TEDxSarajevo започна со авионски лет од скопскиот аеродром. За мене тоа беше прв лет со комерцијален превозник. Во Виена не се загубив на аеродромот, успешно следев знаци и упатства, па +1 за мене.

На патот до хотелот во Сараево бев изненаден од многу нови згради по главниот булевар во градот. Пред неколку години кога бевме таму на НСНД Сараево имаше многу дупки и огради, сега има згради, модерни згради. Тоа ме наведе да помислам како за сите градови во странство што ги посетувам велам дека се подобри од Скопје. Но, да не навлегувам во архитектонско-урбанистички дискусии. (Само попатна белешка дека православната црква во Сараево е дело на прочуениoт Андреја Дамјанов.)

Првиот ден помина главно во зезање низ чаршија. По утринскиот доручек со босанско кафе, ја прошетав чаршијата со помош на една студентка од Грција која во Сараево работи на докторската тема. Прошетката конечно откри НЛБ банкомат во земја од регионот - важно бидејќи НЛБ Тутунска рекламира дека нема провизија никаде на НЛБ банкомати со НЛБ картици, па да видиме. Подоцна, во пријателска атмосфера, но и видна табу тема, заедно со еден вработен од хотелот разговаравме за Евровизија.

Раното попладне го поминав во потрага по книжарници, што ми е некако стандардна активност при посетата на екс-ЈУ градови. Успеав да ја најдам книгата на Дејан Јовиќ - Југославија, државата што одумре, а на работ бев да купам и некоја книга со филозовски анализи на принципите на Ѕвездени патеки (како Prime Directive), но во последен момент цената од 30 KM ме премисли.

Малку подоцна се одлучив за бањалучки ќебап во Кастел, баш на влезот во Баш чаршија, а потоа потрошив цел час да најдам место каде што има и пиво и наргиле. Потрагата не успеа, па се задоволив со 2-3 шишиња Сараевско пиво во Селтик пабот близу до вечнот оган.

После повеќе пива можеби упатствава се и корисни. Селтик паб во Сараево.

На крај, во Камерни театар 55 ја гледав Бог на кланицата на Јасмина Реза. Подоцна кога дискутирав со некои од домаќините за претставата, го споделив впечатокот дека во Сараево речиси на секое ќоше има некако културен настан. Ми се чинише дека можам да без план да шетам низ градот и да влетам на некој настан како театарска претстава или концерт. Мојата забелешка била на место рекоа тие. Сараево навистина изобилувало со културни настани.

Камерни театар 55

Вториот ден започна со рано будење и брз доручек, по што веднаш се упатив кон Obala meeting point, местото каде што се одржуваше настанот - всушност кино/кафуле (и можеби уште нешто) во еден објект (можеби потенцијален профил за нашата Кинотека). На влезот имаше мала збрка со пријавувањето, но ништо што би требало да се смета за посебен проблем. Некои од учесниците пак од своја страна одлучиле да не го почитуваат принципот на TED за опуштеност, па и покрај препораките на организаторот беа дојдени во одело и машна.

Постерот за TEDxSarajevo

Организациски, барем според некои од учесничките на насатанот, проблем претставуваше конференциоскиот nametag каде што пишуваше „Ucesnik“. Настанот се одвиваше по прецизен распоред. Дури ми се чини и дека заврши порано од предвиденото. Фотографирање не беше дозволено додека траеја презентациите, па затоа пренасочувам до официјалниот фото материјал. Но да одиме од почеток.

TED gender

По краткиот вовед на кураторот Мухамед Љеваковиќ, програмата ја започна Алмир Мукача од студенската организација Spajalica. Алмир презентираше нешто што би можело да биде типична TED приказна за тоа како група луѓе создаваат заедница за помагање на други луѓе. Во случајот станува збор за орагнизација која спојува лица (спаја лица) кои сакаат да им помогнат на своите колеги студенти кои се сиромашни. Функционираат така што секој член одвојува по една марка дневно (пола евро) за фондот наменет за студентите кои ќе добијат стипендии преку организацијата. Ми се чини дека вакви проблеми постојат и во Македонија, па еве една функционална и практична идеја како тие да се надминат (можеби ќе им се види интересно и на нашите Слободен индекс). Презентациата на Алмир беше проткаена со малку трема, но воглавно беше добра.

