Краток преглед на списокот на измислени новинари, открива интересна појава помеѓу суперхероите што се појавуваат во стриповите, филмовите и тв сериите: голем број од нив се новинари, репортери, фотографи. Од попознатите Супермен е Кларк Кент, новинар од Дејли Планет, Спајдермен е Питер Паркер фотограф од Дејли Багл, Капетан Марвел е Били Батсон, радиски новинар. Со ненадприродни моќи го имаме Тин Тин кој исто така е репортер, Снапер Кар кој е дел од Лигата на правдата и Ејприл О'Нил од екипата на Нинџа желките.

Улогата на суперхероите во општествата, па и во оние измислените, е да им помагаат на беспомошните, обесправените и загрозените. Тие ѝ се спротистават на моќта која нe одговара пред никој друг. Нивната задача е бидат последната контролна точка која злоупотребите на моќниците никако не смеат да ја поминат.

Од друга страна, со зборовите на Едмунд Бурк, задача на печатот е да обезбеди функционирање на претставничката демократија со тоа што ќе остане независен од владината контрола, ќе ја испитува владината работа и ќе ги држи политичарите до одговорност со тоа што ќе ја снабдува јавноста со информации потребни за носење на информирани демократски одлуки. Кажано поинаку, печатот треба да ја зборува вистината за моќта.

Слика од: https://5yearproject.wordpress.com/tag/wardrobe/.

Дали е тогаш случајно што токму ликови на новинари се чести алтер ега на (супер)хероите?

Она против што суперхероите се борат со своите ласерски очи и пајакови мрежи е истото за кое новинарите мора да пишуваат без страв. Според Џенифер Робинсон, новинарството е професија која е посветена на транспарентноста, вистината и отчетноста, и професија која треба да ги руши корумпираните влади, да зборува за неправдата и нееднаквоста и да им даде глас на безгласните.

Слободата на печатот, како и слободата на говорот, се концепти кои се сметаат за едни од најголемите достигнување на западните демократии. Оттука, не е чудно што поп-културата ги прифаќа и поттикнува истите нив преку своите дела, мешајќи го јавниот и тајниот живот, дневната и ноќната работа на новинарите-суперхерои.

Поради сето ова ми беше интересно да побарам, барем на интернет, референца за измислен новинар од Македонија. Колку што успеав да најдам, нема таков истанкат лик во нашите книги или филмови. Ниту пак најдов суперхерој кој во својата дневна работа е новинар.

Се разбира, причините за ова може да се целосно економски: локалниот пазар можеби е премногу мал. Или пак можеби се артистички: домашните стрип-цртачи, на пример, можеби повеќе сакаат да цртаат на други теми. За конечен заклучок потребно е повеќе истражување. Во меѓувреме, останува да се надеваме дека недостатоток на новинарите-суперхерои било одраснати дома, било преведени од странство не е индикатор за тоа колку нам овде ни значат вредностите за кои зборува Бурк.

Овој текст е објавен на Радио Слободна Европа: http://www.makdenes.org/content/article/24630046.html

Во (веројатно) извиканиот говор на Евгени Морозов на TED, има интересна забелешка за пристрасноста на западниот свет кон улогата на технологијата: Наместо бомби, фрлете им ајпади и демократијата е неизбежна. Ми се чини дека за многу проблеми и нам овде во Македонија технологијата ни се чини како решението што неизбежно ќе донесе позитивни резултати. Последно, иницијативата за OpenData е уште едно место каде технологијата треба да помогне за подобра држава.

Отворени податоци е дел од големиот балон за отворена влада. Затоа, прашањето е дали можеме да имаме отворена влада без технологија? Неспорно, полесно е да ја имаме со помош на технологија, особено некоја отворена технологија како што е интернет. Но, еве, за момент да замислиме дека технологија баш и нема. Кои се отворените влади на минатото?

Ова е важно прашање бидејќи нужно нѐ втурнува во политичка дебата за тоа што всушност мислиме кога ќе кажеме отворена влада; што очекуваме од владата воопшто, наспроти кои алатки од светот на ИКТ мислиме дека таа треба да ги користи. Како што Морозов забележува, владите сосема успешно можат да користат технологија за да одржат авторитативност и за да наметнат репресија над граѓаните; можат да ги користат и најубавите софтверски алатки.

