто не се преточени во предлог-закони што ќе бидат изгласани на првиот работен ден на новото собрание? На пример, закон со кој сите тајни досиеја ќе се стават на интернет?

Сега, зошто се вредностите важни? Ако опозицијата тврди (а тврди) дека власта е авторитативна и има поставено и разработено механизми за замолчување на новинарите, за местење на тендери и избори, за неодговорно трошење на буџетски пари, за богатење на партијата итн., тогаш таа треба да докаже, или барем да покаже, дека штом ќе дојде на местото на власта, ќе има од каде да тргне – од своите вредности – за да го промени сето тоа. Во спротивно, личи како опозицијата да сака да ги обуе истите авторитативни чизми што ги овозможуваат сите критикувани работи и реката, малку – колку што има време, бидејќи државата е пред бездна, да ја сврти на својата воденица.

Признавам, не сум претерано добар во политички анализи и многу порадо би пишувал за опасностите од ACTA, но дефинитивно би прочитал текст од некој постручен за вредностите на оние луѓе од опозицијата кои имаат прилика идеите да ги спроведуваат во дела, пред сѐ во општините.

Избори или не често се коментира за демократијата на политичките партии во Македонија. Долгогодишни лидери и партиски избори со еден кандидат се вообичаената слика. Интересното е во тоа што ова се случува во демократска Р. Македонија. За жал, не знам дали може некаде да се најдат информации за лидерството во СКМ во недемократската СР Македонија.

Но, за среќа, постои друга институција каде лесно може да се следи демократскиот капацитет. Оваа институција е важна од две причини: 1. Тоа е местото од каде доаѓаат најголем дел од високообразованите лица во земјава, или со други зборови, тие што во суштина подоцна во животот ги активно ги создаваат стандардите за политичкото однесување во општеството и 2. Тоа е местото каде што работат најголем дел од интелектуалците во земјава и со тоа местото од каде најчесто пристигнуваат критиките до политичките партии за нивната недемократичност.

Таа институција е Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“.

Така ако одите на списокот на ректори на УКИМ ќе видите дека во главно, ректорувањето траело две учебни години, се додека не стигнеме во деведесетите кога наеднаш ректорската задача трае повеќе. Не знам дали деканските истории се исто така достапни на интернет, но една прошетка низ холот на Филозовскиот факултет ќе Ви биде доволна да видите дека последниот декан служел од 1991 до 2009. Сега, ете веќе 2 години факултетот има нов декан. Не се сеќавам на годините, но и кога студирав на Економски, факултетот имаше долгогодишен декан.

Сигурен сум дека сето ова е регулирано со статути и слично и од формална точка е во ред. Затоа вистинското прашање е дали во недемократската Македонија промените во управите биле шминкерски колку да се рече дека ги има, и сега во демократска Македонија шминката е тргната и ги гледаме работите се такви какви што навистина биле и уште повеќе продолжуваат да бидат.

Дали знаете кои државни обрасци се достапни за употреба само преку комерцијални продавачи?

Студентските индекси, пријави, семестрални листови и слично за државниот УКИМ.

Се разбира не сум 100% сигурен во ваквата констатација, бидејќи не можам ни да замислам какви сѐ не обрасци се потребни за комуникација со државните институции. Сепак, моето какво-такво познавање на состојбите вели дека:
- во Агенцијата за катастар на недвижностите обрасците се бесплатни и достапни на интернет,
- во МВР обрасците за пасоши, лични карти и возачки дозволи се бесплатни,
- даночните пријави од УЈП се бесплатни и достапни на интернет, а дополнително Управата ги испраќа по пошта до обврзниците,
- Заводот за статистика исто така ги испраќа своите обрасци бесплатно по пошта до лицата што треба да предадат информации за статистички потреби,
- обрасците за регистрирање на фирми и сѐ друго на Централниот регистар на РМ се бесплатни и достапни на интернет.

Мислам дека се ова доволно примери за илустрација.

Сега да се вратиме на апсурдната ситуација со УКИМ (и можеби со другите државни универзитети?). Еден индекс на УКИМ чини 500 денари. Станува збор за 30тина страници во А6 формат. Со 8000 бруцоши годишно тоа се 4.000.000 денари годишно. Мислам дека за овој тираж и формат нема печатница во Скопје што ќе даде повисока цена од 1 евро за парче. Ништо не друго не останува да се праша за ова, освен „кај се парите?“. Пријавите за испит пак се на своја „симболична цена“ од 30 денари. Не знам дали некој знае и може да објасни како еден образец што го изготвува државна институција се продава по претерани 30 денари? Пријавите се трошат по стотици илјади секој семестар. На печатење сигурно не чинат повеќе од 2 денари? Образецот за заверка на семестрар пак има посебна цена од 50 денари? Станува збор за иста А4-ка како пријавата за испит, со горе-долу исто количина боја на неа. Кој, како и зошто одредил арбитрарно повисока цена за овој образец?

За да биде работата уште позачудувачка, ваквите монополистички цени на обични обрасци за комуницирање со државна институција ги плаќа единствено група на граѓани што нема свои примања, и воглавно се смета за сиромашна.

Не знам дали ова ја допира моменталната „битка за автономија“ на УКИМ, но ако ја допира, тогаш убаво би било универзитетот автономно да ги скенира и стави сите обрасци потребни за студиите како PDF-а на својата веб-страница.

Новинарите, од друга страна, би можеле да се заинтересираат чија е печатницата што има ексклузивно право на печатење на овие обрасци.

Студентите? Ајде да фотокопираме пријави!

Се надевам текстот на англиски нема да пречи:

A Charter for Democracy (стр. 146)

Since the fall of the Soviet Union democracy has spread rapidly across the developing world. Political scientists actually measure it. There is an index called Polity that rates the degree of democracy on a scale from 0 to 10. In the 1980s the average developing county scored only around 2; now the average is around 4.5. However, to date, this transition to democracy has been defined overwhelmingly in terms of elections. This has been inevitable. Electoral competition can be introduced with great speed even in the most unpromising bottom-billion conditions, such as Afghanistan. As the prospect of elections moves toward becoming a reality, many individuals and groups have incentives to behave in ways that facilitate their introduction: they form political parties as a means to acquiring power. But remember, elections are not enough. Electoral competition can make things worse, because patronage will often win out over honest politics in the struggle for votes—recall the survival of the fattest.