Следеше неговиот имењак Алмир Флисар, сарајлија кој сега живее и работи во Љубљана. Неговата презентација беше за... многу работи, но веројатно како главни теми можат да се одделат креативноста и образованието. Флисар се користеше со некои познати мантри како „не постојат проблеми, постојат само прилики да се биде креативен“, но и потсети на позитивниот дух на Сараево кој најдобро бил отсликан и со слоганот на Вучко од ЗОИ '84 што бил -- „нема проблем“.

Може да се рече дека првиот дел всушност за фокус ја имаше темата образование и заврши со TED презентацијата на Кен Робинсон.

Следеа три, за мене, прилично издишани презентации. Зијах Гафиќ зборуваше за фотографија и неговите проекти како фотограф на некои од водечките светски магазини (Time, Newsweek и сл.), и иако темата се чинеше интересна, веројатно фактот што презентацијата всушност беше статична видео снимка, многу одзеде од општиот впечаток.

Потоа Рудолф Бошњак зборуваше за своите проекти за електро-автомобили. Можеби јас и не се пронајдов во оваа прилично техничка тема за да ја оценам добро.

Овој за мене неинтересен дел дефинивно го потвдри професорката по комуникологија Фахира Фезиќ Ченгиќ која сакаше да зборува нешто за катастрофата не медиумите, па го цитираше Бодријар, за на крај да остави впечаток на интернет скептик кој нафрла теории на заговор. Со оглед на тоа дека таа неколку пати низ говорот спомна дека на сила и против нејзината желба ја натерале да дојде на настанот, а дел публиката ја поздрави со тивки „ајде оди си“ коментари, сликата за овој говор несреќно се комплетираше.

Салата каде што се одржуваше настанот

За среќа работите брзо ги поправи Дамир Имамовиќ, музичар кој свири севдах, што излезе и сосема добро во духот на TED каде што настапи често имаат музичи и танцови групи. Неговото музицирање беше испреплетено со приказни за потеклото на скалите кои се користат во најголем дел од песните што се сметаат за босански. Едната молска скала (чие име го заборавив) всушност, во некоја форма, потекнува од Индија, таму свирена во мелодии на ситар, додека пак дурската варијанта на истата скала (простете пак немам име) звучи повесело (и поарапски). Бројот на севдах-песни кои се базираат на овие две скали е огромен. Дамир имаше цела листа со такви песни од кои засвире повеќе за да го докаже своето музичко откритие. Ми се чини дека ова беше навистина презентација во духот на „идеи кои вредат да се споделат“. Музиката патувала од Азија до Босна и Херцеговина и со тоа и самата докажала дека е токму таква идеја. Музицирањето на Дамир беше дополнето со Бенџамин Зендер. Всушност, често имаше вакви интермеца со презентации од TED меѓу кои и онаа за манчмелоуто, иако јас лично, на таа тема би го одбрал Ричард Сент Џон.

По паузата, измешаните впечатоци продолжија со Русмир Махмутќехалиќ, чија презетнација изгледаше на предавање од факултет. По него следеше Кенан Шурковиќ кој имаше интересна приказна зошто одбрал да се бави со уметност (книгата „Историја на модерното сликарство“ била единствената што го преживеала бомбардирањето на неговиот стан) и како почнал да го издава списаниео за исламска уметност. Тој зборуваше и за тоа како меѓусебно си влијаеле исламската и западната уметност, посебно во делот на апстрактната уметност (пред сѐ во сликарството).

Потоа следеше уште еден професор - Фикрет Алиќ кој иако зборуваше за корисни еко-иновации, сепак настапи премногу маркетиншки, што патем е во спротивност со принципите на TED, и тоа го направи неговиот говор да изгледа повеќе како за на саем. Паѓа во очи ваквата раштрканост на темите, можеби Бошњак и Алиќ ќе беа подобри во еден блок, но можеби организаторот сакал да добие разновидност во текот на целиот ден.

Вистински хит беше Неџат Ибришимовиќ, писател које е кандидат за Нобелова награда од БиХ. По долгогодишна работа и најпродаван роман во последните години во БиХ, што по тираж го надминал и „Дервиш и смрт“, Неџат изјави дека сѐ уште не е сигурен дека сака да биде писател. Тој ја објасни својата работа на книгата преку концептот „совршеното е непријател на доброто“. Патем дознав дека приказната во романот „Вечник“ многу наликува на „Човекот од Земјата“. За жал, немам време да ја купам книгата.

