Клучниот збор е grassroot.

Без да бидеме премногу емотивни, сакаме да направиме простор што ќе зависи само од нас (колку и широко тоа да испадне).

Скоро една и пол година траеше КИКА, првиот хаклаб во градов, пред да биде ставен „на чекање“ поради проблеми со електричната енергија.

Го имаме прегледот на долгот на вики. Не знаеме што ќе се случува понатаму со ова, но чувството што преовладува е дека треба да најдеме друго место каде што хаклабот би продолжил да функционира.

И додека разгледуваме опции и се растрчуваме да видиме каде би можеле да се преселиме, сакаме да видиме дали во Скопје има други групи, организации или луѓе што сакаат да учествуваат во потфат за создавање на нов физички протор што ќе служи како хаклаб, или всушност било каква друга лабораторија за активности.

На 12 март (сабота) СподелиЗнаење продолжува во кафе Опера (детали ќе има навремено на блогот), и сакаме тој ден да го искористиме и за муабет со било кој што е заинтересиран за оваа идеја.

Случајни и неслучајни сурфери на овој блог, молам проширете го муабетот.

Подолу е приложен целиот текст од говорот што го спремив за 10 годишнината на Википедија на 15.1.2011 г.

Големо благодарам до луѓето што ми помогнаа да го потсредам и уште поголемо извинувањање за воглавно очајното читање на текстот и недостатокот на слајдови и слично.

Добровечер,

Денес сум овде, како претставник на Слободен софтвер Македонија, да зборувам на темата „Ширење на хакерскиот дух“. Само имам мал проблем. Јас не верувам во духови. Но, мошне наивно, верувам во луѓе.

Кога барав инспирација за овој говор не очекував дека таа ќе дојде од офлајн светот. Сепак пред неколку денови Уставниот суд на Р. Македонија го стави вон сила правилникот на УКИМ за регистрирање домејни и со тоа за прв пат го сврте вниманието на македонските интернетџии кон еден хакер од пишаната ера.

Господинот Стамен Филипов, кого патем треба да го поканиме на TEDx оваа година, во духот на најелегантната дефиниција за хакерството, проучува системи кои другите, сите ние или барем повеќето од нас, ги земаат здраво за готово. А правниот систем на една држава важно прашање, па макар и таа држава била Р. Македонија.

Се разбира, хакер е збор што најчесто се поврзува со компјутерскиот свет. Ако сте дел од медиумите, тогаш во него ќе ја препознаете мрачната страна на општеството: луѓе кои крадат пари од банкомати или деца кои поставуваат вируси на интернет. Но, ако, како некои од нас овде, го користите тој збор за да се идентификувате себе си или да ја опишете својата работа, тогаш мора да смислите паметен начин како да го објасните тоа.

Хакирањето е нешто што во модерната култура доаѓа преку компјутерската сцена, но не е нужно поврзано со компјутерите. Хакирањето не е прашање за тоа што правите - значи можете да работите на компјутер, а сепак да не хакирате, туку е прашање на тоа како и зошто правите - значи може да бидете хакер со компјутер, пенкало или нож - ако готвењето е вашиот фах.

Денес хакирањето го наоѓа својот пат назад на универзитетите како академски предмет длабоко поврзан со компјутерската наука. А токму на универзитетите, оние во Соединетите држави, сѐ започна пред околу половина век.

Еден од хаковите што е тесно поврзан со Википедија, а е од пресудно значење за организацијата од која јас доаѓам, потекнува од универзитетска средина. Ричард Сталман, човекот кој имавме прилика да го видиме во Скопје летоска, во времето кога бил истражувач на MIT го хакнал американскиот Закон за авторски права и ја создал Општата јавна лиценца. Со тоа тој отвори простор за развивање на слободен софтвер и негова трајна заштита.

Ова е еден од најумните хакови. Сталман го искористил Законот за авторски права на начин на кој никому не му текнало до тогаш, го свртел наопаку, како што ни велат постарите „со свој камен по глава“. Ова е хак што не вклучува технологија или компјутери, но сепак има незаменливо значење за развојот на речиси сите алатки што денес ги користиме, а на прво место светската мрежа - интернет.

Најголем дел од сервисите, страниците и апликациите на интернет денес, дури и они најпроблематичните како Facebook, работат со или на слободен софтвер. Останува можеби засекогаш неодговорено прашањето каква ќе беше мрежата без слободниот софтвер.

