Дали привилегијта е пацифицирана дискриминација?

Википедија има концизно објаснување за тоа што е привилегија. За потребите на оваа пишуванка ќе ја одберам етимологијата од латински што во директен превод значи приватен закон. Доволно е да се знае дека привилегии — приватни закони постоеле, а нивната широка употреба завршила со Француската револуција која го родила моделот за денешните републики. Денес сѐ уште постојат некои привилегии, како исклучоци кои државата ги дава со закон во определени случаи, како што се доверливите односи помеѓу клиентот и адвокатот или пациентот и докторот.Патем, привилегии не треба да се мешаат со права, бидејќи последниве се неотповикливи.

Понатаму привилегија се користи за да се опишува и општествена нееднаквост, и тоа посебно во објаснување на предностите што определена група ги има во општеството или непредностите што ги има некоја друга група.Во оваа друга смисла на зборот привелегијата се разликува од предрасудата и дискриминацијата кои за разлика од неа се отворени и доминантата група не го крие угнетувањето што им го прави на другите.

Наједноставно, и за ова исто така има Википедиски напис, теориите за привилегија предлагаат дека привилегираната група ги гледа своите општествени, културни и економски искуства како норма која секој треба да ја доживува-живее, а не како позиција на предност која што мора да се одржува на товар на другите.

Со овој лабав теоретски осврт на ум, колку примери на државно одобрена привилегија и таква од доминантни норми можеме да препознаеме во Македонија? Што сѐ можеме да врамиме на ваков начин?

Првото нешто што ми паѓа на ум е ЈСП. Бесплатниот превоз во ЈСП за пензионерите е привилегија што ја дава градот. Но, кога во автобусот му станувате на постар човек, тогаш тоа го правите затоа што нормата налага така. Од гледна точка на човекот кому се отстапува местото нормално е некој да му стана, но вие трпите поради тоа (со тоа што стоите). Но, примерот со ЈСП не завршува тука. Комотното возење во автобус се смета за норма од страна на голем број патници, Така, токму поради привилегијата што ја дава градот, некој друг ја губи неговата. Комотното возење всушност е условено од исклучување на група граѓани, кое пак исклучување е и економско и општествено.

Но доволно со ЈСП. Можеби најзгоден за објаснување на привилегијата што ја очекува и често ужива хетеросексуалниот маж е стрипчето на XKCD.

Нормата, она што групата очекува, е некој да направи сендвич. Кога нормата е доведена во прашање, доминантната група посегнува по повисок авторитет — најчесто закон (за оние кои што не знаат, во цртежот sudo е командата која што во GNU/Linux дава моќ на бог на компјутерот). Ова е нешто за што може да размислуваме во комуникацијата со нашиот „значаен друг“.

Што уште? Ми се чини дека социо-економските привилегии се најмалку очигледни. Мислам на ова кога темата е спортување. Во Скопје станува сѐ потешко да се спортува на јавен простор. Ако плаќаш да спортуваш тогаш привилегијата е од економска природа. И таа всушност ги заострува разликите и општеството станува понеправедно. Со приватизирани спортски игралишта, сиромашните на својот товар ги добиваат и негативните ефекти по здравјето. Мислам дека можеме да најдеме повеќе вакви примери.

Последно, прашањето за бракот ми се чини дека исто така е прашање привилегија.

Нешто да се размислува во деновите што следат.

Во извонредната и во интернет време стара книга „Мрежната илузија“, авторот Евгениј Морозов ќе напише: „Твитовите нема да ги замаглат сите наши национални, културни и религиски разлики; тие можат всушност да ги акцентираат. Сајбер-утопиското верување дека интернет ќе нѐ претвори во убер-толерантни граѓани на светот, кои ќе ги тргнат на страна злите предрасуди и ќе го отворат умот кон она што го гледаат на мониторите, се покажа како неосновано. Во повеќето случаи, единствените луѓе што сѐ уште веруваат во идеалот на електронското глобално село се оние што ќе станеа толерантни космополити и без интернет: шетаната интелектуална елита. Обичните луѓе не читаат страници како Global Voices - агрегаторот на најинтересните блогерски написи од целиот свет. Наместо тоа многу поверојатно е тие да го користат интернет за повторно да ја откријат нивната култура - и ако смееме да речеме, нивната национална нетрпеливост.“

Морозовската визија за интернет за многумина е мрачна и неговото пишување е предмет на чести критики. Но, ако можеме барем делумно да се согласиме со горната оценка, тогаш за очекување е да најдеме пресликување на општеството - вистинскиот живот во онлјан светот - на интернет.

