Како гледам на де-град-ацијата на Скопје и зошто сум тажен поради тоа

Во Е.Т. на Стивен Спилберг има една легендарна сцена кога децата возат со велосипеди низ соседството во обид да го спасат својот вонземски пријател.

Тоа е американско предградие. Најчестиот дом на модерното семејство составено од родители и деца. Тоа е сцена што ќе ја видиме во многу други филмови како што растевме пред екраните што пренесуваат американска продукција. Тоа е сликата на просперитетот на тој дел од светот.

Се сомневам дека некогаш сум помислил на ова додека како дете сум се возел со велосипед низ моето соседство имитирајќи ги децата од Е.Т во спасувачкиот обид. Хром. Сега, крофните, Џака и ЛД Пистолеро го ставаат на мапа, но отсекогаш беше тешко да се им се објасни на луѓе каде е воопшто тоа.

Бев сѐ уште во средно училиште кога една семејна пријателка се отсели во Белгија и на првото враќање на одмор овде раскажуваше за тоа како изгледа нејзината населба. Тоа е сликата на населба од Е.Т., сликата на населба од Хром во (можеби) 1980 г. Но, ми требаше долго време да го сфатам тоа, или повеќе пати да ја раскажам приказната за Хром, за да конечно сфатам зошто соседството повеќе не изгледа така — „европски“.

Кога луѓето ме прашуваат, секогаш почнувам со приказната така како што ја знам од тоа што некој и мене ми раскажал: Првично именувана како „Нова населба“ била започната да се гради пред земјотресот во Ѓорче Петров кое тогаш не било дел од Скопје. Всушност постарите жители на Хром сѐ уште велат дека одат „во Скопје“ кога помладите велат дека одат „во град“. Била првата планска населба. Исти куќи изградени наизменично на еднакви плацеви, паралелни улици поврзани меѓу себе. Во суштина Хром бил едно од првите (можеби и навистина првото?) предградие што се градело во повоена Македонија.

Навистина не ја знам точната историја и не знам ни дали може да се провери некаде. Но ако морам на погаѓам, не е тешко да се замисли дека потребата за вдомување на новата работна сила што била потребна на градовите се задоволувала со градење на планска населба. Повоена Македонија била земја што брзо се индустријализирала и модернизирала. Всушност, постојат голем број на референци (еве една) за тоа дека Југославија е голем проект за модернизација во овој дел од светот, веројатно во многу работи и неуспешен.

Клучното овде е што најголем дел од луѓето доаѓале во градот од село. Го менувале својот начин на живот од селото со тој од градот, или барем со тој од предградието. Мислам дека тоа е длабока промена. Веројатно во нашата култура немаме премногу референци за оваа промена. Можеби ако го гледате „Мирно лето“ ќе видите како себе си се доживувала раната граѓанска класа. Но имаме многу, премногу дури, референци од американската култура и денес токму во споредбата на нашето тукашно живеење со тоа презентирано американските филмови можеме да ја видиме разликата во градското искуство помеѓу два проекти за модернизација, од кои едниот е значително поуспешен.

Предградијата кои сме навикнати да ги гледаме се местата каде што живеат семејства (мајка-татко-дете, дефиницја и поопширно тука) кои работат во фабрики или канцеларии (во градот) и учат во училишта. Тоа е сосема поинаква слика до поширокото семејство кое што живее на село, кое типично вклучува повеќе генерации под ист кров, работа на поле и вклученост на децата во работната сила. Повторно погаѓам, но сигурен сум дека и во нашата можеби непребогата општествено-истражувачка традиција е документирана ваквата промена во годините на интензивна индустријализација и брз економски раст.

Економскиот пад на Југославија и подоцна падот и падни-стани успехот на Македонија слика сосема поинаква слика. Да се вратиме на Хром. Населбата добива сѐ повеќе селски лик и намена. Првите куќи кои од куќи за едно семејство преминаа во куќи за „пошироко“ семејство почнаа го добиваат својот облик во доцните 1980-ти години. Од тогаш до денес, во мојата улица останати се можеби 2 или 3 „оригинални“ куќи. На сите други парцели има големи зданија во кои заедно живеат и до три семејства. Ова се разбира не се случува само во Хром или само во населбите со куќи. За мене доволна е прошетка низ зградите во Карпош (тема што е обработена и од архитектонска гледна точка) за да се види како со доградбите се создаваат услови за под „ист кров“ да живее повеќе од едно семејство. Можеби сето тоа не е ни толку чудно ако се земе предвид дека голем број од оние кои го имале првото градско искуство доаѓајќи од село сѐ уште се живи и за нив моделот „еден кров“ е нешто на што се сеќаваат како решение за животните проблеми.

Така лизгањето на градските населби во помалку градски не е само прашање на архитектура. Прво, тоа е промена на урбаното искуство. Второ, тоа е одраз на економската моќ.