Веројатно сите веќе знаат што е слободен софтвер. Тоа е софтверот што нема огранучувања на употребата, што може да се копира, менува и редистрибуира. Доаѓа во пакување на повеќе познати брендови, како Mozilla Firefox или Ubuntu, кои можеби се полесни за препознавање. Знаете дека на секој софтвер му е потребна и документација, а на слободниот му треба слободна документација. Со оваа мисла се водел Сталман кога ја напишал Лиценцата за слободна документација - FDL која заедно со wiki софтверот што е слободен имаше и сѐ уште има пресудна улога во создавањето на денешната најголема енциклопедија Википедија.

Википедија денес е дел од широкото поле на дела со назнака слободна култура. Помогнати со уште некои правни инструменти, како лиценците од Creative Commons, денес луѓето на интернет создаваат, творат, ремиксуваат, со други зборови, го прават она што вообичаено го прават и им овозможуваат на другите да се придружат.

Во воведната реченица на својот говор на TED, Џими Велс го цитира уредникот на Британика кој во далечната 1962 година изјавил дека модерната енциклопедија треба да биде радикална. Википедија очигледно е таква. Таа е енциклопедија ставена наглавечки. Таа е резултат на неземањето на пишувањето енциклопедија здраво за готово. Таа е врвен хак.

Како што свртевме цел круг низ историјата на слободниот софтвер и слободната култура, еден заклучок се наметнува, барем за мене. Хакерите прават важни работи за општествата во кои живеат. Ова не значи дека никој друг не прави. Но како што веќе реков, хакирањето е повеќе прашање на „како или зошто“ отколку на „што“.

За ова ќе се свртам кон Законот на Линус. Линус е Линус Торвалдс, оргиналниот автор на кернелот Linux, уште едно парче слободен софтвер што го врти светот. Ќе бидам краток во раскажувањето на овој закон, но за сите што можеби ќе бидат заинтересирани, книгата е достапна во библиотеката во нашиот хаклаб КИКА. Носи наслов „Хакерска етика“. Авторот е Пека Химанен.

Книгата е осврт на тоа како хакерската етика се разликува од доминантната работна етика денес - протестантската етика. Под протестантска овде не се мисли на нешто поврзано со религија, иако можеби било така на почетокот, туку на економскиот и социолошки концепт за третирање на работата, онака како што ја дефинирал Макс Вебер, но да не должам, има страница на Википедија за тоа.

Значи, да избегнеме секакви забуни, сосема е можно да бидете православен, муслиман, будист или џедај, а сепак да имате протестантска етика. Наспроти неа стои хакерската етика срочена кратко и јасно во Законот на Линус.

Овој закон вели три едноставни работи. Сите човечки мотивации се групираат во три основни категории: преживување, социјален живот или друштво и забава. Претпоставувам дека сите ќе се согласат дека преживувањето е една навистина силна мотивација. Другите две се поврзани со прашањето „за што сте спремни да умрете?“

Значи, некои луѓе се спремни да умрат за своите социјални врски - да се умре за религијата или државата се некои очигледни примери. Иако е тешко дека некој би умрел за својот плејстејшн, сепак во говорот ја имаме фразата „умирам од досада“. Така луѓето би направиле нешто за да не умрат од досада.

Парите исто така се некаква мотивација, но само до определена точка. Парите не купуваат здравје, другари или забава со големо „З“ - тоа што навистина нѐ исполнува или нѐ прави среќни.

Законот на Линус зборува за тоа дека напредокот е всушност движење низ овие фази. Наједноставен пример за ова е сексот. Почнал како нужен за преживување, се проширил како дел од општествениот живот и завршил некаде во порно индустријата.

Но, зборуваме за хакери. Вообичаениот хакер, компјутерскиот хакер, не хакира за да преживее. Ако имате компјутер на масата, тогаш речиси сигурно имате и леб и ајвар. Исто така, проверено, хакерите можат да живеат само на Клуб Мате и переци. Така, ако само работите на компјутер за да донесете леб на маса не сте хакер. Станувате хакер кога тоа што го работите ќе се поврзе со социјалниот живот и забавата. Едноставно, кога компјутерот сам по себе е забава.

Вака е настанат Linux. Вака се настанати многу од работите за кои претходно зборував, без кои денешниот интернет не би бил можен. Вака всушност и јас сум денес тука за да го раскажувам ова.

Книгата на Пека има околу 250 страници и објаснува како ова не е релевантно само за компјутерџиите. Хакирањето е игриво проучување на системите што другите луѓе ги земаат здраво за готово. Значи тоа е нешто што се прави за забава, без разлика на професијата, кога другите луѓе гледаат само една црна кутија. И понекогаш, всушност често, добри и корисни работи произлегуваат од тоа.