By contrast, checks and balances take time to introduce, and they are political orphans: those parties that expect to rule have a direct interest in frustrating their introduction, and the entire political class stands to lose if patronage politics is made infeasible. Elections determine who is in power, but they do not determine how power is used. Because of the different time scales for elections and for checks and balances, the instant democracies must almost inevitably go through a phase in which electoral competition faces few restraints. The real issue is whether this is merely a phase or becomes a permanent feature of the polity—whether these countries get stuck with a parody of democracy.

Ако сте заинтересирани за тоа што, како и зошто е Националнта политка за слободен софтвер и ако сакате да придонесете, погледајте го распоредот за јавни расправи за политиката што ќе се одржат низ неколку града низ Македонија во текот на следната недела.

Настаните ќе се одржат во:
1. Тетово -- простории на центарот за балканска соработка Љоја 14 март 2011 во 13 ч.
2. Штип -- општинската сала 17 март 2011 во 14 ч
3. Скопје -- Институт за информатика при ПМФ 21 март 2011 во 13 ч
4. Битола -- Технички факултет 22 март 2011 во 11 ч

Јавните настани се пред се наменети за три целни групи: академската заедница, бизнис секторот, граѓанските организации и претставници на локалната власт. Секако, на јавните настани може да дојде било кој заинтересиран граѓанин. На самиот настан, претставници на работната група ќе ја презентираат НПСС после што ќе се отвори дебата на која учесниците ќе можат да ги дадат своите сугестии.

Клучниот збор е grassroot.

Без да бидеме премногу емотивни, сакаме да направиме простор што ќе зависи само од нас (колку и широко тоа да испадне).

Скоро една и пол година траеше КИКА, првиот хаклаб во градов, пред да биде ставен „на чекање“ поради проблеми со електричната енергија.

Го имаме прегледот на долгот на вики. Не знаеме што ќе се случува понатаму со ова, но чувството што преовладува е дека треба да најдеме друго место каде што хаклабот би продолжил да функционира.

И додека разгледуваме опции и се растрчуваме да видиме каде би можеле да се преселиме, сакаме да видиме дали во Скопје има други групи, организации или луѓе што сакаат да учествуваат во потфат за создавање на нов физички протор што ќе служи како хаклаб, или всушност било каква друга лабораторија за активности.

На 12 март (сабота) СподелиЗнаење продолжува во кафе Опера (детали ќе има навремено на блогот), и сакаме тој ден да го искористиме и за муабет со било кој што е заинтересиран за оваа идеја.

Случајни и неслучајни сурфери на овој блог, молам проширете го муабетот.

Воведна информација за тие што не се во тек: Одговор на закана за кривична пријава.

Долгата приказна на кратко: Еден програмер прави апликација за андроид што пребарува информации на мрежното место на Златна книга. За кратко време, впрочем околу 48 часа, обвинет е за многу работи, меѓу другото и за нанесување на штета, или да цитирам: „може да се смета како напад што може да има сериозни разврски.“

Освен ако под „сериозни разврски“ колегите од ИТЕА не мислат на „тепање“, тогаш сериозни разврски на некаков правен основ во врска со апликацијава, барем според моето скромно правничко знаење, не се можни.

Имено, софтверот не прави ништо нелеглано, не ја попречува работата на Златна книга, не заработува на нејзина сметка и не прави ништо би ги довело во прашање веродостојноста на информациите што ги има таму.

Тој едноставно нуди поедноставен интерфејс за комуникација со сервисот, имено и логично, поради тоа што „паметните телефони“ функционираат малку поинаку од компјутерите, па повеќе работи треба да се прават со помалку стискања.

Единствено можеби до некаде отворено прашање е тоа што софтверот го користи името „Златна книга“ за што се отвори дискусија дали тоа е заштитена трговска марка (иако тоа сѐ уште никој не успеа да го потврди).

Но дури и да е така, тогаш еве го Член 150, став 2 од Законот за индустриска сопственост:
Трговската марка не му дава право на носителот да им забрани на трети лица употреба во прометот на знак кој е идентичен или сличен со трговската марка, ако е тоа потребно заради одбележување на намената на производите, особено на нивните резервни делови или видот на услугите кои се даваат под услов знакот да се користи согласно со добрите деловни обичаи и да не доведува до нелојална конкуренција.

Значи употребата на трговска марка е дозволена ако:

1. тоа не доведува до нелојална конкуренција - а апликацијата како таква не го прави тоа. Имено, таа токму го помага сервисот Златна книга, носејќи сообраќај таму и доближувајќи го до корисници што имаат паметни телефони. Нелојална конкуренција би било ако апликацијата ги користеше информациите од Златна книга и притоа се претставуваше како друг сервис што работи самостојно и на пример се вика Сребрена тетратка, и

2. знакот да се користи согласно со добрите деловни обичаи - што е и така. Иако недостасува кратка и јасна дефиниција за добрите деловни обичаи, Уставниот суд на РМ во одговор на иницијатива за бришење на делот „добри деловни обичаи“ од Законот за облигациони односи вели: Добрите обичаи се преќутно настанати и фактички преставуваат постоечки конвенционални норми што можат да се утврдат. На теренот на граѓанското право добите обичаи се изедначени со постоечкиот морал.[sic]

Не гледам ни најмалку место да се каже дека софтверчето на Александар Балаловски е спротивно на постоечкиот морал (барем оној што е во книгите, а не оној што моментално владее на улица). Софтверот е слободен што е врвното морално начело на програмерите. Бесплатен е - што значи не ни се обидува да им земе од профитната пита на Златна книга. И конечно, напишан е со цел истражување и учење на платформата, истовремено со желба за создавање на сервис што ќе им биде од корист на граѓаните на Р. Македонија.

Тоа. Поздрав gemidjy.

Денес имав ретка прилика да одам во централата на Стопанска банка.

Таму имаат наместено шалтерче за упатства и информации.

Пред мене стоеше еден постар човек. Ја прашуваше службеничката за локација на друга филијала, бидејќи во оваа (главната) имаше гужва и нему не му се чекало. Службеничката чија единствена функција очигледно е да дава информации токму од ваков тип му рече на клиентот дека не знаела каде има други филијали бидејќи не била од Скопје.

(Инаку, филијала на Стопанска банка има веднаш зад нејзината дирекција во ГТЦ, т.е. на кејот и на Рекорд/Мајка Тереза.)

