Еве да го завршам блогерскиот пост. Ме немало на Интернет од лани. Нити пожелив СНГ овде на блог, нити го напишав тој рекапитуларот што мислев да го напишам. Некако посакав да не им давам повеќе пари на МТНет + нема ни на кој друг да му давам пари и така, едноставно не немаше на Интернет. Јован цитирал некој тип што рекол дека проблемот не биле високите цени на Интернет услугите, ами ниските плати. Во економската теорија постои нешто што се вика willingness to pay. Ова накратко значи дека не е толку важно колку плата земам, т.е. колку пари имам, колку што е важна мојата подготвеност да платам одредена сума. Во пракса ова лесно се пронаоѓа во однесувањето на „сиромашните македонски потрошувачи“. Hint: мобилни телефони, од оние скапите.

Ова прашањево за Интернетот во државава се тегне како пуцвал. Моето силно убедување е дека единствен виновник за ситуацијата со Интернет е Владата на РМ. Ова не го кажувам дека ете сум ја фатил Владата на пик. Така е со сите добра кои се дефинирани со некакво „човеково право“ или нешто слично според ОН и други организации кај што РМ е членка. Ако Интернет навистина го третираат (третираме?) на нивото на водата, воздухот, струјата, основното образование, одбраната на државата или не знам што, тогаш апсурдно е да бараме виновници во било кој ентитет освен во Владата или друга надлежна државна институција. Јас додуше не сум на чисто дали треба или не треба Интернет да биде во ист кош со овие другите, ама мене и така нити некој ме прашал, нити сум правел стратегија за информатичко општество нити имам задача во краток рок да ја зголемам пенетрацијата на Интернет во државава.

Па зошто Интернет воопшто? Вчера Валентин Пепељуговски на некоја емисија на МТВ рече дека брзиот Интернет е виновен за ширењето на „пиратството“ (под пиратство се мисли на кршење на авторски права). АДСЛ линиите правеле некои центри за „пиратство“, а „пиратството“ да ти било еден од спонзорите на терористичките групи!

Да, авторските права се чини дека се уште еден buzz word во државава која патува кон ЕУ. Се наредиле Валентин и уште две госпоѓи од кои едната од царина и зборуваат за тоа дека буџетот губел до 20 милиони евра од „пиратството“.

Кога бев уште средно бев на некои предавања кои имаа врска со уметност. Таму меѓу другото научив дека бројките се моќна работа. Кога некој нешто ќе ти каже во бројки, те закопува и нема кај да одиш. Тоа е тоа. Сепак, секогаш ми сметало тоа што ваквите бројки никогаш не биле некако поткрепени. Некоја анализичка, табеличка, па да видиме дека навистина станува збор за такви цифри.

Ама она што мене особено ме интересира е следново: дали тие тројца луѓе кои ревносно зборуваа против злоупотебите на авторските права (и можеби уште нешто друго - не знам бидејќи после она со терористите отидов на FashionTV), се почитувачи на авторските права? Значи имаат ли дома тие луѓе „пиратско“ CD со музика или софтвер? Дали нивните деца својот „џепарац“ го трошат на оригинални дискови од нивните омилени поп икони?

Разбирам кога Бил Гејтс или некој друг од негов калибар ќе зборува против злоупотреба на авторски права, ама кога ќе ми текне на случката што ми ја раскажа еден пријател (дека го видел министерот за финансии Никола Поповски во CD-теката во подрум во ГТЦ како си купува дискови), едноставно изјавите на нашиве фаци ми се чинат смешни.

Денес се сретнав со една девојка која работи во АПЕММ. И со неа зборував за авторските права. Таа ми вели дека тие биле тие што ја скинале ХТВ2 од кабелска. Јас велам браво, и ја прашувам дали таа почитува авторски права, софтвер, музика, филмови... Таа одговара дека буџетот не и дозволувал, ама појаснува големите пари и така не се во „пиратските“ дискови, туку во телевизиите, филмовите и сл. Тоа ви е. Заштитниците на едни, кршат други права.

Пак Утрински весник. Не за друго, тоа читам. Денешниот (19.12.2005) Утрински има статија (не можам да најдам URL од неа на нивната веб страница) за Firefox 1.5. Полошо нешто ми се чини одамна не сум прочитал. Ај да не зборувам воопшто за тоа што има полно неточни работи во текстот... има еден куп печатни и слични грешки. Мислам насловот има „абдејт“... Ало? Не ли може да се напише „надградба“, „подобрена верзија“ или нешто слично?

Не ми се верува дека некои луѓе во државава за вака лошо пишување, и тоа во лидерски весници, добиваат пари. Јас на блогов подобро пишувам. По ѓаволите!

