Јас ќе го гледам „Do The Right Thing“. Тој е шестти.

1. To Kill A Mockingbird

Одлично филмување на уште подобрата книга на Харпер Ли, но уметнички дострели не е тоа што бараме сега. Филмот слика дел од животот на еден црнец до неговата смрт во јужна САД, откако белецот со кој што никој не сака да се замери го обвинува дека ја силувал ќерка му. Ако сте адвокат можеби ќе сакате да го погледате Грегори Пек како го создава „role model“-от за американскиот адвокат. Ако не, можете да видите што би требало да сторите за да се осигурате дека обвинетиот ќе го јаде.

2. 12 Angry Men (или ТВ)

Уште едно книжевно дело претворено во филм. Дванаесет бели поротници што не сакаат да бидат таму мора да одлучат дали младото црнче навистина е виновно како што тврди белиот обвинител во белата судница. Кој да застане на страна на детето? На тема „role model“ уште еднаш главниот лик ни покажува како треба да се однесува еден поротник. Но, не берете гајле, македонскиот правосуден систем нема порота.

3. Amos and Andrew

„Ако видиш црнец со музички систем во рака, тогаш знаеш што прави тој — краде.“ Смешниот тон на филмот нема да ве спречи да ја видите лажната толеранција и широкогледост на средната класа, а посекако нема да ве спречи да видите како да ја запалите куќата на комшијата. Ако баш мора да гледате еден филм со Николас Кејџ, тогаш тоа нека биде овој.

4. A Bronx Tale

Момче се сретнува со девојче, момче се заљубува во девојче, момче вели дека братот на девојчето е глуп црнец и… знаете дека тоа е филм за вас затоа што ги имате црнците што минуваат низ белечкото маало, и таму ги пречекува маалската екипа и ги крши од ќотек. Се фрлаат молотови коктели, се кршат дуќани, неколку вжештени глави умираат.

„Nobody cares“ — нели Сони?

5. District 9

Но чекајте, зошто воопшто да ви поминуваат низ маало? Додека се спремате за следниот линч видете како ефективно да се изгради ограда. Малку војска, малку полиција, малку пара-восјка-полиција… што има врска. Осигурајте се дека ќе останат сиромашни, без ресурси. Се разбира, бизнисмените ќе сакаат да помогнат во тоа.

Дисклејмер: не сум некој филмски зналац. Ама, ете, сум гледал многу филмови. Исто така, предупредување да не читаат тие што не гледале.

Па го гледав „Скопје ремиксан“. Велам не сум некој филмски зналац, ама можам да кажам еј добар филм - кога ќе гледам добар филм, и едноставно по 2 часа во кино, тоа не можам да го кажам за овој филм.

Сега, не се разбирам во тоа каква се работа со камерата е правена или некои други такви технички детали. Но, мислам и дека тоа не е задолжително за чесен коментар. Од сите филмчиња што се во омнибусот само 2-3 ми оставија чувство на целосен филм, со приказна и слично. Тука се (ги користам насловите од Маклабас го брани Бит-пазар) „Скопски љубовџии“ на Ѓорче Ставревски, кој ми се чини и како најавтентичен од сите, потоа Свиркачот" на Вардан Тозија, кој е фин, но сепак само реинтерпретација на „V for Vendetta“ и до некаде "Опера" на Даријан Пејовски. Сѐ друго, јеби га. Не знам дали би добило и искрени 20 лајка на јутјуб.

Тоа околу филмското доживување.

Сега за уште две работи кои нужно некако одат рака под рака со филмов, бидјеќи, ми се чини, и авторите така сакале.

Прво, тоа е постојаното референцирање на „изгубеното Скопје“. Многу ми е тажно што, ете на некој начин, скопската уметничка оштрица во градов не може да излезе од таа рамка што е наметната од политичката оштрица, а тоа е инсистирање на единственото читање и разбирање на градот. Едните плачат за Скопје од пред-земјотресот, другите за Скопје на Танге, трети... како да не може да има повеќе Скопјиња, повеќе приказни што го идентификуваат градот и неговите жители (што би било и баш постмодерно, ако веќе баш сакате). Така што таа цела „ни го земаа градот“ реторика ми е бљак и мислам дека е прилично надвор од хм, современите текови, ако може така да се рече. Дека таа реторика постои во филмот пак, не е спорно, од постојаното потсетување, речиси документарно, на некои настани и/или времиња што се дел од историјата на градот. Што значи, не можеме да заклучиме дека тоа е дел од фикцијата која филмот (би) ја претставува(л).

Второ, а повразно со првото - секако, се импликациите кон политиката од ваквото презентирање во филмот. Колку и авторите да сакале да покажат среден прст кон политичарите и да испаднат фраери во Скопје со тој свој чин, сепак неспорно и на очиглед е дека филмот е снимен со пари од Македонскиот филмски фонд, кој што пак е во рацете на Владата на РМ, истата Влада што „ни го краде Скопје“. Сега, можеби личи субверзивно што ете македонските млади режисери направиле филм со пари од истата кофа од која се црпи за спомениците или што знам што, но со оглед на тоа дека (веројатно) се дале пари за сценарија кои требало да бидат видени претходно, заклучокот што може да се донесе е дека моќниците и не мислеле дека има нешто страшно во тоа што се кажува - за на пример да треба да се поправи или замолчи.