Човекот мораше да си ја побара среќата на друго место и јас дојдов на ред да поставам прашање.

Јас ја барав службата за работа со правни лица за потписни картончиња и слично. Одговорот на службеничката повторно беше дека не знае бидејќи не е од Скопје! За среќа тука помина некоја нејзина колешка што беше доволно информирана да ни каже дека службата е во истата зграда, на катот по скалите!

Можеби Стопанска банка треба да го постави и шалтерот за информации во град што не е Скопје.

Во јавноста има(в)ме долга дебата за тоа дали со кампањата „Избери живот“, Владата на РМ подготвува и забрана на абортусот. Истовремено, последното истражување за ставовите во македонското општество укажува на голем број конзервативни убедувања.

Моето мислење е дека случајот со спонтаниот абортус на жената во притвор може, многу лесно, да биде последното парче во сложувалката за укинување на ова право на жените.

Денешниот (4.2.2011 г.) дневен печат е полн со новинарски текстови и колумни за случајот. На многу место преовладува мислењето за убиство, за изгубен живот и слично. Ако овие ставови, кои мошне интересно доаѓаат и социјалдемократскиот камп, станат уште подоминантни во јавноста, уште поприфатливи во вредносниот систем на граѓаните, тогаш зошто да не се забрани абортусот? Како ќе го одбраниеме ова право?

Да не излезам погрешно разбран, тоа што се случило со жената е трагично. Ми се чини дека чувство на тегобност преовладува кај многу луѓе кои изминативе два дена ги сретнав натаму-наваму низ градот. Но, мислам дека мораме да ги поделиме работите за тоа како се чувствуваме во врска со овој случај да не биде пресудно во гледањето на другите поврзани прашања и можеби одлучувањето за нив.

Затоа мислам дека е многу важно случајов да се (раз)гледа(ува) како неуспех на правниот систем и институциите на државата и во таа насока да се бара одговорноста, а не тоа да се презентира како убиство спонзорирано од државата.

Ова е јасна линија на разлика што мора да ја бараме, а ако ја нема, тогаш да ја создадеме.

Говорот и настапот на опозицијата по ништо не се разликува од оној на позицијата. Последниов случај уште еднаш го потврди тоа. Политичарите и медиумите повторно сакаат да ја замачкаат работата, но на ова мора (кои ние?) да се спротиставиме.

Јасно ми е дека сите (ќе) сакаат да собираат бодови и играта е таква што ние мораме да ги доделуваме бодовите. Но, ако ова е едно од оние времиња на пресврт, тогаш она што се надевам дека може да го направиме е да ги повишиме критериумите според кои ги даваме бодовите.

Бидејќи пишував за мојата недоверба кон професорите од УКИМ, мислам дека е фер да помогнам некои од нивните образложенија да се афирмираат. Еве го во целот текстот од професорката Елисавета Поповска, како што е објавен на on.net.

Во неодамнешната жолчна расправа што пред камерите се одвиваше помеѓу еден прилично изнервиран универзитетски професор и министерот Никола Тодоров, и тоа за време на протестот против измените на Законот за Високо образование, министерот на неколку наврати праша: „А со што тоа, професоре, во законот се урива автономијата на универзитетот“? Се чини дека токму во овој сегмент, ние, универзитетските професори, не успеавме доволно да се искажеме, а власта пак, со својата пропагандна машинерија, уште еднаш направи опасно извртување на тезите и вулгаризирање на ситуацијата: испадна дека за нас автономијата се однесува само на тоа што сакаме „самоволно да одлучуваме дали ќе држиме предавања и дали ќе пишуваме трудови“ и дека, демек, ускратување на ваквото право за нас било „упад“ во автономијата. Очигледно дека во овој момент се потребни и извесни статистички и стилистички анализи на самиот текст на Законот со коишто и формално, а со тоа можеби и поочигледно, ќе се илустрира императивниот тон на Законот којшто е силно изнијансиран, најблаго речено, со една голема недоверба во способноста универзитетскиот професор совесно да си ја извршува својата професија.

Имено, во последната верзија на текстот со измените на Законот (онаа којашто беше „ревидирана“ заедно со министерот и „аминувана“ од ректорите на четирите државни универзитети), зборовите „надлежен министер“ и „надлежно министерство“ се спомнуваат 26 пати. Самиот текст има 34 члена, од кои некои во себе инкорпорираат членови кои треба да се вградат во веќе постоечкиот Закон и тие се 19 на број. Значи, вкупно во овој текст има 53 членa со кои се прави измена и дополнување на веќе постоечките законски одредби. Ако оваа бројка се стави во корелација со фреквентноста на употребата на зборовите министер и министерство, испаѓа дека овие институционални инстанци се спомнуваат во секој втор член. Зборот професор се споменува 13 пати (двојно помалку отколку зборовите министер и министерство), и тоа воглавно кога се дефинираат неговите обврски, но не и неговите надлежности, бидејќи не постои ниту еден член во кој тој се споменува како фактор на одлука. Правото на одлука за секоја од засегнатите проблематики во овие законски одредби е во рацете на надлежниот министер. Нема никакво место за самоиницијативни предлози или за креативно проширување или модифицирање на формалните калапи во кои мора да се излее отчетноста што Универзитетот му ја должи на министерот, а со тоа и на Владата. Еве еден пример за илустрација: во членот 54 од постоечкиот Закон се истакнува дека Ректорот е должен најмалку еднаш во годината да поднесува извештај за својата работа до Сенатот, Универзитетскиот совет и до оснивачот, односно Владата. Тука ништо не е спорно бидејќи нужно е, во име на подобрување на квалитетот, периодично да се верификува соодветноста на работата и на Ректорот и на Универзитетот во целина. Но, во измените на овој закон се додава нов став кој гласи: „Содржината и формата на извештајот од ставот 2 на овој член поблиску се утврдуваат со уредба за содржината и формата на извештајот за работата на ректорот, која на предлог на министерството надлежно за високото образование ја донесува Владата на Република Македонија“ (член 2 од измените на Законот – мое подвлечено). Значи, Владата пропишува не само како ќе се пишува извештајот (формата), туку и што ќе се пишува во извештајот (содржината). Јас не знам дали правната логика дозволува дистинкција помеѓу поимите форма (како?) и содржина (што?) на еден текст, но ние, филолозите, сме исклучително чувствителни на разликата што постои помеѓу овие две инстанци на создавањето на еден текст: формата упатува на композицијата, на воочливите одлики на еден текст, на конвенцијата со која се пропишува жанрот (онака како што поезијата се разликува од романот, или како што еден правен текст се разликува од еден лекарски наод), а содржината е определена од семантичкото и семиотичкото полнење на текстот коешто го инвестира самиот автор. Ректорот како автор на извештајот е, пред сé, автор на неговата содржина, потчинувајќи се истовремено на обрзувачката логика на овој жанр, а тоа е искреноста и доследноста во претставувањето на фактите. Доколку Владата со уредба ја одредува содржината на извештајот, му го одзема авторството на ректорот или, најблаго речено, Владата му диктира на Ректорот што треба да напише во извештајот. Зарем ова не е упад во автономијата на Универзитеот?
Item, во веќе „извиканиот“ член за составот на нововостановената институција Одбор за акредитација и евалуација на високото образование (член 70), и понатаму е задржан срамниот сооднос 8:7 помеѓу професори-членови избрани од Интеруниверзитетската конференција и членови избрани од страна на Владата. Останатите 4 членови на Одборот кои доаѓаат од МАНУ, од Советот на работодавачите и од редот на студентите и понатаму остануваат сива зона на лоби активности – доволно е од нив да се придобијат најмногу тројца и да настане надгласување на ставовите на универзитетските професори во корист на владините ставови. Но, врвот на парадоксот е што претседателот на Одборот не си го избираат самите членови на истиот тој Одбор, туку Владата е таа која што го именува од редот на членовите, и истиот тој го претставува и застапува Одборот пред Владата. Значи, Владата не само што во голем дел влијае врз составот на Одборот, туку си го избира и соговорникот, оној со којшто официјално ќе комуницира околу активностите на Одборот. Лесно е да се претпостави дека Владата на оваа функција ќе си ги поставува своите претставници: зошто да си има работа таму со некои „бунтовни“ професори кои со своите опонирања би им го одземале драгоценото време на Владините достоинственици, бидејќи „работата е и онака веќе завршена“ ? Зарем игнорирањето на желбата на членовите на Одборот сами да се изјаснат за тоа кого сакаат да ги претставува пред Владата не е упад во автономијата на Универзитетот?