Од друга страна, еден од клучните аргументи на луѓето вообичаено поврзувани со Силиконската долина [Клеј Ширки, Итан Цукерман, меѓу другите и за разлика од Морозов], е дека алатките на интернет, ако не веднаш тогаш на крајот на денот, ќе помогнат во општеството и тоа не само во високоразвиените земји од Запад, туку на Глобалниот југ, онаму каде што често нема демократија, слобода на печат или економски развој. Глорификацијата на интернет и на технологиите надградени над него кажува дека пресликувањето навистина е можно, и дека шансите всушност се поголеми за либерален, демократски исход.

***

На медиумите, воглавно се гледа како на организации кои имаат две [главни] функции: една да ја разградуваат моќта и втора да ја воспоставуваат моќта. Првата е поочигледна и за неа почесто се зборува. [На пример, тоа до сега било тема на три мои текстови на РСЕ: „Поп културата и новинарството“, „Идеалот за четвртиот столб“ и „Пирамидата на цензурата“.] Но, како што забележува Роберт Рајт во неговата книга „Логиката на човековата судбина“ со појавата на печатницата на Гутенберг за прв пат во историјата имало инструмент за ефикасна комуникација кој можел да мобилизира широки групи на луѓе на основа на нивните сличности кои и понатаму ќе ги хармонизира, и тоа се случувало токму со првите испечатени весници. Како што вели Рајт, печатницата го засилила националното владеење со креирање на заедничка културна база на голема територија, стандардизирајќи ги обичаите, митологијата и пред сѐ јазикот. Создавањето на националните држави веројатно ќе било потешко без печатницата. Исто така и создвањето на јавното мислење и неговото управување.

[Мојот впечаток е дека во Македонија речиси и да не се зборува за оваа втора фунција на медиумите, но и дека токму таа е таа која е подоминантна и можеби затоа и повеќе пишуваме за првата. Примери за [обиди за] хомогенизација на јавното мислење има безброј. „Нашиот јужен сосед“ прв ми паѓа на памет, па можеби и обидите се успешни.]

***

Ако медиумите играат клучна улога во разградување и воспоставување на моќта и ако интернет денес сигурно игра некаква улога, тогаш кои се можните расплети?

Мислам дека интернет и социјалните медиуми носат демократизација на каналите [со секоја задршка дека воопшто може да се зборува за демократизација на платформи кои наликуваат на трговски центри], но не и на вештините. Вистина, денес е полесно од кога било да се објави, но што е тоа што ќе се објави сепак останува целосно зависно од вештината, а не од платформата. Во однос на медиумите, тоа ми се чини уште повеќе важно. Ако зборуваме за воспоставување на моќта, за хомогенизирање на јавното мислење и доминирање во јавните теми и дебати, тогаш технологиите се како алатки од соништата. Ако имате медиумски пејсаж што е доминиран од определен центар, тогаш тој денес лесно може од печат и екран да стигне преку апликација од фејскбук до сите компјутери, до мобилни уреди, до промовирани твитови и статуси, и со помош на верната публика што секако ја има да се сподели доволно пати и на доволно места што ќе го направи сеприсутен. Ако зборуваме за разградување на моќта, тогаш работите стануваат покомплицирани, затоа што едноставно предусловите за тоа се потешки.

Во моето сеќавање одекнува еден краток текст од Сет Годин од 2006 година. Како експерт по маркетинг, Годин ја објаснува разликата меѓу добра и лоша повратна информација. Накратко: никој не го бара вашето мислење, потребна е вашата анализа. Социјалните медиуми отвараат канали за сите и наеднаш секој може да го каже неговото мислење, но ретко кој снабдува анализа. А анализата е клучната особеност на онаа медиумска работа чија цел е првата функција: разградување на моќта и надгледување на власта.

Можеби токму затоа, во презентацијата за „Трите работи што новинарите ќе ги работат во 2050 година“, Анали Њуиц зборува за новинарите како професионални кои ќе мора да научат програмски јазици и други специфични технологии, а не да бидат на пример – вешти твитерџии.