На 10.12.2005 година на саемот за локална самоуправа и невладини организации имаше и едукативна сесија за ИКТ во единиците на локалната самоуправа. Мојот говор на овој настан се однесуваше на замките на неслободниот софтвер и предностите на слободниот софтвер. Презентацијата беше само еден слајд: извичник кој место точка на дното имаше знакче за copyleft. Не гледам причина и неа да ја закачувам на веб. Говорот следи подолу.

Слободен и неслободен софтвер: предности и замки

Добар ден на сите. Ви носам поздрави од широка мрежа на поединци, групи и организации кои работат децентрализирано во областа на софтверот и информатичките технологии.

Моето име е Новица Наков и денес, како претставник на непрофитната организација Слободен софтвер Македонија, пред вас ќе зборувам за замките на неслободниот софтвер и предностите на слободниот софтвер.

Веќе споменав два термина: слободен и неслободен софтвер. Разликата меѓу нив е лесно воочлива. Слободниот софтвер се однесува на слободата која корисниците ја имаат при неговото користење, променување, редистрибуирање и издавање на подобрени верзии. Ако софверот ви скратува некоја од овие дефинирани слободи тогаш тој е неслободен.

Неслободниот софтвер може да ви предизвика разни проблеми и штети или да ви наметне непотребни и строги ограничувања и обврски. Повеќето од овие веројатно сте ги искусиле.

Некои од нив се секојдневни и добро ви се познати. Тоа се разните видови на вируси и друг малициозен софтвер кои ви попречуваат во работата, ги оштетуваат вашите податоци или преку Интернет ги прават достапни за трети лица. Индустријата за неслободен софтвер нема вистинско решение за овие проблеми. Она што можете да го добиете од неа е утеха дека ќе можете да го исчистите вашиот компјутер по нападот. Тоа е индустрија која паразитира на вашите неволји. Ваквите авантури ја чинат светската економија стотици милиони долари годишно. Зошто да не заштедите?

Покрај тоа што треба да ги заштите вашите податоци, треба и да ја обезбедите нивната долготрајност. Ова е особено важно за сите нивоа на власт бидејќи голем дел од податоците со кои тие располагаат треба да бидат достапни во подолг временски период и за голем број корисници. Неслободниот софтвер ги складира податоците во неслободни формати. Ова ги прави нив неупотербливи не само за различни софтверски платформи, туку и за понови или постари верзии на една иста апликација. Сигурно, не е многу корисно голем број на лични податоци на граѓаните, информации за имотите или собраните даноци да останат заглавени во разни затворени формати.

Кога сте зависни од еден снабдувач, а тоа е начинот на кој функционира индустријата за неслободен софтвер, тогаш се наоѓате во негова милост и немилост. Од тој снабдувач зависи дали и кога ќе добиете поправки на грешките на софтверот што го користите или дали новите подобрувања ќе ги исполнат вашите желби и потреби. Во „несофтверскиот“ свет секогаш можете да избирате кој ќе ги поправи вашите автомобили, кој ќе кречи, кој ќе ве снабдува со канцелариски материјали. Во светот на неслободниот софтвер овој избор го немате. Таму, се зависи од еден снабдувач. Зошто да си ги ограничувате сопствените опции?

Како ова да не е доволно, сега ќе споменам уште една опасност. Различните нивоа на власта која се потпира на рамениците на граѓаните, мораат да се грижат и да ја обезбедуваат слободата на граѓаните. Понудувањето на софтвер или услуги на граѓаните или фирмите кои нив ќе ги обврзе да набавуваат софтвер од одреден снабдувач за да можат да ги користат тие услуги ограничува некои основни права како правото на слобода на избор. Никој не смее да наложува, имплицитно или експлицитно, користење на одредени софтверски производи. Ова се и заложбите во Националната стратегија за информатичко општество - документ кој помина и во Собранието на Р. Македонија. Овие заложби можат сериозно да се дискредитираат со употреба на неслободен софтвер.

Сите овие прашања се само мал дел од сликата која ги претставува опасностите на неслободниот софтвер, но сепак не ги издвоив без причина. Во овој момент значаен број на документи кои се достапни во дигитална форма на веб страниците на различните нивоа на власт се во затворени формати. Компјутерските корисници кои одлучиле да не користат Microsoft Office имаат тешкотии во отварањето, читањето и обработувањето на овие податоци. Исто така, голем број од истите веб страници не се прикажуваат правилно во прелистувачи кои не се Internet Explorer. Апликации кои се потребни за работењето на фирмите и нивната комуникација со државата се достапни само во верзии кои работат под оперативниот системи MS Windows. Очигледно ова ги принудува сите, кои од разни причини одлучиле поинаку, да ги променат своите лични и деловни одлуки за да се прилагодат на една нездрава пракса.