Се повеќе се сомневам дека носталгијата за „старо Скопје“ е носталгија за градбите срушени во земјотресот. Што ако носталгијата е за времето на напреден град и граѓани што се богатат и живеат убаво? Замислете ја сликата на град полн со млади луѓе кои имаат работа и заработуваат добро. Навечер излегуваат на корзо или во театар. Универзитетот се полни со нови луѓе кои деновите ги поминуваат во библиотеките, а ноќите во слушајќи рокенрол. Дома сите се сами, па дружењето во градот дава вистинско урбано искуство. Се чека ред за в кино? Можеби е тоа шанса да се запознаат нови луѓе.

Тоа Скопје е исчезното. Не поради земјотресот. Веројатно таква слика може да се наслика и за 1970-те. Тоа Скопје е исчезнато поради економскиот пад. Тоа е Скопје во кое живееме денес, кое и покрај симулацијата на „стариот театар“ од проектот Скопје 2014 не може да ја врати просперитетноста. Нашето Скопје е Скопје што го сакаме кога е празно. Можеби затоа што дома седиме со браќата, сестрите, родителите и дедовците и бабите, можеби и внуците. Го сакаме Скопје кога е празно затоа што тогаш конечно сме сами. Одиме надвор за да не се дружиме. По скопски — буљиме немо во пијачкта. Партизанска да беше ливада и по неа слободно да трчавме. Тоа е нашиот сон. Тоа е нашето инверзно урбано искуство.

Економскиот пад и враќањето назад на процесот на модернизација е втората катастрофална последица на изминатите 30 години. Токму денес се појави The Social Life of Small Urban Spaces каде воведната реченица е: „Начинот на кој луѓето користат некое место е огледало на очекувањата.“ Можеби очекуваш валкана улица и фрлаш искористена автобуска карта. Но, можеби очекуваш сиромаштија и ја ѕидаш терасата или правиш лепенка на бараката за да има место за сите.

Дали градењето или доградувањето е разумно од аспект на статиката или безбедноста на зградата не може да биде пресудно прашање кога се бара уште една топла постела. Реакциите на привелегираните, оние што можат да си дозволат да не ја преградат терасата или да го одржат тревникот наместо да му фрлат бетон за доградба, се исто така реакции на луѓе кои се навраќаат на село. Сликата од селото не е комплетна без богатиот феудалец што зад високите огради и порти ужива во луксуз, се потпира на оние што му работат на имотот и се жали на нивната мрзлива појава.

Се случи така во последниве неколку дена интензивно да бидам изложен на темата „град“. Се прави нов TEDxSkopje и темата е град. Зборував со пријатели за некои случувања во нашите животи и темата беше животот во Скопје. Пробував еднаш да објаснам и како се стигнува до Хром. Сѐ погоре е некаква синтеза на тие разговори.

По вакво размислување станувам тажен што моите улички повеќе не можат да се споредат со западно предградие. Не затоа што едно такво предградие е најдоброто место за живеење. Туку затоа што е индикатор за богатството на луѓето. А нашите соседи стануваат сѐ посиромашни секој ден. Не гледам никаков, дури ни имплицитен, можен позитивен ефект од ова. Хром веројатно е еден од поочигледните примери на неуспехот на модернизацијата и за економскиот пад, макар и гледано така тесно, во Скопје.

Се прашувам кои приказни ги имитираат децата што сега се возат по уличките.

1. Градот е избор

Градовите, како што вели Вилијам Гибсон во повеќе пати цитираниот текст од Scientific American, даваат повеќе избор од малите места, и постојано, со зголемување на бројот на рандомизации на можните човечки и културни контакти. Градовите, вели тој, беа огромни, повеќеслојни мотори на избор, олуѓени воглавно со странци.

Помислете на ова секој пат кога на ѕид еден до друг ќе видите два постера: еден што најавува концерт на прославена српска турбо-фолк ѕвезда и друг што најавува концерт на култен бенд од Англија.

Исто така помислете на ова кога темата е Скопје 2014. И покрај своите (очигледни?) проблематични точки (корупција, губење на заедничкото, идеолошка поставеност), и вкусовите на страна, проектот, штом ќе заврши, ќе го остави градот воглавно со повеќе опции од порано.

2. Градот е трпение

Ако градовите се олуѓени со странци, тогаш секој мора да има трпение кон сите други различни и други луѓе што ги среќава. Некои одат бавно, некои брзо. Ако сте на село, тогаш можете да скокнете преку други патеки и патчиња да стигнете побрзо некаде, ако сте во град тогаш мора да чекате во ред, на улица, во супермаркет.... секаде.

Помислете на ова секој пат кога раката ви оди кон сирената на автомобилот со брзина на револвераш од дивиот запад.

Исто така помислете на ова, кога темата се дијалектите што ги слушате на улица, гужвата што ја доживувате во вторник и петок во автобус и слично.

Веќе 3 години блогот Кинотека дневно ја објавувва програмата на Кинотеката на Македонија, притоа користејќи повеќе сервиси на интернет: blogger (за блог запис), twitter (за кратко инфо), upcoming (за календар).