Ова ме потсети на Асанж-Жижек дебатата од лани, и за дискусијата за цензура. И да го цитирам Асанж: „Секогаш треба да гледаме на цензурата, всушност, како позитивен знак, и обидите за цензура како знак дека општеството не е целосно сошиено, сѐ уште не комплетно фискализирано, туку дека има сѐ уште некоја политичка димензија во него. Односно, дека тоа што луѓето го мислат, веруваат и чувствуваат и зборовите што ги слушаат всушност значи нешто“. Оттука, заклучокот е дека што се однесува до македонските политичари, ова филмско бунтување не значи ништо.

Сѐ уште трае празничната сезона, па тоа нека биде изговор да не се впуштаме во сериозни теми. Наместо тоа, еве краток осврт на една од презентациите што се одржаа на 28c3 – Behind Enemy Lines насловена „Хакот нема да биде прикажан на телевизија“.

Презентацијта всушност е некој вид на препорака за филмови кои ја третираат темата на хакирањето, хакер(к)ите и културата, и навистина не станува збор за некој, барем за мене, список со непознати филмови.

Каспар Клемен Миро наведува дваесетина филмови во кои хакерите имаат некаква улога. Некои од тие наслови се и дел од филмовите што јас со задоволство ги гледам во голем број репризи: „Џони Мнемоник“, „Душкала“, „Воени игри“...

Но, предавањето не е само набројување на филмовите. Миро презентира и десет тези за тоа како се претставуваат хакерите во филмовите. Помеѓу поинтересните ми се чинат тоа дека чест мотив во филмовите е хакерите да носат очила на кои се рефлектира екранот во кој гледаат, потоа дека компјутери на Епл често се дел од хакерските сцени и тоа дека жените имаат споредна улога и често се прикажани како помалку способни.

Се разбира може да се најдат и спротивни примери за овие тези и токму тоа ја прави целата работа интересна за дискусија. Миро одржува и подолг список на филмови за хакери, па погледајте нешто по желба додека ни трае новогодишната дремка.

Јас планирам да го гледам „Девојката со тетоважа на змеј“.

Текстот е објавен на it.com.mk: Хакер(к)ите на филм.

Вчера (7.3.2011) во Кинотеката на Македонија беа прикажани трите документарни филма на Билјана Гарванлиева: „Девојчето со хармоника“, „Тутоноберачката“ и „Шивачките“.

Нема да пишувам „филмски“ коментари. Ова се (очигледно) одлични документарни филмови за што не мора да ми верувате мене, ами на жири комисиите на филмските фестивали што ги имаат наградено филмовите.

Она што сакам да напишам е за некои пошироки (општествени) теми што се наметнаа за време и по проекциите, а за чие наметнување беше одговорна и авторката на филмовите.

Па да одиме со ред.

Референцирање кон друга поп култура

Прво, ова беше една и единствена проекција (со зборовите на авторката и продуцентот - можеби единствена до крајот на 2011 година). Присутна беше скопска публика, публика од центарот на Македонија. Не би одел толку далеку да речам дека салата во Кинотека ја исполни некаква си скопска елита, но меѓу присутните имаше театарски и филмски работници, новинари и претставници на амбасади. Ова гледање на македонската провинција низ документарниот филм многу ме потсети на американскиот филм Pecker. Во ова референцирање посебно помогна смеењето на дел од публиката на сцени од филмовите што во себе немаат хумор. Таквото смеење го доживеав како сеир.

Општествената одговорност на филмовите

По проекциите авторката остана да одговара на прашања. Помеѓу највпечатливите беше прашањето од македонскиот актер, чинам Владо Јовановски, кој праша дали филмот „Шивачките“ го привлекол вниманието на државните или странските институции со оглед на тоа дека во него се гледа дека жените работат по две смени дневно, немаат одмор итн - во суштина не ги уживаат основните работнички права, пропишани со Закон и безброј меѓународни конвенции.

Одговорот од продуцентот на филмот беше дека не, тоа не се случило. Потоа тој продолжи да коментира како овие информации за состојбата на шивачките биле јасно објавени во коментарите за филмот во културните рубрики на весниците, но никој од економските редакции не ја „фатил“ темата.

Интересно ми беше да видам како, повторно условно речено, скопската елита се жали на оваа ситуација. Ако веќе информациите за тешкотиите на жените што работат во фабриките во Штип се објавени во културните рубрики, што ја спречува скопската прогресивна јавност да им пишува секојдневно на уредниците (кои што не ја третираат темата освен културно), државните институции (кои што се надлежни да преземат мерки) и странските амбасади (за чии држави се наменети производите што се шијат) за оваа состојба?

Едно писмо до уредникот, може и да помине незабележано, но сто? Илјада? Тешко до општествена ангажираност преку чекање на „надлежните“. Нема да бидам идеалист и да речам дека писмата можеле (или можат) нешто да сменат. Сепак, понекогаш и обидот значи многу.