Можат ли новинарите да бидат хакери? Или хакерите новинари? Или едноставно – дали можеме да очекуваме дека ќе се појават луѓе кои своите аналитички способности ќе ги поткрепат со технолошки вештини и ќе изнесат вистинити информации и детална анализа во јавноста, така што граѓаните ќе можат да носат информирани одлуки и покрај експлозијата на канали каде преовладуваат мислења? Ако можеме да сметаме дека примерите од нашата околина се доволно веродостојни тогаш одговорот е да.

Игралиштето уште еднаш се помести. Споделувањето на напишаниот текст на Фејсбук можеби е доволно за оние новинари кои сакаат да учествуваат во воедначување на јавното мислење, но не е доволно за оние новинари кои сакаат опстојат на идеалот за чувари на демократијата. Ова се стари вести на интернет.

Текстот е објавен на РСЕ: http://www.makdenes.org/content/article/24996086.html

Овој текст е изведен од предавањето „Социјалните медиуми и новинарството“ прв пат одржано на 25 април 2013 на на Високата школа за новинарство при МИМ, а потоа уште еднаш на 16 мај 2013 во хаклабот КИКА.

На почетокот на 2012 [технички на крајот на 2011] година Кори Доктороу (http://boingboing.net/2011/12/27/the-coming-war-on-general-purp.html) предвиде дека допрва нѐ чека војна во која големите корпорации и владите ќе се борат за целосна контрола над персоналните компјутери за општа употреба. Ова што до сега го гледаме, објаснува тој, во врска со авторските права и Интернет е само предвесник. Овој негов говор силно одекна во разните заедници на Интернет и мислам дека успешно го улови доминантното чувство за тоа каде може да се движи технолијата и општеството т.е. кодот и законот ако не посветиме доволно внимание на актуелните случувања.

ACTA, SOPA и PIPA, но и постојаната војна против Wikileaks, тужбите против p2p споделување податоци и против протестите (окупирањата) на Интернет на Anonymous се примери за тоа што и како мислат и делуваат некои од водечките држави и корпорации. Македонија не е недопрена од овие случувања, затоа што секоја законодавна или судска пракса може да се пренесе преку меѓународните институции или договори до земјите кои целат да станат членки на ЕУ и оние кои имаат обврски преку СОИС или СТО.

Но дури и гледано изолирано, Македонија имаше два нејзини моменти налик на SOPA или ACTA. Првиот, новиот Закон за граѓанска одговорност за навреда и клевета кој што во својата првична форма требаше да го регулира протокот на информации на Интернет, а во својата конечна останува да регулира „други форми на уреднички oбликувани програмски содржини кои се објавуваат, односно емитуваат дневно или периодично во пишана форма, звук или слика, на начин достапен за широката јавност.“ - што може да опфати чие било и какво било објавување на Интернет, како и недореченоста поради која може без судска постапка да се отстрануваат содржини од Интернет. Вториот е Правилникот за надоместоците за користење на фонограми и изведби на ММИ кој што цели да опфати огромен дел од употребата на музички дела.

Во двата случаи молкот на видни лица од стручната јавност, пред сѐ од правната струка, е застрашувачки и, ако треба да се потенцира едно нешто, тогаш ова е клучната работа што нас нѐ разликува од остатокот од светот. Битката против горните прописи во ЕУ или САД не ја водеа само активисти и хакери туку и истакнати интелектуалци - правници, економисти, политолози.

Во 2013 во светски рамки веројатно е да се очекува да се појават нови предлози, закони, договори кои ќе се обидат да спроведат слични решенија како веќе споменатите по веќе добро разработената пракса на „преместување на форумите“ - ако нешто не може да се изгласа во САД или договори во ЕУ ќе се договара во СТО, или пак ќе се предложи преку некоја друга организација, а потоа ќе се промовира како меѓународен стандард итн. За очекување е светската јавност да реагира на ваквите случувања како и до сега и веројатно ние од овде, ако ништо друго, ќе ја понудиме нашата принципиелна поддршка за зачувување на слободата на користење на технологии и пристап до Интернет. Посебно значајни во оваа смисла остануваат обидите да се создаде соодветна алтернатива на Facebook и другите слични приватни простори и места кои корисниците ги сметаат за „Интернет“ (https://www.freedomboxfoundation.org/), како и обидите да се создаде слободен хардвер за лаптопи (http://www.bunniestudios.com/blog/?p=2686), слободна платформа за мобилните уреди што ќе соодветстува на отворениот Интернет (https://wiki.mozilla.org/B2G/FAQ), како и постојанот подучување на сѐ-повеќебројните корисници за користењето на технологии како што е крипографијата (https://www.torproject.org/ и http://www.gnupg.org/).