Значи, повторно, ова е дебата за вредностите. За оние од нас кои доаѓаат од светот на слободниот софтвер ова можеби и не е толку чудно. Слободниот софтвер е вредносно прашање: софтверот треба да биде слободен бидејќи тоа е единствениот начин трајно да се обезбеди слободата на корисниците на компјутери. Слободата е највисоката вредност што се застапува.

Прашањето е дали можеме ли да изнајдеме слична дефиниција за вредностите за отоворената влада?

Во 2011 на блогов оживеале 116 (сто и шестнаесет) написи - вклучувајќи го и овој. Во просек тоа е еден напис секои три дена.

Најмногу во месец јуни - шестанесет. Тоа беше месецот во кој се случуваше протестот против полициска бруталност. Текстовите од тој период се со лепенка протестирам. Мене најопишувачки, иако со доза на цинизам, на сета работа околу случајот и понатаму ми останува текстот, т.е. цитатот од Неколку добри луѓе, објавен кога сѐ уште многу малку се знаеше за целиот случај: Неколку добри луѓе vs. #daniel.

Но, најистакнат на темава помеѓу сите е текстот што го пишувавме заедно јас и Миша Поповиќ: Полициската бруталност и општествената класа - текст што се појави во август.

Јануари беше одбележан со два текста што ми се многу драги и кон кои често се навраќам:
Отворен повик за хакери и Ширење на хакерскиот дух: говор по повод 10 години Википедија.

Во февруари дебата и интерес предизвика текстот Правните прашања зад дебатата за андроид апликацијата за Златна книга.

Март е шарен со неколку текстови што ми се чини се доволно интересни да бидат споменати: Суперхероите и новинарството, Неколку белешки за филмовите на Билјана Гарванлиева, TEDxSkopje - една година потоа.

Април и мај испаднаа некако окупирани со теми за изборите: За изборот и изборите, Репринт: Маестралната уметност на владеење на Груевски, Избори 2011 (уште еден репринт), Колиер, па Рузвелт, Буџетски белешки за изборите.

Јуни експлодираше со текстови за протестите, полициската бруталност и идеи поврзани со тоа. Веројатно најзначаен до сите е За Мартин Нешковски, кој преработен, дополнет, дообјаснет, беше и платформа за многу од активностите што се случија. Секако, ги препорачувам сите написи од тој период.

Јули ја имаше малата анализа на текстовите од огласите за Законот за амнестија и хашките случаи.

Август, покрај тоа погоре наведениот Полициската бруталност и општествената класа, освртот кон Седмата република ми е мил и поради книгата и темата што ја обработува.

Септември ми изгледа штуро, но да го издвојам Идеологијата и градот.

Октомври е враќање на некои вообичаени теми: Поглед кон „Патенталија и Тентелина“ од Матеј Богдановски, од фронтот на војната за авторски права и Behind enemy lines: Белешки од webit '11

Во ноември блогот доби и нова важна лепенка it.com.mk, заради текстовите што почнав да ја пишувам за тој сајт. Од тој месец би го издвоил Ретвитај за музика, иако сѐ што е под таа лепенка е интересно за читање. Настрана од тоа тука е (Не)познато (не)знаење.

Декември го отворив со Објаснување за системот на електронска здравствена картичка од гледна точка на зависност од еден понудувач, а во него се и Кон „Изгубената република“ од Лоренс Лесиг и некои идеи поврзани со неа по настанот „Стратегии на отпорот - од културен активизам до нови модели на општествено дејствување“ и Јавната дебата и слободата на говор.

На крај, најзабавна и најпрониклива ми беше колекцијата „македонскиот народен мудрец“ која почна овде, но продолжи на mudrec.tumblr.com.

Годината најверојатно ја затворам со овој преглед, освен ако нешто многу интересно не ме предизвика од 28c3.

СНГ и Happy Hacking.