Можеме ли да најдеме примери за ова од нашето секојдневие? Го почнав кажувањето со човекот кој го урна .mk домејнот - колку хакерски ли звучи тоа?

Можеме ли да ја тестираме неговата работа низ Законот на Линус?

Господинот Филипов секако не пишува претставки до Уставниот суд заради преживување. Како што известија повеќе медиуми, станува збор за пензионер. Значи, мора да биде некое од другите две, но ако морам да се обложам тогаш би ги ставил сите пари на ултимативна забава.

Ако Уставот на Републиката е кернелот, тогаш Стамен е човекот што за сите нас овде ги проверува сите печови што програмерите сакаат да ги протнат. Мислам дека му должиме големо благодарам, не само за работата, туку и за примерот што го дава.

Тоа е тоа што е потребно за да се биде хакер. Ако некој ви кажал дека не можете да бидете тоа со завршен Правен факултет, сега знаете дека ве лажел.

На почетокот на овој месец, уште мамурен од 27-мата конференција на компјутерскиот клуб од Германија, напишав „Отворен повик за хакери“. Овој говор нека биде дополнување. Време е нашата заедница да порасне и време е да почнеме да правиме работи кои ќе ја докажат нашата репутација и ќе ни помогнат на сите нас овде.

Се надевам дека до крајот на денов ќе пораснеме барем за еден.

Благодарам.

Читајќи ги реакциите по предавањето на Ричард Сталман се чусвтвувам како да завршила некоја наша гиковизија во која наместо риба, главната улога ја имало некое гну.

За оние кои не следат, вчера во преполнета сала во Холидеј-ин Ричард Сталман од фондацијата за слободен софтвер одржа предавање на тема „Авторските права против општеството во доба на компјутерските мрежи“ во кое објасни како било пред да постои системот на авторски права, како и зошто тој систем бил зачнат и до каде е работата денес. Прошарано со малку историја за слободен софтвер и неочекуваното играорство на битолски ора на Сталман, предавањето ги вклучи следниве работи: Во антиката авторски права не постоеле, автори постоеле, копирање било дозволено, се правело рачно ако книгата доживеала да не биде запленета од локалниот буџован. Потоа во Европа ја измислиле машината за печатење, која за волја на вистината всушност е измислена во Кина многу векови порано, но Европејците со своето повторно измислување на неа шлапнале закон за печатење (анг. copyrigt) чија примарна цел била да го регулира печатењето на книги. Како таков, тој бил насочен кон индустријата и лесно се применувал, бидејќи лесно се контролирале неколкуте издавачи што постоеле (во денешни услови мислете на закон на банки и банки - освен во случајот на Грција). Целта на законот била создавање на дополнителна корист за јавноста, за општеството: машината за печатење го направила издавањето на книги во голем обем ефтино и лесно, монополот што го имале издавачите над печатење на една книга се оправдувал со поголемата корист што јавноста ја имала од достапноста на оваа книга (економската анализа зад ова е едноставна, но да не се рашириме премногу).

Потоа технологијата направила уште еден голем чекор напред и условите повтроно се промениле, но наместо општеството повторно да одбере модел што ќе му носи поголема корист, сега сме заглавени во систем што потенцијално може да ги третира сите граѓани како криминалнци, не е поволен за повеќето автори и воглавно служи да се одржи опстанокот на една индистрија. Оваа елаборација беше дополнета со бројни примери (како на пример правото на анонимно купување на книга) со кои веројатно и најзакоравените поддржувачи на авторските права ќе се сложат дека беа на место и се важни за дебатата за едно слободно и демократско општество... но не е важно. Македонија не е ниту едното нити другoто, па затоа и мојaтa гиковизиска реакција на текстовите како што е „Македонија е ветената земја за идеите на Сталман“.

Македонија, или било која друга земја, би можела да биде ветената земја кога би била суверена во носењето на своите закони и би направила систем во кој авторските права траат 10 години. Македонија не е тоа, и всушност, како и сите други земји е тивок поклоник на агендата на САД, преку WTO / WIPO, за тоа како треба да изгледаат овие права и оние кои заедно со нив се туркаат под чадорот „интелектуална сопственост“.