Item, со измените на ЗВО се предвидува, заради обезбедување на квалитет на високото образование, и надворешна евалуација (член 69) која ќе се одвива според насоките и упатствата кои ги сугерира Европската Асоцијација за евалуација на високото образование (ENQA). Ако, и треба да биде така. Ние како Универзитет треба да ги согледаме нашите позиции во самиот европски високообразовен простор и да настојуваме да обезбедиме воедначен квалитет на образованието со другите универзитетски компоненти на овој меѓународен простор. Тоа е и основната идеја на Болоња процесот. Но, откако законот утврдува дека оваа евалуација ќе ја вршат комисии по одделни области во чиј состав ќе има најмалку тројца професори од меѓународно признати универзитети, следи ставот: „Надворешната евалуација се врши под критериуми утврдени со упатство за начинот на обезбедување и оценување на квалитетот на високообразовните установи и на академскиот кадар во Република Македонија, кое го донесува министерот надлежен за работите на високото образование“ (мое подвлечено). Така, во рамките на еден ист член имаме став и контра-став. Откако убаво е образложено дека надворешната евалуација ќе се врши според прифатените постапки, стандарди и насоки кои се применуваат во ENQA, на крајот од членот се поентира со одредба дека сепак, министерот е тој што ќе донесе упатството како да се оценува квалитетот на вискообразовниот процес и на академскиот кадар. Значи, министерот, не само што нема да земе предвид упатства и критериуми сугерирани од домашни експерти, туку се поставува и над оние кои што се меѓународно утврдени, па си донесува свои упатства и тие, конечно, се „највалидните“. Ваквата завршна одредба не само што личи на упад во автономијата на Универзитетот, туку имплицитно сугерира и недоверба во секакви други правилници, па дури кога тие доаѓаат и од меѓународни инстанци.

Item, дојдовме до фамозниот проблем со самоевалуцијата, односно со оценувањето на работата на професорите од страна на студентите. Оваа законска одредба воопшто не е нова, таа веќе ја има во постоечкиот закон и веќе се применува на некои факултети. Во такви околности е сосема извртена и дефокусирана тезата дека професорите се бунат против тоа да бидат оценувани од нивните студенти: сосема е нелогично тие да се бунат толку многу post festum против една веќе законски оперативна одредба. Напротив, за професорот е важно мислењето на студентот коешто треба да му послужи како коректив: професорот така ќе може себеси да си се позиционира и да се нивелира, односно посоодветно да одговори на потребите на студентите. Она против што протестираат професорите е можноста оваа постапка да стане момент на инструментализација на одмаздољубивоста на студентите кои не учат и не успеваат да ги положат испитите; можност личната непосветеност од страна на одредени студенти во изучувањето на одредена академска материја обратно пропорционално да се одрази врз личната посветеност на професорот во одржувањето на одредени критериуми за нивото на квалитет кое е потребно за таа иста материја да се оцени како совладана. Поедноставно кажано, со оглед на тоа што резултатите од самоевалуацијата ќе се земаат предвид при напредувањето на професорот, нели е логично да се запрашаме дали тој можеби нема вака да биде ставен во понижувачка позиција на „додворување“ и снижување на критериумите само за да добие „преодна оценка“ и од непосветените студенти?

Нејсе, освен оваа новина во самоевалуацијата, има и една друга. Имено, за потребите на истата ќе се изготви Државен електронски систем за самоевалуација. Веднаш по ова следи одредбата: „Содржината, формата и начинот на користење на Државниот електронски систем за самоевалуација ги пропишува министерот надлежен за работите на високото образование“ (член 6 од измените). Оваа одредба е во спротивност со погоре наведената одредба од истиот член на ЗВО (член 77) каде што се вели дека самоевалуацијата ќе ја изведуваат комисии (избрани од редот на наставниците од страна на Сенатот, односно од наставно-научниот совет) и истата ќе ја вршат според „упатство за самоевалуација и обезбедување и оценување на квалитетот на високообразовните установи, кое го донесува Сенатот на Универзитетот, односно органот на самостојната високообразовна установа“. Повторно запаѓаме во хијатусот помеѓу содржината и формата и проблемот на авторството: кој ја одредува содржината на анкетните листови – Универзитетот или министерот? Доколку министерот пропишува единствен унифициран модел на анкетирање на студентите, не водејќи притоа сметка за специфичностите на разни факултети кои покриваат различни, често пати некомпатибилни научни области (на што најмногу се чувствителни самите професори и поради што секако треба да постојат варијации во анкетните прашања), зарем тоа не е упад во автонимијата на Универзитетот?