Кога во 2008 година го започнав целта беше програмата да биде подостапна на „интернетски“ начин. Во тоа време, единствено беше достапна на хартија и на форумот кој тогаш го одржуваше кинотеката, кој по многу нешта беше непрактичен.

Немам податоци, но ми се чини дека сервисот што го изградив(ме) е корисен.

Изминатиот месец тековниот уредник Андријана го најави своето повлекување од блогот, па местото е отворено за кој било што сака да продолжи да го уредува овој кино сервис.

Процесот на објавување помеѓу различните интернет сервиси е речиси целосно автоматизиран, а и содржината како таква доаѓа готова од селекторот од Кинотека. Треба само да се објавуваат информации со неколку клика, но веројатно не е толку лесно колку што звучи. :-)

Можеби веќе блог + твитер + слично не е штос во Македонија откако сите се на фејсбук. Но, еве да не остане ненапишано.

Вчера се случи објавата на последните три видеа од TEDxSkopje 2010. Скоро една година откако разговарав за идејата за TEDx со Илина (поздрав!), TEDxSkopje 2010 е завршен (или ќе заврши во следниве 24 часа со качувањето на остатокот на видео материјалите на интернет). Тоа е добра временска дистанца да видиме (со препознатливите зборови на Мисирков): „Шчо напраифме и шчо требит да праиме за однапред?“

Мојата лична мотивација да се зафатам со TEDx беше да видам дали може да се направи, се разбира, во Македонија. Под „да се направи“ мислам на тоа да се организира настан што ќе ја постави сцената за поинаков (пред сѐ квалититативно) говор во јавната сфера. Денес, додека ги средувам впечатоците од вчерашните видеа, мислам дека тоа сме го постигнале. Ми требаше оволку време да го заклучам ова бидејќи јас на овие презентации всушност и прв пат ги гледам говорите на 12-те TEDx-совци. Затоа посебно мили ми е што вчера видов дека Небојша Вилиќ во својот говор ја допрел темата за јавниот настап.

Уште еден говор, оној на Клајд Масгрејв, прекрасно се надоврзува на тоа што се случуваше околу TEDxSkopje, почнувајќи од првите средби со идеи, па до последниот кадар што се монтираше. Идејата дека треба да им се помага на луѓето без да се бара нешто за возврат совршено се вклопува во приказната на триесетина луѓе кои одвоија од своето време, знаење, вештини и пари за да го смислат, спроведат и овозможат TEDxSkopje. Причините? Забава и задоволство. И овие две прецизно сумираат една од поентите на говорот на Никос Чаусидис.

Очигледно овие три говори имаат поголемо лично значење за мене. Не ги издвојувам како „објективно најдобри“, ниту пак ова е некаков заеднички став на целиот тим на TEDxSkopje. Ова нека биде мало појаснување, за некој од другите говорници да не се најде погоден. Патем, почнувањето и завршувањето по распоред беше уште еден личен приоритет.

Па, што следи?

Најлесно би било да се каже дека следи потрагата по говорниците за TEDxSkopje 2011. Но, за мене поважно е ширењето на квалитетот на јавниот говор и настап што TEDxSkopje помогна да се создаде, било тоа на интернет или во физички простор. Вторава работа секако е и поголем предизвик, па се надевам дека ќе причинува и поголемо задоволство.

За крај, ќе се вратам на Небојша Вилиќ, кој во својата завршна мисла, згодно, исто како и Роп Гронгрип на 27c3, ја цитираше Маргарет Мид: „Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has.“

Клучниот збор е grassroot.

Без да бидеме премногу емотивни, сакаме да направиме простор што ќе зависи само од нас (колку и широко тоа да испадне).

Скоро една и пол година траеше КИКА, првиот хаклаб во градов, пред да биде ставен „на чекање“ поради проблеми со електричната енергија.

Го имаме прегледот на долгот на вики. Не знаеме што ќе се случува понатаму со ова, но чувството што преовладува е дека треба да најдеме друго место каде што хаклабот би продолжил да функционира.

И додека разгледуваме опции и се растрчуваме да видиме каде би можеле да се преселиме, сакаме да видиме дали во Скопје има други групи, организации или луѓе што сакаат да учествуваат во потфат за создавање на нов физички протор што ќе служи како хаклаб, или всушност било каква друга лабораторија за активности.

На 12 март (сабота) СподелиЗнаење продолжува во кафе Опера (детали ќе има навремено на блогот), и сакаме тој ден да го искористиме и за муабет со било кој што е заинтересиран за оваа идеја.

Случајни и неслучајни сурфери на овој блог, молам проширете го муабетот.

Додека ми е блогов во книжевен режим да пишам и за романот на годината според Утрински весник.

Го набавив по препорака, но не можам да кажам дека сум задоволен од читањето.

Можеби навистина бил најдобар од пријавените, но јас сум со впечаток на ефтина приказна и неуверливи ликови.