Една од највидливите последици на законот што забрани пушњето во затворените јавни простори е големата инвестиција што кафулињата ја прават за да можат на своите гости да им овозможат колку-толку затоплено угостителско искуство на нивните летни тераси.

Сега, ваквото „овозможување“ бара инвестиција во греалки и ќебиња како фиксен трошок и зголемена потрошувачка на електрична енергија во зависност од зачестеноста на посетите на гостите. Сето ова несомнено ги зголемува трошоците на кафулињата. Под претпоставка дека бројот на гости не се разликува значително лете и зиме [туку само нивната распределба по маси надвор и внатре], а и ако го земеме барем за малку вистинито тврдењето на угостителите дека бројот на гостите, а со тоа и прометот, е опаднат од донесувањето на законот, тогаш останува нејасно како цената на кафето е непроменета во исти кафулиња веќе подолг временски период.

Да сумираме: поради законот овие бизниси имаат растечки трошоци и [според нивно кажување] намален промет, а тука се и општо влошените услови кои ја погаѓаат сета економија: пораст на цени на струја, парно, суровини итн. Сепак, цените по кои тие продаваат се (воглавно) непроменети.

Единствениот заклучок што јас можам да го извлечам од ова е дека дури и со вакви отежнати услови за работа, разликите помеѓу приходите и расходите се доволно големи за бизнисите да остваруваат профит што ќе ги задоволува апетитите на нивните сопственици. Мојот примерок за анализава навистина е мал, но и покрај тоа мислам дека се отвараат интересни точки за размислување:

1. Ако профитите се доволни сега, тогаш сосема логично биле повеќе од доволни пред да се влошат околностите за работа.

2. Ако профитите се доволни со овие цени тогаш тоа значи дека цените за услугите биле [и можеби сѐ уште се] превисоки; значи дека на пазарот можеле да влезат уште бизниси за да го гризнат тој дел од колачот, но ако тоа не го сториле тогаш треба да се запрашаме дали постоечките бизниси создале бариери за влез што би требало да крене веѓи во некои рагулаторни тела.

3. Од друга страна, ако со покачувањето на цените бизнисите повеќе не остваруваат она што економистите го нарекуваат „екстра профит“, т.е. тој дел од колачот што е интереесен за другите потенцијални бизниси исчезнал, тогаш тоа значи дека сега пазарот станал „поефикасен“.

4. Ако структурата на гостите (пушачи / непушачи) е горе-долу иста со таа од пред донесувањето на законот, тогаш тоа значи дека дека се случува прераспределба од угостителските бизниси кон оние што продаваат грејни тела, при што оние што не пушат плаќаат за оние што пушат: во алтернативен свет цената за кафето би била различна ако овозможувањето на конзумирањето има разлини трошоци; се разбира не е можно кафето на летната тераса во зима да биде поскапо од тоа што го служат внатре.

5. Ако претпоставките за профитите се точни, тогаш тоа може да објасни зошто поефтините места не вложуваат (толку многу) во надворешно греење, исто така претпоставката за профитите може да ги натера сопствениците да се коцкаат на зависноста на пушачите, кои со дадени други предности на кафулето што го посетелие, не би имале против да испушат цигара на ладно.

Ако сето ова личи на многу ако, тогаш ете шанса за истражување, посебно ако сте во последната година студии на економскиот факултет.

Мал вовед за Лесиг и „Изгубената република“

Кога земате да прочитате книга од Лоренс Лесиг можеде да биде сигурни во едно, макар и да не се согласувате со тоа што тој има да го каже: тоа е добро и убаво напишна книга со јасен јазик и прецизни аргументи, полна со референци и цитати од / до соодветни истражувања , од првата буква до последната точка. Во оваа смисла „Изгубената република“ по ништо не се разликува од „Код и други закони на киберпросторот“ и „Слободна култура“ - другите две негови книги што сум ги прочитал [и кои, патем, ги имаме во библиотеката во КИКА].

Ако баш и не Ви се чита книга од речиси четиристотини страници за да научите како парите го корумпираат претставничкиот дом на Соединетите држави (пред сѐ), тогаш некое од предавањата на истата тема кои ги одржува Лесиг се доволни за да се (с)фати главниот аргумент соголен од сите дополнителни и опширни објаснувања. Предавањето што тој самиот го препорачува и кое ќе одземе час и половина од Вашето време или подобро речено ќе заземе час и половина од Вашето внимание се наоѓа на: http://vimeo.com/31447296.