Последниве денови сме сведоци на уште една жестока владина рекламна кампања којашто оди во скоро сите медиуми. Со неа се пропагираат вредностите на измените на Законот за Високо образование. Ја следам рекламата и не можам да и се изначудам: кому му е наменета? против кого е наменета? која и е пораката? бидејќи секоја реклама си има и целна група и порака. Рекламите со себе носат текст (вербален или визуелен), но истовремено сугерираат и развиваат контекст. Не верувам дека постои барем еден жител во Македонија кој не се согласува со текстот на рекламата којшто ги потенцира „сублимираните“ вредности и предности на Законот кој претендира да биде европски. Не верувам дека постои барем еден универзитетски професор кој би настапил против вака поставените тези за подобрување на високообразовниот наставен процес – впрочем, и ние посакуваме подобар квалитет во образованието и приближување до европските модели. Доколку со еден ваков текст се согласуваме сите, тогаш и универзитетските професори и студентите и министерот се од истата страна на барикадите – тие посакуваат исти нешта. Доколку е тоа така, тогаш ваквата реклама станува фалична во нејзиниот основен принцип на постоење, а тоа е нејзината перформативна моќ, односно нејзината мисија дека мора некого да убеди во нешто. Бидејќи оваа реклама не мора никого во оваа земја да убедува во нужноста да се има посовршено образование, таа нема повеќе мисија, нема повеќе оправдание за постоење. Но, таа сепак постои. Зошто? Таа всушност ја црпи својата животна сила од контекстот кој го фаворизира и го креира. Контекстот, или скриената порака, најсимплифицирано кажано е следниов:„ еве какво совршенство од закон ние нудиме, а тие неработници не го прифаќаат. И уште мавтаат со некаква си приказна за автономија и слобода.“

Веќе се навикнавме на фактот дека секоја владина реклама текстуализира кампања и контекстуализира анти-кампања (на пр. со рекламата против абортусот истовремено се прави анти-реклама на застапниците на абортусот); односно, сосема е јасно дека основниот креативен принцип врз којшто почиваат владините реклами е секогаш при пропагирањето на одредени „вредности“ да се контекстуализира напад против противниците на тие исти „вредности“ (макар овие противници биле и измислени). Сега кога сите ја пробивме оваа „финта“, ретко кој се фаќа на јадицата на суптилните пораки за посовршено утре; на сите им е јасно дека сепак „има нешто гнило во државата Данска“, дека зад префинетите рекламни формули за совршен образовен систем на утрешнината се крие цел еден систем на уредби, упатства, правила и прописи кои директно треба да ги носат министерот и Владата, без да прашуваат никого и ништо, ниту професорите, а уште помалку студентите откако претходно ќе ги инструментализираат во реализацијата на својата кауза.
Доказ дека тие всушност и не се толку загрижени за студентите? Да се обидам: наместо да трошат пари за толку скапи кампањи, можеа да ги искористат истите за подобрување на условите во самата база на високообразовниот процес, онаму кадешто студентот го поминува најголемиот дел од денот – да опремат лаборатории, да облагородат простори во коишто тој ќе се чуствува пријатно да работи (училници, читални, библиотеки, студентски домови), да изградат нови објекти и училници со коишто ќе се растерети пренатрупаноста во веќе постоечките простории, да обезбедат соодветна литература и во оригинал, но и на добар и стручен превод, да овозможат повеќе стипендии за студиски престои и стручни усовршувања итн. итн. итн...

Елисавета Поповска
универзитетски професор

Во бројот на Утрински весник од 14.1.2011 во текстот „Култура“ го промовира првиот роман на Фросина Наумовска уредниците и новинарите употребиле моја фотографија достапна на http://picasaweb.google.com/lh/photo/-HrtTJBVmbgepDzlrIBpLw без да го цитираат изворот и да се погрижат за почитување на авторските права.

Со ова ги прекршуваат правилата за интернет содржини што сами си ги зададоа и нормално, Законот за авторското право и сродните права. Сите веројатно се сеќаваат на несреќната епизода со иницијативата Македонските медиуми ги заштитуваат содржините на интернет, каде во точка г) се вели: секој од потписниците на иницијативата се согласува кога ќе пренесе туѓа информација од веб страна, согласно тука наведените услови, коректно да го пренесе и линкот кој што води до изворот на информацијата, а истото ќе го бара и од оние што ги пренесуваат нашите содржини.

За ова пишав две пораки до Утрински, на контакт адресите за електронска комуникација што се оставени на нивната страница. Одговор назад не добив.

Го пишувам ова овде едноставно за да се види со кого си имаме работа. Сѐ уште не сум одлучил дали да преминам на поформална, правничка комуникација.

Ме мрзи некако да преведувам и објаснувам со свои зборови, па еве ги на англиски:

The Impact of Legalized Abortion on Crime (http://en.wikipedia.org/wiki/The_Impact_of_Legalized_Abortion_on_Crime)

"The Impact of Legalized Abortion on Crime" is a controversial paper by John Donohue of Yale University and Steven Levitt of University of Chicago that argues that the legalization of abortion in the 1970s contributed significantly to reductions in crime rates experienced in the 1990s. The paper, published in the Quarterly Journal of Economics in 2001, offers evidence that the falling United States crime rates of the 1990s were mostly caused by the legalization of abortion due to the Roe v. Wade court decision of 1973.

Повеќе:
http://en.wikipedia.org/wiki/Freakonomics
http://en.wikipedia.org/wiki/Legalized_abortion_and_crime_effect

Делот за забраната на абортус во Романија е со мала контроверза, но внимателниот читател нема да биде излажан:

Compared to Romanian children born just a year earlier, the cohort of children born after the abortion ban would do worse in every measurable way: they would test lower in school, they would have less success in the labor market, and they would also prove much more likely to become criminals. (p. 118)".

This finding is consistent with the view that children who were unwanted during pregnancy had worse socio-economic outcomes once they became adults.

Ако коритата на реките се нерегулирани и немаат кеј, реките ќе се излеат и ќе направат поплави. Реките се излеваат секоја есен и/или пролет, зависно од врнежите и топењето на снегот.