Тешко е да се биде сам свој газда во светот на неслободниот софтвер, но решение секако постои. Сите овие проблеми можат лесно да се надминат со користењето на слободен софтвер и отворени стандарди. Во светот на слободниот софтвер безбедноста е на високо ниво, има безброј снабдувачи кои нудат неограничени опции со голема конвергенција кон стандардите пропишани од светските организации како OASIS или W3C. Во светот на слободниот софтвер можете да одберете кој и како ќе ви изработи некакво решение исто како што можете да одберете од која пекара ќе купувате леб. Овие прагматични работи произлегуваат од гаранциите кои слободниот софтвер ги дава за негово користење, променување, редистрибуирање и издавање на подобрени верзии.

Со слободниот софтвер имате контрола на сопствената ИКТ инфраструктура и снабденост со врвни технологии по цени кои се формираат на слободен пазар. Јасно, со слободниот софтвер можете да заштедите полно пари од буџетите кои ќе можете да ги искористите за подобрување на училиштата или улиците. На пат да го направат ова се полно градски и сојузни власти: Масачусетс во САД, Берген во Норвешка, Минхен во Германија, многу други во Бразил, а во Перу - целата држава.

Конечно мошне важни се и етичките и општествените импликации на слободниот софтвер, кои ќе мора да ги разгледуваме во некоја друга прилика. Прашањето овде е слободата, а таа е многу важна за секое демократско општество.

Благодарам.

Законот за авторското право и сродните права (Службен весник на РМ 47/96) вели:

Член 5

Како авторско дело во смисла на овој закон, не се смета: идеја, концепција, отркитие, службен текст од законодавна, извршна и судска област и нивен превод, кога е објавен како службен текст (во натамошниот текст: друго дело).

Сурфам значи јас така на ujp.gov.mk и на piom.com.mk, па одам и на vlada.mk и секаде гледам по едно (C). Сега, јас не сум правник, ама колку ми се чини дека овие се од извршнава област и на своите веб страници објавуваат службени текстови.

Веројатно и програмите кои ги снабдуваат истиве т.е. нивниот изворен код се вбројува во службени текстови.

Ама кој следи закони деновиве (годиниве?).

Приказнава е за брат ми. Брат ми е научник - диатомолог, што ќе рече многу-многу не го боли за компјутери, софтвери, слободни или не. Било како било, ми доаѓа брат ми пред некое време и ми вика да му го средам компјутерот што го користи на факултет: „Ај среди го компјутеров, да не фаќа вируси, да сурфам без п*рно прозорчиња да ми скокаат додека читам некој труд.“

Бидејќи мене сѐ уште не ми е стигната маичката од ТинкГик со текст "No, I won't fix your computer", не ми преостануваше ништо освен да речам океј: „Океј.“ И така, едно саботно претпладне пред некои 2-3 недели јас седнав да го средам компјутерот.

Да, инсталирав Слеквер. Брат ми веќе некое време прави рекорди дома во Kasteroids, па запознаен е со излгедот и чувството на KDE. Му реков дека се ќе му биде исто како дома: „Куме, се ќе ти биде исто како дома. Без вируси, на кирилица, на македонски.“
Целата работа траеше не повеќе од 2 часа. Се работеше од прва. Немаше проблеми со хардвер. За момент се изнервирав за звукот, мислев дека alsa-та пак нешто заебава ама брзо ми текна дека сум заборавил да ги вклучам звучниците. Ги вклучив и се си работеше.

Така, по 2 часа, му велам на брат ми дека се е готово: „Средено куме, се ти работи.“ Ама малиот шизик, доаѓа и ме известува дека сакал и некој софтвер за правење некои биолошки чуда, анализи, дрва и не знам што: „Слушај, а да ми најдеш некое софтверче што за правење филогенетска анализа?“

„Што е тоа?“И ми објаснува сега дека тоа ти било некое софтверче во кое си внесуваш податоци за биолошки карактеристики на разни родови и видови, па ти се прават дрва, па подредуваш, па 'рчкаш таму-ваму и на крај излегува научен труд.

„Еве за да правам вакви работи.“ - објаснува брат ми, покажувајќи на некоја книга со американско потекло.

Мене сеуште не ми е јасно, па одлучувам да го прашам Google. Тој фино ме упатува на Mesquite (Миша, фала за download!). И што да видам! Уште едно парче слободен софтвер (LGPL) кое што прави се што му треба на брат ми, иако за да го дознаам последново требаше да поминат десетина дена додека тој го проучи софтверчето.

Сега, додека го чекам пивото-награда за вложениот напор, го пишувам ова на блог. GNU/Linux има уште еден нов среќен корисник.