Главната поента во книгата [и целото движење/раздвижување околу неа] е за тоа дека парите создаваат зависност кај законодавците во САД; дека парите не се проблем сами по себе, туку тогаш кога се „пари на погрешно место“; дека дури и парите навистина да не купуваат закони, тоа што ни се чини дека парите купуваат закони е доволна причина за барање на реформа, бидејќи тоа „чинење“ ни ја намалува довербата што ја имаме во системот [што нѐ враќа назад на идејата за The appearance of impropriety]; дека независноста на претставничкиот дом може да биде осигурана преку зависност исклучиво од граѓаните. Или со една реченица: независноста е вистинска зависност – како што вели Лесиг: „кога велиме независно судство не мислиме на судство што може да прави што сака, туку на судство зависно единствено и исклучиво од Закон“. Во таа смисла независноста на претставничкиот дом треба да биде остварена и одржана преку зависност на граѓаните, а не на донаторите, лобисите и други интересни групи. Така Лесиг ја проширува идејата за корупција. Корупција не е само поткпуп или нашето - пари на рака, Мара за рака. Туку, корупција е она што „ја одвлекува институцијата од целта за која била наменета да ѝ служи“.

Корисни лекции и „Стратегии на отпорот“

Ми се чини дека без поголеми тешкотии оваа анализа може да се примени на многу места и за нашето општество. Сплетот на околности беше таков да вчера (15.12.2011) присуствував на презентацијата насловена „Стратегии на отпорот - од културен активизам до нови модели на општествено дејствување“, каде што се запознавме со културните практики и граѓанскиот активизам во Хрватска, и таму се отвори интересна дискусија, па ете тука и ќе почнеме. Малку од дебатата има на Фејсбук и за жал од таму не може лесно да се врзува до овде. Вклучени во дебатата се @gdamjan, @kefremovski, @popmisa и @unexploded_yet.

Прашањето што го постави Дамјан [и сега не цитирам до збор, но Дамјан или било кој друг може да поправи во коментари] беше за тоа дали заминувањето на Фондацијата институт отворено општество од Хрватска имало улога во формирањето на Погон и сите тие активности во Загреб, како на пример „Право на град“, кои во Скопје се сметаат за квалитетен критериум за стремење на локалната сцена. Вон контекст ова може изгледа како уште еден „напад на Сорос“, и како што и Дамјан се согласи, прашањето можеби не беше поставено најјасно, но еве сега да дадеме конктекст. Имено, од нашите (на Слободен софтвер Македонија) разговори со нашите пријатели од Загреб (пред сѐ од Мултимедијалниот институт), научивме дека заминувањето на ФИОО од Хрватска меѓу другото го исчистило граѓанскиот сектор од луѓе што немале правилни мотиви за учество во него. Ова го пишувам од сеќавање, и секако можеби не е до збор точно, и затоа не навлегувам во тоа да утврдуваме кои би биле „правилните мотиви“. Но, за дополнителна илустрација ќе се присетам на разговорот што во просториите на фондацијата Метаморфозис го имав со еден директор или шеф на ФИОО од Будимпешта пред околу пет или шест години [не се сеќавам на името на човекот, но можеби @razvigor има подобро сеќавање или белешки од настанот]. Неговите зборови беа дека големите донатори имале разорен ефект на македонскиот граѓански сектор. Мислам дека не е тешко да се замисли што го предизвикало тоа разорување. Донаторите донираат пари. Тие имаат свои приоритети по кои одлучуваат за што ќе ги донираат парите. Невладините организации мора да научат кои се тие приоритети за да ги добијат парите. Дебатата за „невладиниот јазик“ не е нова, како што не се ни критиките дека донаторите често ја промашуваат целта, поттикнуваат проектно базиран пристап, наместо програмски или на ниво на политики и генерално одговараат пред нивата јавност / сопственици / организации, а не пред домашните заинтересирани страни за ефектите на нивните одлуки.