Низ текстот провејуваат реченици кои можат да бидат интересни цитати. На пример:

Кај што има насмевка, таму има и човечко лице.

или

Не плашете се од призраците и привиденијата во човечки облик; тие немаат никаква сила. Плашете се, меѓутоа, од покојните идеи... Тие денес го владеат светот.

Тешко, нели, добри цитати да заменат добра книга, или што знам можеби не сум јас доволно литературно шлифуван.

На крај заклучокот што ми се наметна, како порака од книгата, е - сите гомна смрдат, само на своето човек си е навикнат.

Не сум некој експерт, но ми се чини дека акцијата на Cinedays, освен ако не е договорена со полиција/обвинителство или пак некако(?) со носителите на правата, е повреда на член 157 став 1 и 4 од Кривичниот закон:

Член 157

(1) Тој којшто во свое име или во име на друг неовластено ќе објави, прикаже, репродуцира, дистрибуира, изведе,емитува или на друг начин неовластено ќе посегне по туѓо авторско право иди сродно право, односно авторско дело, изведба или предмет на сродно право, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.

(2) Тој којшто со делото од став 1 прибавил поголема имотна корист, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.

(3) Тој којшто со делото од став 1 прибавил значителна имотна корист, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.

(4) Обидот е казнив.

Она што во суштина се случува е продажба на пиратски дискови по цена од 100,00 денари од страна на индивидуални продавачи на организаторот на Cinedays.

Види и: Cinedays и авторските права

По пофалбите што ги прочитав за претставата „Брод за кукли“, бев да ја гледам пред некој ден.

Мојо коментар е: речиси добра.

Два дена размислувам која компонента на квалитет прави некое дело да биде едноставно „добро“, но некако без успех. Во претставата нешто ми фали за да кажам дека е едноставно добра.

Идејата да се користат приказни за деца за да се истражуваат женски прашања е одлична. Во играта беше видлив напорот да се направи добра претстава. Од друга страна, викањето секој пат кога треба да се направи поента е напорно и досадно, а да се каже кур на сцена не е некое табу.

Дефинитивно нешто ми фалеше во претставата - или - сите курови беа вишок.

I. Зошто е важно?

Кога министерката за култура ќе рече дека „Бранко Црвенковски во својата 20-годишна политичка кариера не изгради апсолутно ништо во Македонија и зачудува од каде тој се доживува како авторитет кој може да коментира дали е нешто кич или не.“, таму ќе видите слабо формулирана политичка изјава, и тоа поради неколку причини.

Очигледното е: зошто би очекувале некој кој не е стручен во архитектура и уметност воопшто да го дожувуваме како авторитет? Се разбира не очекуваме. Но, би очекувале сепак да се земат предвид мислењата на стучните лица, а токму за нив Владата е глува. Но, можеби во Владата сметаат дека само тие што „градат“ се авторитети?!?

И ако е така, и ако Бранко Црвенковски воопшто нема никаков кредибилитет бидејќи тој „не изгради апсолутно ништо“, тогаш во ова има повеќе вистина одошто може да изгледа на прв поглед, бидејќи навистина Црвенковски не „изгради“ ништо: ниту независно судство, ниту квалитетно образование, ниту Вашето омилено што недостасува од јавниот сектор. Но, ваквото „градење“ всушност го руши кредибилитетот на сите политичари во последните 20 години во Македонија, бидејќи никој ништо нема изградено.

Третото е буквалното читање на изјавата, дека Црвенковски не изградил ништо од бетон и стакло. И ова можеби е најмалиот негов грев. Од каде па потребата Владата да гради нешто повеќе од патишта во капитализам и парламентарна демократија? Чинам, големите градења на разно-разни објекти беа симбол на комунистичките (но и другите авторитарни системи)?

И поради последново, Скопје 2014 е важно. Важно е затоа што и покрај сите спорни активности на Владите до сега, било тоа биле ТАТ и Микрософт, ОКТА и Телеком, или нешто трето, Скопје2014 единствено ќе остави траен белег во Македонија. Тоа ќе ги погоди сите граѓани без разлика дали живеат во Скопје или доаѓат во главниот град повремено, без разлика дали се млекари и ги извисил Сведмилк, или се лозари и ги извисил Тиквеш.

А знаејќи го досегашниот „успех“ на политичарите (и тоа не само македонските), на едно нешто може да сметаме: парите секогаш се тука некаде во врвот на приоритетите. И највозвишените идеи за градење на државите и пумпање на идентитетот криеле дебели туциња пари.

II. Зошто не ми е гајле?

Лани во ноември имав здравствен проблем кој бараше трчање на дежурен лекар. Кога стигнав, ми рекоа дека не може да ме снимат бидејќи апаратот не работел. Гоце може ќе ми замери, но тоа што следеше беше трчање по луѓе и вртење телефони за да стигнам на снимање пред тие што закажале во септември, но што може човек да прави во таква сутиација? Моралните дилеми на страна, она што главно ме загрижува е зошто сум воопшто во таква сутиација кога и јас и моите родители редовно цел работен век плаќаме придонеси?