Снегот паѓа во зима, а понекогаш и во граничните месеци. Затоа набавката на сол или опрема за чистење на снегот треба да почне да се планира и спроведува уште во септември.

Сите овие природни појави се случуваат секоја година и не треба да ме изненадат.

Медиумите вчера и денес ја пренесуваат веста дека бројот на заболени од ХИВ СИДА во Македонија се зголемил, а вчера Канал 5 и денеска Вечер, во својата верзија на веста наметнуваат дека причина за ова е хомосексуалноста на мажите.

Постојат повеќе спорни точки во врска со ваквото презентирање на информациите, но јас ќе се задржам на хетеро филмот.

Замислете дека имате група напалени тинејџери со хормони до даска на кои им се дига на соученичките во средно. Замислете сега дека тие тинејџери се изложени на информации дека СИДА фаќаат само педерите. Замислете дека со таа информација тие почнуваат да имаат секс без заштита, посебно форсирајќи ја идејата дека како хетеросексуалци ништо не може да им стане. Резултат?

Ако ви е тешко да замислите погледајте го Kids.

Поздрав до ЗНМ и нивниот етички кодекс или што и да е таму што имаат/немаат.

Пред неколку дена, разочаран од неуспехот на планираната „културна“ набавка, влетав во Или-или и купив пар книги. Една од нив, „Есеј(от) како вежбалиште“, ја купив поради името на авторката - Јелена Лужина - професорка на чии предавања и дух со радост се сеќавам од мојот краток престој на ФДУ.

Книгата започнува со есеј за Коле Чашуле кој, како што ѝ кажав на една другарка, ме остави вознемирен на пријатен начин. Тоа беше прв пат да прочитам нешто за македонски писател напишано како тесктовите во англиските медиуми за нивните автори. Но за сето тоа можеби друг пат.

Скоро читав уште една книга - „Outliers“ од Малком Гледвел. Тоа е книга шго ги истражува причините за успехот претставувајќи ги највидните примери од денешницата - како Бил Гејтс.

Заклучокот што може да се извлече од книгата на Гледвел е дека успехот не зависи само од талентот и генијот на луѓето, иако тоа е една од мирудиите потребни за манџата да испадне добра. Во случајот Гејтс, неговиот натпросечен IQ на страна, тој имал среќа да учи во училиште во кое клубот на мајки секоја година давал голема донација. Претходно ја опремиле спортската сала и окречиле (или така нешто), а токму таа година кога (чинам) Бил бил полуматурант тие му донирале на училиштетото компјутер. Зборуваме за 197инекоја - време во кое само неколку универзитети од рангот на MIT имале компјутери. Децата, меѓу кои и Гејтс, можеле да си играат по часовите на компјутерот, да истражуваат итн. Приказната за Гејтс продолжува со уште неколку вакви примери. Примери за клучниот период од неговиот развој кога тој имал пристап до компјутери и технологија пред било кој друг благодарение на случајности, среќна ѕвезда и слично. И сето ова е пред општо познатата приказна за неговото откажување од Харвард и стартувањето на Мајкрософт.

А еве што вели Лужина во својот есеј за Чашуле:
Треба, макар и попатно, да се дефинира/опише специфичниот процес на драматрушката и театарската (само)едукација, низ кој Чашуле поминал токму во петнаесетгодишниот период за кој зборувам (1953 - 1967/1970 м.з.).

... фотографија. снимена 27 јануари 1932-та: на неа се гледаат некои костимирани деца, ученици на прилепската нижа гимназија, кои се готват да ја одиграат или штотуку ја одиграле претставата Смешни прециози.

На фотографијата покрај Илија Милчин се гледа Коле Чашуле. (м.з.)

Во текот на студентските години поминати во Белград (1938 - 1941), собата во студентскиот дом Чашуле ја делел со идниот солист и директор на Македонската опера Петре Богданов Кочко, тогаш студент на белградската музичка академија, кој му се „наметнал“ како своевиден театарски ментор. Двајцата редовно ги следеле претставите во Народно позориште, не само оперските, настојувајќи да ги гледаат што е можно повеќе пати.

Веќе во февруари 1948 г. Чашуле е назначен за управник на Македонскиот народен театар.

Канада, во која државата ФНР Југославија го испратила на навидум лукративна дипломатска мисија (во 1952 г. м.з.), Чашуле максимално ја користел за сопствено едуцирање во секоја смисла. Најмногу во занаетчиска: драматуршка и театарска. Освен што систематски ги читал драмските текстови и фанатично ги гледал изведбите на тогашната американска драматика.... Јуџин О'Нил, Тенеси Вилијамс, Артур Милер...

И така натаму, да не препишувам, веројатно се насетува поентата, за на крај:

Драмите од тој период - Вејка на ветерот (1957), Црнила (1961), Вител (1966), Партитура за еден Мирон (1967)... театрологијата ги квалификувала како меѓници на македонскиот драмски/театарски модернизам. Македонската драматика тогаш го фаќа чекорот со светскиот меинстрим.

Во оние ретки прилики* кога го посетувам Окно на мониторот најчесто се појавува некоја колумна од автори (под псевдоним или не) во врска со тековната ситуација во македонското општество.

Досегашниот впечаток е дека тие текстови се опозициски, т.е. воглавно се напишани како критика на моменталната влада, власт, политика, идеологија. Окно и луѓето формално или неформално околу него, кои имаат некакви односи или врски (како ГЕМ на пример), сакаат да се прикажат себе си како некаква граѓанска опозиција - за разлика од политичката (што е отелотворена во политичките партии) и инсистираат на независност.

Проблемот што јас го имам со сето ова е следен:

Штом почнам да читам некој текст најчесто (значи не велам секогаш) читам говор, обраќање кое многу не се разликува од било која прес-конференција на политичките партии. Ова е видно не само во текстовите кои се појавуваат на Окно, туку и во коментарите што се објавуваат под нив. Нема различен јазик помеѓу војниците од двата табора (тие кои го фалат и тие кои го кудат авторот на некој текст или изнесените ставови).

Ако владејачката и опозициската партија можат да си дозволат една ваква реторика на истребување во битката за фотељите, и ако јавноста може тоа да го прифати за нормално, и ако условно речено граѓанската дебата не носи ништо ново, тогаш која е поентата?