Нашиот случај?

Со горното на ум, мислам дека можеме да го поставиме прашањето во Македонија: што ќе се случи ако ФИОО си замине? Можеме да го поставиме прашањето и за другите големи донатори, но вчера, иако темата (согласни сме) не беше таа, сепак не беше претерано страшно да се дебатира и на оваа тема бидејќи пристуни беа луѓе од ФИОО.

Немам податоци за да можеме подетално да видиме до која мера однесувањето на македонскиот граѓански сектор е корумпирано во смисла на тоа што го вели Лесиг дека е одвлечен од целта на која треба да ѝ служи. Без разлика на тоа се согласувам со Дамјан дека нема интерес за „интроспективна дебата по тоа прашање“. И бидејќи сум дел од граѓанскиот сектор веќе десет години можам да зборувам од искуство, без притоа да го споменувам ФИОО.

На пример, последниот судир на Слободен софтвер Македонија со голем донатор беше проектот на USAID за локализирање на софтверот за училиштата каде што се инсталираше и конфигурираше оперативниот систем Edubuntu. Нашиот предлог беше да не се користи проектен пристап во врска со оваа активност за да не биде еднаш превод и чао, туку да се најде (долго)трајно решение – нешто што не наиде на разбирање кај спроведувачите што работат кај донаторот. Резултатите се веќе историја: заедницата е разорена и никој веќе волонтерски не преведува слободен софтвер, пари за уште еден проект нема и нови преводи нема. Како некаква сатисфакција го имаме само признанието на претставник на USAID, година – две по критичниот настан, дека треба да се најде одржливо решение за преведување на училишниот софтвер на мајчините јазици на децата. Благодариме многу.

Сега следите дека проблемот што Лесиг го детектира не се парите како такви, туку „парите на погрешно место“. Ценам дека во принцип нема ништо лошо во тоа што го вели Миша дека работа во граѓанскиот сектор може да биде како било која друга, т.е. не мора да биде активистичка. Ценам и дека големите донатори не мора нужно да престанат да постојат. Се согласувам дека има делови од општеството што бараат да им се обрати специјално внимание од специјализирани организации. На пример, ми текнува на организиацијата што се бави со прашања за азил и која директно работи под капата на UN [кои несомнено се голем донатор]. Но, вчерашната средба и дебата не беше за ваков тип на организации. Беше за активистички.

Понатаму, ценам дека коментарот на Ивана кој што произлегува од тоа што го рекла Емина и/или Тео, дека „нема причинско-последичен однос помеѓу Сорос и Погон, туку станува збор за временско позиционирање во историски момент“ исто така е во ред што се однесува до Хрватска. Тоа сепак не нѐ ослободува нас од прашањето што правиме со македонскиот граѓански сектор за кој треба да утврдиме дали е, и ако да – тогаш колку, зависен од големите донатори, наместо да биде зависен од граѓаните – како што видовме дека „Право на град“ бил со 15.000,00 евра донации од граѓаните на Загреб.

Со сето погоре кажано, мислам дека можеме да се вратиме на првичното прашање, макар преформулирано: „Што ќе (о)стане од/со македонскиот граѓански сектор кога големите донатори ќе си заминат“? Истражување веројатно би потврдило дека голем дел од тие организации ќе изумрат. Ќе изумрат бидејќи немаат изворни идеи за да работат за подобрување на оштеството во кое постојат, туку постојат бидејќи се дел од самозасилувачки систем на правање проекти што може да се прават единствено поради тоа што тие проекти се достапни за правење благодарение на позиционирањето на донаторите. Колку и непопуларно капиталистички да личи тоа, луѓето што работат во тој сектор ќе мора да се снајдат на пазарот. Не знам кои организации ќе преживеат. Се надевам дека Слободен софтвер Македонија ќе преживее бидејќи многу малку од нашите активности се зависни од донаторски пари.

Но, поважното прашање што ѕирка зад ова е: „Кои прашања се важни за граѓанското општество во Македонија, ако се изземат дисторзиите што ги создаваат големите донатори?“ Мислам дека ова е вистинската тема што треба да се дискутира.