Не помалку важно за нас во Македонија останува да ги довршиме започнатите активности против делови од горните домашни прописи кои силно удираат по идеалите за слобода и кои претставуваат опасност за слободата на говор и изразување. Но, исто така, и да останеме будни за некои други прописи да не се протнат низ стражата на оваа Интернет генерација. Постојаното образование на луѓето што доаѓаат во дигиталниот свет исто така преставува огромен предизвик.

Кога сѐ почесто во општеството се исцртува опасноста од целосна контрола над персоналните компјутери за општа употреба, и кога ги препознаваме обидите за потиснување на слободата во различни области, на нас останува да направиме сѐ за дистописка приказна „Право да читаш“ на Ричард Сталман да остане токму тоа - само приказна.

Кратка верзија во новогодишното (31.12) издание на Нова Македонија: Онлајн-пазарот ќе живне, борбата за слободен Интернет продолжува.

Во интервју за Гласот на Америка, вицепремиерот Теута Арифи вели:

„Политичката реалност во Македонија е една реалност каде етничката фрагментација не е одбегната, ниту во реалниот живот, ниту во политичкото дејствување. (...) Имајќи го во предвид фактот дека политичките партии фактички функционираат по етничка линија и кога одат на избори, секако, даваат голем приоритет на тие прашања. (...) Јас мислам дека ние од оваа реалност во моментов не можеме да избегаме, а уште помалку би требало оваа реалност да се преправаме дека ја нема.“

и

[Поголема лојалност на Албанците кон Македонија, меѓутоа и за пофлексибилен и поотворен однос на Македонците за прашања што се од интерес за Албанците (од прашањето)] ...не може да се постигне преку избори. На избори, ќе постигнете да избирате кои политички партии ќе водат од едната и од другата страна.

Ладната рационалност на Теута Арифи може да биде одличен пример за наставата на Економскиот факултет каде се предава теоријата на рационален избор. Суштината на тероијата е дека „поединците се однесуваат како да ги одмеруваат трошоците наспроти бенефициите за да дојдат до дејство што ја максимизира нивната лична корист“. Тоа е теорија што е длабоко навлезена во доминантиот [и за Македонија] неолиберален пејсаж.

Така ако на политичките партии гледаме на „поединци“ - а всушност се и „правни лица“ кои најчесто настапуваат како едно во јавноста, што друго воопшто можеме да очекуваме од „лица“ кои што се во бизнисот на освојување на најмногу гласови на избори?

Теоријата на рационален избор нуди објаснување кое е едноставно. Тие се стремат да освојат најмногу гласови и според тоа ги одбираат опциите што ги носат најлесно до целта - а тоа во нашиот случај, како што забележува и Арифи, е етничката карта. [Се разбира слично објаснување може да се понуди и за однесувањето на поединците што играат на етничката карта за својот успех, но за сега настрана со тоа.]

Слика од: liberation.typepad.com.

Прашањето е што може да се направи за рационалниот избор на партиите да не биде етничката карта? Арифи има одговор:

Тоа што треба да го направиме е да ја следиме интегративната филозофија на Охридскиот рамковен договор, која би дала можност за поголема етничка интеграција и меѓуетничко разбирање. Сметам дека вредностите на и идеите како што се ЕУ и НАТО се големи надетнички идеи кои можат да дадат придонес на оваа кохезија.

Но, ова не е нешто што ќе го направат партиите. Нема да го направат затоа што треба да освојат гласови, а гласови сега се освојуваат по етничка линија.

Значи ова е политичко-активистичкиот предизвик за 2013 и натаму. Тоа на што мораме да се посветиме како општество е за партиите да го направиме изборот на етничката линија нерационален. Со други зборови, за нив мора да стане очигледно дека повеќе гласови на избори ќе добијат ако одиграат на не-етничка карта.

„...серењето ѝ е поголем непријател на вистината одошто лагите.“

Прочитајте на: http://novica.github.com/ZaSerenjeto/