Но, можеби тоа било моја лоша среќа и реформите во здравството навистина ќе донесат подобри услуги за сите? Да се потсетам тогаш на патешествието постдиплмоски студии. Последното пријавување ме соочи со тоа дека македонските судски и нотарски печати не се признаваат во странство. А зошто? Зошто дипломата што ја издава македонскиот водечки универзитет, факултетот што е во водечките 1000 бизнис школи во светот не вреди ни колку празен лист од книжарница надвор од границите на РМ? (Некој со право ќе рече дека истава диплома често не вреди ништо ни во РМ, бидејќи партиските книшки се подобра референца).

На крај, тука се решенијата за извршување за радиодифузна и комунална такса што ги пратија МРТ и Градот. Правна сигурност некој ќе рече? Џабе правобранителот вели дека МРТ греши кога извршителите ги љуштат парите директно од банкарска сметка. Слично е и со застарените комуналните такси од градот што пред 10 дена блокираа илјадници фирми. А банките, верните чувари на пари, наместо да ги заштитат своите клиенти сепак се одлучија да подлегнат под уште еден политички притисок, често одбивајќи воопшто да дадат информација за тоа кај отидоа париве од жиро-сметката.

Па зошто да ми биде гајле дали на плоштадот ќе има еден или десет коња кога ништо друго не функционира? Каков план можам да правам за иднината?

Да ја оправувам работата во државата немам ниту намера ниту желба. Ми останува само да бегам. Ако не успеам, тогаш ќе го гледам Скопје во 2014 и ќе тонам во просечност.

Се сеќавам на еден текст од Сет Годин (не можам да го најдам баш сега на интернет), во кој тој се жали на некоја незгода во сообраќајот што ја имал тој со службено возило на некоја компанија, и на возилото немало информација каде може да се обратат учесниците во сообраќајот ако сметаат дека возачот се однесувал непримерно или ја загрозил безбедноста во сообраќајот.

Па, добри вести од Скопје. Возилата на Мако Маркет на задната страна имаат лепенка која им сугерира на другите учесници да се јават во дирекцијата на компанијата доколку сметаат дека возилото се однесувало непримерно во сообраќајот.

За жал не можев да го фотографирам возилото. Сепак возев и ќе беше несовесно јас некако да ја загрозувам безбедноста.

Се сеќавате на ова:

Не мислам на концертот, туку на многу извиканиот настан „Реоткривање на патеката културата“, што се одржа во Старата чаршија мината сабота (и каде посетеноста била осум илјади луѓе).

Затоа денес, една недела по тој настан, решив да поминам и да видам што се случи со патекава на културата. Еве ја празна:

Со мал исклучок веднаш под Св. Спас каде се случува некоја летна скопска шема.

Деновиве се одржа вториот по ред „Форум Скопје“.

Не бев присутен на сите вечери, туку само вчера (сабота) и завчера па моите впечатоци овде се само од тие два дена.

Општиот впечаток ми е дека на форумот недостасуваше опзиција. Сите присутни, вклучувајќи ги и гостите од странство кои се искажаа на темата „Скопје“, беа на иста линија во врска со сета нова архитектура и споменици кои се градат во градов - дека тоа не е добро, не е убава архитектура, дека е нетранспаренто и сл. Недостасуваше некој од оние што се одговорни за сета градба да каже како и зошто мисли (а според тоа и спроведува) на таков начин. Недостасуваше некој што ако ништо друго барем се сложува со ова што се гради и начинот на кој тоа се прави. Освен еден испад дека Лумикс личи на змија што е симбол на злото и оттука треба црква до него што е симбол на доброто и некаков повик за македонска гордост други реакции на „одбрана“ немаше. На крајот и модераторката на настанот искажа жалење за ваквата ситуација. Но, и недостатокот на опозиција на форумот сепак носи своја порака, а тоа е дека на одговорните лица веројатно не им е многу гајле за тоа што некој таму дебатира. Се разбира, ова за нас отвара прашање поврзани со отвореноста, демократичноста и транспарентноста на овие процеси, но ми се чини дека тоа не се нови прашања исто како што не е ни недостатоткот на дијалог.

Јас учествував со две забелешки. Во петокот беше отворено прашањето за консензус од страна на еден архитект од Италија. Во неговото обраќање тој објасни дека градежни апсурди се случуваат и во Италија, но Берлускони, кој владее популистички, ја има поддршката од граѓаните и таму постои консензус во врска со тие проекти. Се разбира има некои обични луѓе и архитекти кои се против, но нивниот број е незначаен. На крај, тој постави прашање дали има консензус во Македонија.

Откако никој не одговори, јас се јавив со коментар дека според владата и мнозинството граѓани консензус е постигнат и кај нас (конкретно за градбата на црквата на плоштад). Владеачката партија го црпи своето одобрение од изборите кои ги доби со масивна победа, а во програмата за тие избори има црква на плоштадот. Се разбира и кај нас има луѓе кои што не мислат дека тоа е добра идеја, но паралелата со Италија е премногу очигледна и неизбежна.