Слободата е главната категорија во тоа што Сталман го работи и говори. Софтверот е слободен, но не е бесплатен. Мешањето на овие два поими има некаква логика во англискиот јазик, но не и во македонскиот. Да го правите тоа значи намерно да занемарувате клучни работи во врска со одреден концепт. Кога ќе размислите за тоа и сите физички објекти се слободни, како што вели и тој до оној момент додека реалноста на нештата тоа го дозволува. Прашањето за слободен софтвер не е прашање за тоа колку пари чини тој или како се дистрибуира. Клучното прашање е дека му дава контрола на корисникот во својата работа - нешто што неслободниот софтвер, платен или не, легален или не, не може никогаш да му го даде на корисникот. Ако користите MS Windows XP - па макар и неговата најнелегална копија - сигурно е дека тој подеднакво како и легалната копија во било која државна институција, испраќа приватни податоци назад во Редмнод. Така вистинското прашање за секој човек кој седнува на компјутер денес не е дали некој софтвер може бесплатно да се симне од интернет, туку колку е спремен да плати за да добие контрола врз својот компјутер. Неслободниот софтвер кој е набавен нелегално не станува автоматски слободен. Освен привремената можност за споделување, тој не исполнува ниту еден од другите услови за слобода.

Авторските права ја играат клучната улога во оваа разлика. Вистинскиот хак на Сталман е употребата на рестриктивнот закон за овозможување на екосистем на споделување на знаење и софтвер. Но бидејќи и предавањето на беше за GNU и GPL, ќе останам и сега понастрана од тоа. Вообичаената аргументација на индустријата и медиумите дека авторските права им служат на авторите. Но ретко кој ги прашува авторите за тоа. До сега не сум запознал ниту еден автор кој напишал или насликал или снимил нешто поради тоа што знаел дека тоа ќе биде заштитено. Причините секогаш се полични: желба да се каже нешто, желба да се презентира човек во јавноста, желба да се дискутира за некоја идеја. И овој текст јас го пишувам од прилично лична причинa: видов дека текстот на Виктор се појавил на ОКНО, а мојот текст на слична тема од пред неколку месеци не успеа да се најде на страниците на овој наш веб магазин. Во секој случај авторските права денес многу повеќе служат за контрола на јавноста и општеството и измешани со техничките мерки за заштита прават заложници од луѓето. Прашајте некој автор дали би сакал неговиот читател да ја даде книгата на комшијата кој претходно не чул за него и со тоа тој да добие уште еден читател. Сега пробајте да го направите тоа со електронска книга затворена во DRM. Желбата во дел од јавноста да се заштити индустријата која (нужно) ги експлоатира и авторите и уживателите на уметноста не е објаснува од ниту една перспектива: во капитализмот нормално е да умираат (и да се раѓаат нови) индустрии и тоа е неизбежен дел од конкурентската борба, во демократските општества слободата на граѓаните е поважна од профитот на корпорациите.

Споредувањето на неволноста на Сталман да го продаде своето плишано гну за помалку од 1300 денари со практиката на индустријата без ваше знаење да инсталира софтвер на вашиот компјутер за да ви забрани да го пуштите дискот што легално сте го купиле во нивната продавница е несериозно и наивно. Прво тука е прашањето на цената на чинење на доброто: можеби гнуто навистина чини 1300 денари и цената не може да оди под тоа. Ако го купите за 1300 денари, продавачот не остварува профит. Сѐ повеќе од 1300 е доброволно - како и што беше. Ова не е случај со дисковите кои се продаваат по цени повеќе десетици пати повисоки и со кои индустријата всушност остварува монополски профити - спуштањето на тие цени нема да ги направи нив да бидат во загуба. Подеднакво важно е дека Сталман гнуто го продава без скриени rootkit-ови во него и без ограничувања на неговата употреба, додека големите медиумски куќи тоа не го прават така.

Слободата или ви е важна или не. Ако не, тогаш што и да има Сталман да каже не е многу важно.

Да продолжам со неделата на заблогадарувања - благодарност до Дарко Булдиоски и проф. Дона Колар-Панов за поканата и отстапеното време да одржам кратка презентација на темата „Зошто хакерите хакираат“.

За мене тоа беше добра прилика да споделам некои нови работи со кои се сретнав, посебно преку читањето на „Хакерска етика“ - книга која ја има во библиотеката на 2с.мк. Презентацијата беше само врв од сантата мраз на голема тема за работната етика која доминира денес и можните промени кои хакерската може да ги донесе.

Но настрана од тоа, атмосферата на часот по Дигитални медиуми и сајбер култура беше нешто што не сум го видел на друго место во Македонија. Да беше пред 5 години, ќе се запишев таму на постипломски. Се разбира не знам дали сите часови се такви, но овој беше отворен и поттикнувачки за учесниците.

Ни требаат повеќе вакви студии.