Следеше Сулејман Бугари, кој колку што разбрав е свештено лице. Неговото излагање беше мешавина на проповедање и приказна за центарот за одвикнување од зависност од дрога кој што помогнал да го основа. Иако се чини дека тој е мошне популарен во Сараево, мој впечаток е дека местото не му е на TED, особено поради што промивирањето на религиски агенди е забрането на ваквите настани. Вреди да се забележи дека тој веројатно беше и најдобриот говорник на настанот. Неговиот колега од христијанската заедница, извесен Мирко Мајданџиќ го откажал своето присуство.

Интермецото што следеше беше Ханс Рослинг, за што не мислам дека потребно дополнително објаснување.

Пред крајот зборуваше и Саладин Пашалиќ, кој и покрај интересната животна и бизнис приказна (стартување на бизнис во станот каде што бил потстанар - правење на успешен бизнис - и среќно потоа до крајот на животот), некако успеа да произведе празна презентација.

Последен беше кураторот Љеваковиќ, кој накратко ја кажа својата визија зошто смета дека TED може да биде важен за БиХ: разменувањето идеи може да биде платформа за надминување на национализмот и сите ние сме повеќе малцинство во мнозинство во сите групи кои постојат во општеството. За воља на вистината јас бев вистинско малцинство на TEDxSarajevo: изгледа бев единствениот кој не е од БиХ, а можеби и единствениот кој не е од Сараево.

Последниот аплауз го затвори настанот, бидејќи најавениот networking не се случи. Речиси сите напуштајќи ја салата, го напуштија и објектот, па и јас се вратив во соба да ги запишам сите овие работи додека се тазе.

Општиот впечаток ми е дека ова беше одлично организиран TEDx настан, кој во некоја мера потфрли со содржината (или барем со начинот на нејзиното презетнирање). Најавено е дека следниот TEDx настан во Сараево ќе биде во октомври, па останува да се види како ќе се променат работите. Патем, додека ги запишувам овие последни реченици на твитер се појави TEDxNYed: This is bullshit.

За крај ми остана да забележам дека босанските студенти одамна располагаат со врвна литература од економските науки на мајчин јазик. На штандот што беше поставен во предворјето на салата може да се видат преводи на Семјуелсон, Менкју, Кругман и многу други на мајчиниот јазик на граѓаните на БиХ. Изданијата беа и од раните 2000-ти и од последниве години. Не можам да не помислам дека Македонија изгуби толку многу време. Сѐ уште не знам дали со новиов проект на владата добивме конечно добивме превод на Семјуелснон.

Вечерта се вратив во чаршијата на наргиле и хурмашица, Забавната вечер ја прекина еден келнер кој сакаше да се надмурува со мене за пола марка, но ова никако не може да го засени одличното чувство за градот и неговите жители. Патувањето не помина без стандардните приказни дека некој имал стрина или вујна од Македонија што се омажила за некој од ЈНА и слично.

Последните зборови ги допишувам на аеродромот во Виена, каде е-читачите како Kindle се попопуларни од лаптопите. Нема wifi тука, па текстов ќе појде на интернет штом ќе се приберам дома.

Дополнување: Откако одморив и го препрочитав текстов и си го вратив филмот од презентациите, заклучкот е едноставен: тие презентации што беа со приказна беа успешни. Секако и раскажувачот на приказната е важен, но публиката ќе препознае добра и искрена приказна дури и ако говорникот се збуни или има трема.

Во економската теорија (и практика) познат и често применуван е системот на наградување на менаџерите на компаниите со опции за акции. Идејата е дека, кога интересите на менаџерите ќе се изедначат со оние на акционерите, менаџерите ќе имаат поттик да ја направат компанијата што е можно поуспешна, бидејќи така и тие ќе имаат корист (цената на акциите ќе расте и за нив).

Не знам како точно се определуваат платите на политичарите низ светот. За Македонија ми се чини дека се определени со некои закони или слични регулативи, така што износот се добива како производ на просечната републичка плата со некој коефициент.