Вчера, посебен впечаток ми остави презентацијата на Елизабета Аврамовска која е професор по ликовна уметност. Таа преку примери од други градови се обиде да објасни дека на други места се гради со некаков концепт, со некаква идеја и дека градбите на крајот носат некаква порака. Нејзината поента беше дека тоа не е случајот кај нас. Присетувајќи се на една изјава на Небојша Вилиќ, реков дека очигледно пости некаква идеја зад објектите кои се градат. Плоштадот на кој доминираа поштата и телекомот, важни симболи на комуникација особено во пред-интернет времето, и трговскиот центар и стоковната куќа кои може да се гледаат како некакви центри за конзумеризам, а градската кафана и сите кафулиња за хедонизам, се изменува и сега таму ќе има нови симболи „ на општественото уредување на Кралството на СХС или, подоцна, Кралството на Југославија значи (воз)обновување на нејзините три столба: војската, капиталот и религијата“.

И овде го имаме прашањето за тоа дали на мнозинството тоа му се допаѓа или не, и што можат да прават оние на кои не им се допаѓа, што ме враќа назад на прашањето за непостоење на дијалоги и транспарентност во процесите, и тоа како што рече еден млад архитект од Скопје (чие име не го запамтив), посебно за оние градби кои се дел од идеологијата на власта.

Оттука, не мислам дека може нешто посебно да се направи во врска со новата архитектура во градот само со архитектонски дебати. Ми се чини дека е потребен поширок политички (или ако сакате општествен) ангажман за да се постигне нешто повеќео од само дебати на маргините на вниманието на пошироката јавност.

Фрчкоски, Костовски, Милчин и другите македонски ѕвезди што денес присуствуваа на плоштад би требало да се засрамат и да се извинат за тоа што го узурпираа медиумскиот простор и се наредија да се сликаат. Новинарите би требало да се засрамат што им придадоа значење.

Но, бидејќи малку е веројатно дека било што од ова ќе се случи, останува на нас да пратиме јасна и недвосмислена порака на сите нив, дека за нив, на овие настани, има место само како обични граѓани и ништо повеќе.

Мислам дека е доста од вакви профитери. Доста е. Коге веќе не правите добро, барем не правете штета.

По текстовите на Крстева и Вилиќ, уште еден интересен текст кој многу прецизно ги открива пораките на новото градење во Скопје. Текстот во целост е објавен на блогот Скопје2803, блог на македонски и странски архитекти кои го следат настанот од плоштадот од повеќе различни аспекти.

Текстот е на архитектот Блаж Крижник и антропологот Горан Јанев. (on-line тука.)

Накратко, она штого објаснуваат овие двајца е дека Скопје се трансформира од отворен град во национален главен град, што е спроти моменталните тежнеења на големите градови и што е прилично зад времето, а дека истот се прави од позиција на политичка моќ.

Можеби сликата што е ставена како илустрација најдобро го објаснува ова ова:

Скопје се враќа назад во 19 и ран 20 век, кога сите други важни градови одат напред. Ако по земјотресот бил пред времето, сега ќе биде зад времето, а се чини дека мнозинството скопјани се океј со ваквиот развој на настаните.

Па покрај Поранешна Југословенска Република Македонија сега ќе имаме и Поранешен отворен град Скопје.

Вечерва требаше да се сретнам со девојка ми кај Aрапска куќа. Поминувајќи по тоа уличето, покрај Капитал банка, видов шпанско знаме како виси и табла покрај вратата на зградата на ќошот и си реков да видам што е тоа, бидејќи не знаев дека Шпанците имале дипломатско претставништво тука.

И бидејќи не читам од далеку, морав ептен да се доближам за да прочитам кога работат тие со странки. Во тој момент од внатре излезе некој чувар.

Тој: Повелете господине.

Јас: Ништо, си чекам.

Тој: Не можете овде да чекате.

Јас: Зошто?

Тој: Забрането е.

Јас: Не гледам никаде да пишува.

Тој: Не мора да пишува. Јас така викам.

Јас: Хех...

И му свртев грб. Стоев така неколку минути и потоа си седнав на клупите кај Шведската амбасада. Не знам што точно правеше типот додека му бев свртен со грб.

Сакав да ги гњавам Шпанците на мејл дека нивните службеници малтретираат граѓани кои поминуваат и застануваат на тротоарот кај амбасадата, ама брзото гугл пребарување вика дека амбасадата за Македонија им е во Софијa (ова кај нас е конзулат ли?), а и не можам да најдам контакт, па еве вака да си пишам на Интернет.

Денес бил ден без автомобили. За ова дознав прилично доцна во текот на денот, но тоа не ја смени мојата рутина, бидејќи и немам автомобил. Тоа, исто така, не ја смени рутината на еден државен функционер кој брзаше по Иво Лола Рибар кон ценарот на градот, во црното службено возило.