Јас (веројатно и многу други) ќе седам на страна и ќе се чудам на времето и ресурсите што се трошат, а веројатно и ќе чекам да видам кој ќе победи.

Ако мојата цел беше да организирам или поттикнам некакво граѓанско движење за хм... подобро утре, тогаш првата точка на дневниот ред ќе ми беше да формулирам некаква идеја и да пробам да ја обединам заинтересираната јавност зад неа. Немаше да го правам тоа преку вербално унаказување на сите други кои се, не се, или едноставно ги заболе за таа идеја.

Мислам дека ова е важна лекција што треба да се научи.

*Велам ретки бидејќи имам проблем со тоа дека од страницата преку rss/atom каналот не доаѓаат целите текстови, а имам впечаток дека и така како што доаѓаат - доаѓаат со планирано доцнење. Претпоставувам дека што и да се прави - се прави за да се привлече публика на страницата. Но, идејата дека читателите треба да го најдат текстот, а не тој нив, на интернет, во денешно време, ми се чини комплетно утната.

Оваа година отприлика во исто време почнав да „работам“ на два проекти. Едниот е TEDxSkopje. Тој ќе кулминира, со настанот во МКЦ, утре. Другиот е Националната политика за слободен софтвер (за) која треба да (се) изоди уште пат.

TEDxSkopje и НПСС не можат да бидат поразлични.

Првиот е приватна иницијатива. Воглавно е поддржан од приватни ентитети (освен МКЦ). Не е екслузивен - може да има и други како него. И малку е релевантен во поширокиот контекст на македонското општество - освен замислената идеја дека презентации во стилот TED можат да го подигнат нивото на дебата, нема нешто посебно друго. Сепак, TEDxSkopje речиси целосно и скоро постојано е под будното око на (интернет) јавноста за сите фалинки. Речиси и да немам сомнеж дека утре уште по првиот говор ќе биде пекол на Twitter и слично.

Вториот е јавна иницијатива. Вклучено е Министерството за информатичко општество, фондацијата Метаморфозис и Слободен софтвер Македонија, како носители, а покрај нив и заинтересирани страни од универзитети и бизнис секторот. Текстот се прави еднаш. Нема да има втора верзија до година. Ако биде усвоен ќе биде важен во градењето на информациското општество, а посебно во делот на транспарентноста на ИКТ политиките на државните органи, како и во комуникацијата што тие ја имаат со сите нас. Таа може да биде документ што ќе го обликува идниот развој на ИКТ во државава и сигурно ако успее ќе биде одлична тема за некој TEDx. Сепак, НПСС (и покрај бројните повици за тоа) не е на радарот на интернетската јавност.

Додајте кон ова дека луѓето што на интернет го ловат TEDxSkopje за грешки во чекори се доволно стручни да дадат свој придонес во НПСС и причината за овој тескт ќе ви биде јасна.

Но, бидејќи сум економист, ќе потсетам на тоа дека луѓето се себични. „Својата корист пред сѐ“ - и изгледа дека многумина својата корист ја гледаат токму во TEDxSkopje.

Како некој што го организира TEDxSkopje можам да кажам дека на крај, и покрај сѐ, се чувстувам поласкано. Но, како некој што утре треба да поднесува завршна сметка во ЦРМ, чуствувам должност да потсетам дека шансата за буткање на стандарди и отвореност во е-тинтири-минитри со државата е пред сите вас.

Па да продолжам по „Медиумите во земјата на (ИТ) чудата... и повеќе“. Денес во „Дневник“ фатив статија за седишта за деца во автомобили.

Меѓу книгите што ги исчитав летово е и Freakonomics и кога ја видов статијата ми текна дека ова е тема која сум ја читал и на друго место т.е. во фрикономијата.

Според Левит и Дабнер, односно, според податоците со кои тие располагаат, седиштата за деца не ја подобруваат безбедноста на децата во автомобилите споредено со обичните вградени автомобилски појаси.

Тоа не го вели текстот на Дневник.

А еве и пар референци:
http://pricetheory.uchicago.edu/levitt/Papers/SeatBeltSolution.pdf
http://www.ted.com/talks/steven_levitt_on_child_carseats.html

Па полека доаѓам до крајот на мојот преглед на книгава на Колиер. Ова поглавје, (конечно) последното, покрива две прашања: управувањето (владеењето) и применетите економски политики.

Правилното управување и добрите политики можат да доведат до раст од 10%, но погрешните можат многу побрзо и повеќе да уништат една економија - наведениот пример е за Зимбабве.

Исто така, можно е една држава да има добро управување и лоши политики (или) обратно и исходот на крај да зависи од шансите што државата ги има пред себе - но ни едното ниту другото не можат да создадат шанси и можности.

На пример во 2005 најкорумпираните држави биле Бангладеш и Чад. Синдромот типичен за лошо управување - корупцијата кај јавната администрација - не го спречил Бангладеш да има солидни економски политики и да расте. Но, Бангладеш е крајбрежна држава, без ресурси и ориентирана кон извоз на трудово интензивни производи. Ваквата ситуација не бара некоја посебна улога од државата - таа воглавно треба да се труди да избегнува да прави штета. Чад пак е континентален, има нафта и добива помош. Не може да извезува многу работи и владата мора да биде ефективна во употребата на парите. Избегнувањето не е решние, напротив треба да се труди да направи добри и корисни работи.

Не сакам да ја споредувам Македонија со Чад и Бангладеш, но две работи брзо ми паѓаат на памет: Македонија нема море и наводно има нафта во Овче поле.

Сепак и Колиер е оптимист кога вели дека лошото управување и политики не мора да бидат стапици. Општествата можат да учат, како Кина по Мао, но, предупредува тој, сите не се губитници онаму каде што лошото управување опстојува. Политичарите во овие земји се богати, некои од нив се и меѓу најбогатите луѓе на светот, и нив им се исплати да го чуваат своето население неинформирано и необразувано.

Реформите не се само прашање на политичка волја. Да, потребна е храброст, но потребно е и знаење што можеби го нема во земјата. Исто така потребна е внимателност кон празните ветувања -- многу влади само ветуваат реформи, што често е доволно за меѓународните институции, но тие никогаш не ги исполнуваат.