Не знам зошто државните менаџери не добијат ист третман, така што нивните плати би се врзале со некои економски индикатори што ја изразуваат благосостојбата на луѓето. На пример, познат индикатор е Џини коефициентот. Овој коефициент е индикатор на (не)еднаквоста на расределбата на доходот или богатството во едно општество. Коефициентот се движи од 0 до 1 и повисока вредност значи поголема нееднаквост. Ако се сложиме дека од интерес на сите во општеството е да има поголема еднаквост во дистрибуцијата на доходот и дека тоа е една од задачите на политичарите, тогаш нивните плати можат да се пресметуваат по формула која ќе овозможи поголеми плати доколку коефициентот се движи кон нула.

Друг индикатор може да биде HDI. HDI исто така се движи од 0 до 1. Во 2009 највисок има Норвешка (0.971), Македонија е 72-ра со 0.817. Ако повисок HDI значи и повисока плата за политичарите, тогаш тие ќе имаат повеќе мотив да работат на трите компоненти кои го оформуваат индексот: очекување на животен век при раѓање, знаење и образование и животен стандард - кои што очигледно се категории кои токму спаѓаат во описот на нивните работни задачи, а секако се од интерес на граѓаните.

Ете идеја.

Ми се чини дека големите природни катастрофи ја одбележуваат првата декада од 2000-тата.

2004 беше цунамито во Индонезија.
2005 беше Катрина во Њу Орлеанс.
2010 беше земјотресот во Хаити.

Сигурно има и други, но овие беа медиумски најексплоатирани.

Ако може да се извлече некаква поука од овие настани е тоа дека природните катастрофи не можат да се спречат, но можат да се спречат (или намалат) последиците кои тие ги предизвикуваат.

За цунамито, проблемот со кој се соочија спасувачите кои доаѓаа на лице место беше непостоењето на еден стандард за комуникација помеѓу владините служби во Индонезија. Сега не можам да најдам релевантна статија на темата, но дебатата беше околу (не)употребата на отворени стандарди, недостатокот на интероперабилност и воглавно неможноста за размена на податоци помеѓу различните служби, спасувачи и организации. Сето ова резултираше со побавна работа и недостаток на координација, што веројатно чинело животи и пари.

Владата на Индонезија сигурно не можела да го спречи цунамито. но можела да ги ублажи последиците со помудра политика во ИКТ решенијата што ги користела. Којзнае, можеби таму местеле тендери, или пак децентрализацијата направила раздор помеѓу централната и локалните власти, па секој си користел свои решенија кои не можеле да комуницираат помеѓу себе.

Катрина пак на површина ги извади сите неуспеси на администрацијата на САД и тоа речиси на сите нивоа на власт. Темата е истражувана на многу места, а посебно во 4 часовниот документарен филм на Спајк Ли - When the levees broke, според кој непогодата можела да се избегне доколку насипите (или каналите) биле правилно дизајнирани во што потфрлиле инжинерите на американската војска, а и патењето на луѓето потоа можело да се избегна ако властите интервенирале на време. Ваквите заклучоци во филмот всушност и се поддржани од други истраги спроведени од страна на американскиот конгрес и восјка.

Владата на САД сигурно можела да изгради подобра инфраструктура за заштита од поплави околу Њу Орлеанс, впрочем делтата на Мисисипи и самата би требало да биде доволна за поголемо внимани кон опасноста од поплави, но веројатно е тешко да се посветиш на некоја таква досадна работа кога водиш две војни (три заедно со таа против дрогите) и се спремаш за трета.

Земјотресот во Хаити и неговите катастрофални последици ги натера некои од економистите да прогласат дека „државата Хаити повеќе не постои“. Она што ги шокира луѓето е фактот дека вакви земјотреси не се нешто ново во светот, па зошто тогаш толку жртви и разрушување? Сличен земјотрес во Сан Франциско во 80-тите години (ми се чини) зел десетици жртви наспроти стотици илјади во Порт-ау-принс.

Секако, владата на Хаити не можела да го спречи земјотресот, но можела да обезбеди владеење на правото и да пропише стандарди за изградба на објектите кои ќе следат некои сеизмолошки стандарди, но од она што може да се прочита тие баш и не правеле ништо посебно, освен можеби што успешно во континуитет краделе.

Затоа, кога македонските политичари ќе изјават дека не треба да се прави политичко прашање од природните непогоди кои деновиве ја погаѓаат нашата мала држава, тие, барем за момент, се во право.

Политичко прашање треба да се прави од последиците од тие непогоди, и неодговорно би било да е поинаку.