Поминувањето на овој автомобил исто така е дел од мојата дневна рутина. Дали на пешачки премин или на семафор во автобус, секој ден треба да чекам по невообичаено долго време за да помине некоја ваква брза кола. (Во ред, кога станува збор за ист правец, возачите на автобусите се необично вешти да го искористат за побрзо возење од што корист имаат повеќето патници.)

Сепак, бидејќи речиси секоја крстосница има четири правци, очигледно е дека додека едните брзаат, останатите чекаат. Колку чини тоа годишно?

Математиката е проста. Претпоставувам дека во просек се чека 5 дополнителни (непредвидени) минути на крстосница и дека од секоја страна има по 10 возила со 2 патници. Значи, 60 патници трошат по пет (работни) минути, а тоа се 300 минути по крстосница.

Сега да речеме дека брзиот службеник треба да помине 4 крстосници (Тафталиџе - Центар), тоа се веќе 1.200 минути (или 20 часа) дневно.

Колку е тоа годишно?

52 недели во годината по пет работни дена е еднакво на 260 дена. Ако секој ден поминува барем една таква кола, тогаш тоа се 5.200 часа (поделено со 8, тоа се 650 дена).

Ако дневницата во државава е 700 денари (15.000 денари поделено на 21 ден), тогаш тоа се вкупно 455.000 денари.

А ако поминат две коли..?

„Државна“ 22-ка. Се качувам, а зад мене се врткаат двајца тинејџери - Роми по етничка припадност. Конечно едниот го прашува шоферот дали можеле да се повозат една станица. Возачот им дозволува, коментирајќи - имате пари за цигари, ама не за автобус. Неволно ама загрижено...

Веќе на следната станица етнички Македонец - тинејџер пристапува до вратата на автобусот со истото барање. Возачот овој пат не покажува никакво разбирање. Момчето понижено останува на автобуската станица.

Кога, две станици подолу, во автобусот влегува 3 члена контрола на ЈСП. Во истиот момент си помислувам дали е можно, возачот знаејќи за контролата, да ги намести едните, а да го спаси другиот. Се вртам кон едното дете и гледам како наеднаш му се менува расположението - и тој гледа дека влегува контрола.

Едниот контролор стигнува до него. Му бара карта. Детето одговара дека нема, дека само една станица се вози. Контролорот му објаснува дека ако е таква работата тогаш треба да се пријави кај возачот. Детото одговара дека токму тоа и го направило. Возачот, по мала проверка на идентитетот, ја потврдува приказната на детето.

Во моментот пред да го пуштат да си оди, од задниот дел на автобусот се слуша: - „Оставете го ајде, празник е денес. Љубе го ослободија“. На ова, еден од контролорите кој беше Албанец, коментира нешто на албански, детето слободно истрчува од автобус.

Јас се симнувам на следната станица. Се прашувам дали приказнава ќе имаше некакво поинакво значење ако не се знаеше етничката припадност на граѓаните вклучени во неа?

Други приказни од ЈСП.

Пред многу време на Фликр групата за Скопје зборувавме за блог за Скопје по примерот на http://www.metblogs.com/. Од тоа не излезе ништо посебно освен што пред неколку месеци регистрирав блог на блогспот за таа цел.

И до сега си седеше тоа така, а денес некако најдов доволна причина да почнам да пишувам таму. Па ете го: http://gradotskopje.blogspot.com/

Зошто да не?

Денеска поголем дел од патот акав пешки кон работа. Кога стигнав таму ми кажаа дека блокадите биле затоа што пазарџиите не сакале да стават фискални каси.

Не ги знам деталите (update: ги знам деталите, ги најдов сите вести на http://najdi.org.mk ама ме мрзи да блогирам за тоа), не знам кој е во право, ама преку глава ми е од тоа 15 луѓе да се соберат и да го блокираат цел град за што и да е.

Мислам дека треба да им вратиме. Бојкотирајте ги пазарите. Како што пазарџиите не ни даваат да стигнеме на работа, така ние треба да направиме тие да немаат работа. Купувајте во Веро, Рамстор, Тинекс и сл. Јас денес купив домати од продавница.

П.С. До Владата или кој и да е задолжен за фискализацијата: не им попуштајте!

П.П.С. Кај и да е и зеленчукот од бавча ќе ми созрее. :)

Побрзајте, акцијата трае до 15 март.

(Хм... Тоа за википедија не ми се појави на планета. Изгледа заради тоа што по еден запис ми се појавува на страница...)

Ново: Уште бурек. WTF?

Во Шпиц прочитав (мртва врска) дека:

„Санос“ нуди проект според кој старите возила во јавниот сообраќај би се заменувале сукцесивно во наредните две години со месечно повлекување на 15 дотраени автобуси, а би се вовеле и нови линии за кои има потреба, но досега биле оценувани како нерентабилни.

Јас сакам нови автобуси во Скопје.