Потанаму, авторката рече дека сака филмот „да влезе во колективната свест на луѓето во Македонија“. Сепак, една проекција за цела година и никаков друг начин да се гледа филмот (поради тоа што дури ни телевизиите не се расположени да прикажуваат вакви - кратки документарни - филмови).

Јас би рекол бедни изговори за нешто што треба да биде дел од колективната свест. Авторката можеше да подели десет, дваесет дискови со филмот и веќе денес ќе беше на YouTube. Ете влез во колективанта свест. Ако телевизиите не сакаат, граѓаните може и поинаку да се информираат.

Знам, некој ќе скокне за ова за прашање за авторски права. Но, колку и моето мислење за авторските права да е спротивно од мејнстримот, јас не побарав филмот да влегува во свеста на граѓаните. Тоа се зборови на авторката. Изборот исто така е нејзин.

Филмовите прикажуваат очајни ситуации, животи, на граѓани на Република Македонија. Во нив има реплики како: „До ова дојдовме дека за политичари бираме погрешни луѓе“. Која е одговорноста на скопската публика во овој контекст? Авторката на филмовите во суштина се изразува дека проекциите не беа само уметнички настан. Дали сме ние повеќе одговорни за општествено-политичките случувања, бидејќи, еј, ако ништо друго имаме време да одиме на кино, додека во Штип мораат да работат две смени за да преживеат. Секако можеме да имаме и коктел кој чини повеќе од просечната плата на една шивачка.

За судењето според „наши“ стандарди

Во пишувањето на овие коментари ме води мислата од (веќе легендарното) предавање на Ханс Рослинг на TED.

Во него тој вели дека за различни делови од светот се потребни различни решенија. Сѐ зависи од контекстот.

На ова се потсетив кога на прашање од публиката што се случува со луѓето од филмовите, авторката, меѓу другото, одговори и за девојчето што бере тутун, Мумине од едно село во близината на Радовиш. За оние што не го гледале филмот, предупредувам дека ќе оддадам делови од приказната. Станува збор за девојче од село што се занимава само со тутун и во кое (сѐ уште) обичајот е за девојките да се плаќаат пари при барањето за брак. Како што разбравме од авторката кај девојчето се случила промена. Таа во текот на снимањето на филмот, станала посвесна и на својот татко му рекла дека не сака за неа да земаат пари. Авторката нагласи дека е во добри односи со девојчето и семејството и во план е Мумине да ја посети неа во Германија.

Додека ова изгледа на прекрасен исход според модерните стандарди (кои веројатно, некако, владеат во Скопје), што се случува со семејството на Мумине? Со два сина, тие мора сѐ уште мора да платат за две невести. Со една еманципирана ќерка, тие имаат само уште една со која можат да ја „компензираат“ оваа трансакција што се смета за стандардна таму каде што живеат. Патем, станува збор за суми од 3 до 5 илјади евра по невеста.

За мене, оваа ситуација отвара повеќе прашања, отколку што дава одговори (во конкретниот случај за Мумине) и повторно нѐ враќа назад на поширокиот општествен контекст на филмовите.

За крај, не сум сигурен дека јас имам сопствен став по (некои од) овие прашања. Да немаше прашања и одговори на крајот на проекцијата, веројатно ќе заминев и на излез со друштвото ќе продолжев да зборувам за она што зборувавме пред да почнат филмовите. Вака, темите се наметнаа и ова е она што делумно го измуабетивме на патот кон автобуската и што потоа јас го прибележав возејќи се во автобусот кон дома.

Тоа.

Па, слушам дека филмот за Фејсбук владее на пиратските кино благајни во Скопје.

Како шо многумина ми кажаа филмот е забавен за гледање. Треба да го планирам и јас кај и да е. А за оние што веќе го виделе, еве ја рецензијата на Лоренс Лесиг. Или право на заклучокот:

What is important in Zuckerberg’s story is not that he’s a boy genius. He plainly is, but many are. It’s not that he’s a socially clumsy (relative to the Harvard elite) boy genius. Every one of them is. And it’s not that he invented an amazing product through hard work and insight that millions love. The history of American entrepreneurism is just that history, told with different technologies at different times and places.

Instead, what’s important here is that Zuckerberg’s genius could be embraced by half-a-billion people within six years of its first being launched, without (and here is the critical bit) asking permission of anyone. The real story is not the invention. It is the platform that makes the invention sing. Zuckerberg didn’t invent that platform. He was a hacker (a term of praise) who built for it. And as much as Zuckerberg deserves endless respect from every decent soul for his success, the real hero in this story doesn’t even get a credit. It’s something Sorkin doesn’t even notice.

(...)

The tragedy—small in the scale of things, no doubt—of this film is that practically everyone watching it will miss this point. Practically everyone walking out will think they understand genius on the Internet. But almost none will have seen the real genius here. And that is tragedy because just at the moment when we celebrate the product of these two wonders—Zuckerberg and the Internet—working together, policymakers are conspiring ferociously with old world powers to remove the conditions for this success.