Со сето ова на ум, што е потребно за успешна реформа на лошите политики? Истражувањата на Колиер велат дека само од три фактори зависи успешноста на реформите: бројноста на популацијата, процентот на популација со средно образование и дали земјата скоро излегла од граѓанска војна. Наспроти овие, политичките права и демократијата речиси и да немаат никакво влијание. Значи за успешна промена потребен е поттик одвнатре - потребна е критична маса на образовани луѓе што ќе ја смислат и спроведат реформата. Истовремено шансите било која реформа да опстане се многу мали, околу 1,6% годишно.

***

Сега што може да се направи за подобро управување и политики?

Демократијата воглавно гледана како изборен натпревар е половина од прашањето. Мерките и проверките (checks and balances) се исто така важни (ако не и поважни). Изборите утврдуваат кој ќе владее, но не и како ќе владее. Изборната трка секогаш полесно успева од контролата. За неа треба време. Но вистинското прашање е дали оваа фаза е надминлива или станува трајна особина на политиката. Дали земјите живеат во пародија на демократија? Очигледно, Колиер смета дека мерките и проверките се многу важни. Медиумите исто така имаат значајна улога, барем оние слободните и независните. И тука некаде е финансирањето на изборите. Руските избори чинат отприлика 40 пати повеќе од американските кога ќе се земе предвид директното трошење и разликата во доходите меѓу двете земји.

А што имаме во Македонија? Новинарско востание, антикорупциска комисија притисната до (буџетски) ѕид, изборни кампањи за кои ретко се знае како и колку се финансирани.

Исто така, транспарентноста на буџетот е една од важните мерки. Како владите ги трошат парите е важно за нивното функционирање. Македонската комисија за буџет е убав пример во врска со ова прашање.

***

Мојот преглед завршува овде, иако во книгата има уште многу работи за кои што може да се пишува и дискутира. Веројатно би било убаво некој издавач (или владата) да ја преведе. Во меѓувреме Google наоѓа фино pdf за читање. Уживајте.

Види и:
Стапица на континентална држава;
Стапица на конфликт;
Стапиците и Македонија.

Ако има некоја стапица што е блиску до македонската изрека „да му умре козата на комшијата“, тогаш тоа е стапицата условена од географијата на една земја - кога таа нема излез на море и е опкружена со лоши соседи.

Истражувањата на Џеф Сахс велат дека ваквата ситуација кине по пола процентен поен од растот. По подолг период ова ги става засегнатите земји во бавната лента на патот на развојот. Но, тука се примерите на Швајцарија и Австрија. Зошто Швајцарија е богата, а Уганда е сиромашна?

Континенталните земји зависат од своите соседи. Транспортните трошоци за земјата зависат од тоа колку соседите вложиле во инфраструктура, а оддалеченоста нема никакво влијание. Така Швајцарија зависи од германската и италјанската инфраструктура, а Уганда од кенијската. Но соседите не се само транспортни коридори. Тие се и пазари. А некои соседи се подобри пазари од други. Некои се пазари, додека други се пречка на патот до пазарите.

Приказната за континенталните земји секако се разликува ако земјата е богата со природни ресурси. Тој дел ќе го скокнеме - Македонија не е таква земја.

Значи, што се добрите можности (или можните добрости) за континенталните земји? Позитивните екстерни ефекти од добрите соседи се еден пример. Ако на соседите им оди добро, тогаш и на земјата ќе ѝ оди добро. Прелевањата во растот за секој еден процент е 0,7 проценти. Така, земјите со излез на море му служат на светот, а оние без им служат на соседите.

Анализата на Колиер укажува на тоа дека проблемот со континенталните земји всушност е типично африкански. Во ЗВР надвор од Африка само 1% од населението живее во земја со вакви карактеристики. Или со други зборови, освен во Африка териториите што имаат малку ресурси и немаат излез на море никогаш не стануваат држави.

Но бидејќи статистиката нема да го прекине постоењето на овие држави, еве некои од можните решенија за нивен развој: зголемување на прелавањата од соседите, подобрување на економските политики на соседите, подобрување на пристапот до брегот, претворање на земјата во „рај на регионот“, подобрување на воздушната и интернет/телекомуникациската инфраструктура, менаџирање на емигрантите, создавање на транспарентни услови за истражувања за нови природни ресурси, рурален развој и привлекување на странска помош.

Тоа е позадината, а сега да видиме дали Македонија е поблиска до Швајцарија или до Уганда?

Веројатно не треба да копаме по податоци за да утврдиме дека единствениот релативно добар пат е оној Е-75 што оди од Србија кон Грција. Приказните за пругата кон Бугарија се станати толку бајати што веќе не вреди да се споменуваат, а и целата железничка мрежа е некако хм... за никаде. Не знам дали нашите соседи ја прават инфраструктура на својата страна, ама Македонија е толку назад што не може да се рече дури и дека сме го направиле нашиот дел од работата до граничниот премин и сега чекаме на другите.

Но, можеби трговската размена со соседите влева надеж дека тие не се пречка кон пазарите, туку се пазарите. Србија, Грција и Бугарија се меѓу првите пет увозни и извозни партнери на Македонија. Овие три и Албанија имале прилично плодни десет години од 2000 наваму со раст на БДП од околу 4%. Дали и во тој период на Македонија ѝ одеше подобро, наспроти 2009 кога сите (освен Албанија) имаа негативна стапка?

Што и да бил случајот, ми се чини дека ургентно се размислува дека може и подобро. Па што може Македонија да направи од горните предлози?

Зголемување на прелавањата од соседите - подобра сообраќајна инфраструктура и без трговски бариери со соседите. Подобрување на економските политики на соседите - тешко да се влијае на ова. Подобрување на пристапот до брегот - создавање на повеќе регионални јавни добра можеби единствено преку заеднички проекти? Претворање на земјата во „рај на регионот“ - можеби преку создавње на финансиски центар. Подобрување на воздушната и интернет/телекомуникациската инфраструктура - уште аеродроми, поефтини летови. Менаџирање на емигрантите - ако веќе луѓето мора да се селат за подобар живот, нека се селат со помош на државата и на работни места кои се добро платени. Повеќе пари за нив значи повеќе пари што можеби ќе им останат за да ги пратат дома. Создавање на транспарентни услови за истражувања за нови природни ресурси - што е некако самообјаснувачко. Рурален развој - што не е многу корисно за Македонија бидејќи и нема многу рурално население. Привлекување на странска помош - или можеби подобро користење на истата - наместо за тековна потрошувачка, за сообраќајници.

Види и:
Стапица на конфликт;
Стапиците и Македонија.