Сакав да го насловам записов „Кој мава рекет во автобусите на ЈСП?“, ама си велам, ај да не звучам како А1 вести.

Се разбира ја следев дебатата за инцидентот во ЈСП со фискалните, контролата и полицијата.

И неколку дена после тоа, јас си се возам лежерно во 24-ка. Кога оп, на Рекорд се качуваат некои типци, онакви тепачки фаци, бараат билети, мафтаат со некои бели ливчиња демек биле контрола.

Едниот мене: Дечко билет.

Јас: Ама вашата легитимација не е како таа на соопштението. (Белешка за неупатените: во автобусите на ЈСП има залепени некои ливчиња на кои пишува како изгледа легитимација на контролор - за жал не успеав да сликам.)

Едниот: Дај бе билет.

Јас: ----- || -----

Едниот: Што мислиш ова дека е фалсификат. (И ми се испречи пред врата, а јас немав време за расправање - морав да се симнам на Градска, па покажав карта и се симнав.)

А-у, тече денот се качувам во некоја 15-ка мислам беше, кога после две-три станици (се возам од Центар кон Карпош) се качуваат пак 2-ца типци, мафтаат пак со некои безвезни ливчиња. До мене во автобусот стои еден момак од Комета или некоја таква служба. Доаѓаат прво до него и бараат билет. Овој не ги рецка ни 2%. После неколку прашања кон типов, јас прашувам зошто немаат картички како тие на сликата. „Контролорот“ ми се врти и ми вели да си прашам тоа во градот, тој само си вршел работа, и сега да му покажам билет. После овие се симнаа со тој од Комета (или од кај и да беше), а јас се упатив дома да се јавам „во градот“.

За оние кои не знаат ЈСП има свој (бесплатен) hot-line. Па вртам прво таму: 0800-15-115, ама тоа работело само до 16h и ми се јави говорна пошта или така нешто, па си реков батали телефон ај мејл да пишам.

Пак за оние кои не знаат ЈСП има своја страница на Интернет: http://www.jsp.com.mk и таму може да се види возен ред, што (понекогаш) е корисно. Било како било, пишав мејл до правната служба таму, бидејќи ми се чини таа ареса беше без име и презиме, па си реков можеби другите се стари, кој знае дали воопшто редовно ја одржуваат страницата... Пораката ја пратив на 19 декември, и како што очекував не добив одговор еве до 23 декември.

Сепак, бидејќи очекувано беше тоа дека нема да добијам електронски одговор, во петокот сабајлечки вртев на 0800 и таму ги запознав со моите случки. Службеничката која разговараше ме извести дека разговорот се снима (заради контрола на квалитет на услуга - веројатно) и ќе биде евидентиран, ама јас за секој случај да сум се јавел во Внатрешна контрола на ЈСП која можам да ја добијам на 3174264.

Па после некое време успеав да ја добијам службата на тој број, и таму убаво ми објаснија дека легитимациите на контролорите се тие што се залепни во автобусите, жолти, со слика, со логото на ЈСП и дека тие се единствените валидни. Логично овие луѓе што се качуваа по автобусите - не биле контрола на ЈСП. Не знам дали некој друг има право да контролира автобуси на ЈСП.

Вака ми се чини останува тоа дека секои двајца-тројца тепачи можат да влетаат во автобус и да се надеваат дека од сите патници ќе начекаат некој без карта и со 200 денари во џеб кои ќе си ги приберат од уплашениот и под закана од тепање патник. Полесна заработувачка - здравје! Кој знае дали возачите воопшто можат да интервенираат, ама со оглед на тоа дека не можат да ги смират средношколците од кршење на автобусот, тешко дека ќе се спротистават на 2-3 насилници.

Ми текнува сега и теорија на заговор, дека можеби овие што влетуваат се знаат со возачите... ама ај да не одам натаму.

Во топлите месеци во мое маало транзитираат запрежни коли од типот „Старо купујем“ и „Бостан благ“. Вториве се особено корисни за човек да не ака до пазар по лубеница. Лошата страна на коливе е што коњот што ги влече знае да направи куп гомна на улицата. Така, во лето на пример, пожелно е човек кога оди, комотен во влечки, често да гледа кон земјата, за да не се зашлапа во коњски измет. Ова особено важи пред оние комшиски дворови чии газди не се заинтересирани за тоа што смрди од улица.

За да стигнам на работа се симнувам на Ким. После низ зградите кај Бизар, до булевар и надоле (или нагоре) кон театар Центар. Вчера имаше гужва и автобусот застана кај пешачкиот премин. Се симнав и продолжив право по тротоарот, покрај Амбасадата/Канцеларијата на Р. Грција.

И така си одам, и во еден момент погледнувам надолу и пред мене куп гомна - пред големата црна грчка врата. Ако ја исклучам можноста коњ да шетал пред зградата ноќта, тогаш ако било куче, било некое куче големо колку Скуби-ду. За други опции воопшто не ми се зборува.