Изминатава седмица беше полна со настани. Вистина, веќе до средина, кога почнав да го пишувам овој текст, расправата за новиот американски закон Stop Online Piracy Act, беше одложена, па закажана, па повторно одложена за по Нова година, а Советот на министри за земјоделство и рибарство во ЕУ го прифати меѓународниот договор ACTA – договор кој на големо треба да ги регулира прашањата за авторските права и интернет.

Со оглед на тоа дека не сме ни дел од САД, ниту од ЕУ, можеби се чини дека овие вести немаат некоја посебна важност за нас овде во Македонија. Но, таквото гледиште би било наивно, ако не и штетно.

Не бидејќи примената на овие закони и договори можеме да ја избегнуваме – можеби и можеме на кратко, туку бидејќи тие откриваат многу суштински пораки за тоа како функционираат модерните држави и за тоа како идејата за демократија, а можеби и самата демократија, ќе треба повторно да се извојува.

Да почнеме со SOPA: Слешдот извести дека американскиот конгресмен кој го предложил овој закон во Конгресод на САД во последните 10 години има добиено речиси половина милион долари донации од ТВ, филмската и музичката индустрија, т.е. тие интересни групи што најмногу се жалат од интернет и мрежаните. Кога го прочитав ова, не можев, а да не се сетам на Лоренс Лесиг и неговата книга „Изгубената република“. Во неа се споменува интересно сеќавање на конгресменка (стр. 148): „Се сеќавам на коментар на познат делегат од Вирџинија што собира многу пари. Тој рече: „Наслони се кон зелените“, а не беше борец за здрава живтона средина.“

Во книгата Лесиг на долго и широко објаснува како парите го корумпираат американскиот конгрес, и како републиката, претставничката демократија (се) губи.

Начинот на кој е изгласан договорот ACTA сигурно треба да ги натера и европските граѓани да се запрашаат за своите републики. Тешко е да се поверува дека министрите за земјоделство (па и нивните служби) се експерти за авторски права и трговски марки. Една од најголемите грижи за ACTA е во нејзиното претставување како „трговски договор“, т.е. нешто што е доволно да се усвои на ниво на извршна власт (влада), за кое не е потребно посебно одобрување од националните парламенти.

И покрај сѐ, битката против SOPA и ACTA продолжува, колку на интернет, толку и во конгресот и европскиот парламент. Се надеваме на победа на граѓаните против корпорациите и зависните влади; победа од која несомнено корист ќе имаме и ние тука; победа без која стигнувањето до некои други победи ќе бидат потешко. Кори Доктороу пишуваше: „Глобална мрежа... не е доволна да се отстрани диктатор, но сигурно не би сакал да правам револуција без таква мрежа“, а Клеј Џонсон од малку поинаква перспектива нѐ потсети на истото во „Драг интернету: веќе не е во ред да не знаеш како работи конгресот“.

Накратко, додека ја подразбираме важноста на светската мрежа, треба да престанеме да се залажуваме дека најинформирани и најпаметни мрежани го населуваат овој простор и дека револуцијата ќе бликне од „лајковите“ и „ретвитовите“, па дури и од долгите и аргументирани текстови и коментари. Тоа нема да се случи. Битките, без разлика за која цел, не завршуваат на нашиот ѕид или „тајмлајн“; тие можеби започнуваат таму, но течат и целат на улиците, плоштадите, дебатите и промовирањата, писмата и барањата до конгресмените и пратениците, а се градат во библиотеките и универзитетите, во учењето и истражувањето.

Активностите околу ACTA и SOPA се доказ за тоа и пример од кој треба да учиме.

Текстот е објавен на it.com.mk: Акроними и активизам зад „тајмлајнот“.

Собирањето на значки не е ново хоби, но дали овој пат може да има и некои поголеми екстерни ефекти?

Сега кога знаеме дека двеста и деведетесет луѓе може да се соберат на едно место во Скопје заради искористување на попусти, можеме да се запрашаме дали социјалните мрежи како Foursquare може во нашава средина да се искористат и за нешто друго покрај бизнисот и забавата?

Во јануари 2011, за време на револуцијата во Тунис, тамошниот блогер Slim Amamou го искористи Foursquare за да се пријави во тамошното МВР откако беше уапсен. Во ноември 2010 апликацијата се користише планирано и организирано за време на изборите за конгресот на САД, а и есенва за време на Occupy Wall Street, масовната употреба на сервисот помогна да се добие појасна слика за големината на протестите. Покрај тоа што оваа употреба на социјалната мрежа може да биде корисна и за активистите и за новинарите, кои можат полесно да најдат нови случувања преку пријавите на сервисот, не треба да ја заборавиме и мрачната анализа на Евгени Морозов за тоа дека авторитарните режими можат да го користат интернет сосема комонто за да ја зголемат контролата над граѓаните во државата.

Можеби никогаш нема да знаеме дали последново е причина за неупотребата на Foursquare од страна на граѓаните што учестуваа(т) во граѓанскиот активизам против полициската бруталност што трае скоро половина година, или пак причините некои други, помалку загрижувачки, како на пример Web 2.0 неписменост. Сепак, останува тоа дека во текот на целиот период Foursquare не се користеше ни за да се прикаже масовноста, ниту за да се објави посетувањето на институциите на државата каде што се носе документи за официјална комуникација. Но, колку што ми е познато, дури и славеничките активности како просалвите за кошаркарските победи, или добротворните активности како собирањето на стара облека или државно организираните акции за пошумување не го користат сервисот за да ја зголемат својата присутност на интернет и настаните да ги прикажат како попривлечни преку бројот на луѓе што се присутни таму.

Деновиве Дана Бојд во соработка со Microsoft Research одлучи да отвори некои посериозни прашања во врска со технологиите и социјалните мрежи – нивната улога во трговијата со луѓе. Ова е горливо прашање и во Македонија. Не знам дали и како Foursquare (или било која друга социјална мрежа) може да помогне, но знам дека нема причина да се сомневаме во иновативноста на луѓето.

Во очекување на нов настан каде фокусот нема да биде потрошувачкиот дух, се потсетуваме дека по затворското пријавување тунишанецот Слим се пријави од министерската канцеларија во новата влада на Тунис.

Текстот е објавен на it.com.mk: Повеќе од беџ.

Во официјалниот наратив интелектуалната сопственост често, ако не и единствено, се поврзува со правата што авторите, уметниците и воопшто креативната фела (треба да) ги имаат со единствена цел да бидат мотивирани да создаваат уште повеќе и, се разбира, да можат да живеат достоинствен живот. Напишано вака, тоа звучи розово за секој (потенцијален) автор. Но, во реалноста секогаш има нешто повеќе од замислените концепти – па дури и за ваков неодреден концпет како што е интелектуалната сопственост. [За проблематичноста на терминот „интелектуална сопственост“ сум пишувал порано, па овде нема да се задржуваме на тоа.]

Денешната приказна нѐ носи 12 години назад во времето кога светот се плашеше од милениумската бубачка. Во далечната 1999 мала библиотека во Нов Зеланд, соочена со финансиски ограничувања, одлучила да го замени својот стар софтвер кој ќе престане да работи поради Y2K со ново решение кое ќе биде слободен софтвер. Така беше родена Koha – првиот слободен софтвер што нуди комплетно решение за управување со библиотечен фонд. Името, како што често бидува во светот на гнуата, има пошироко значење. Koha на маорски јазик (јазикот на домородните жители на Нов Зеланд) значи давање подарок или придонес и го опишува и самиот обичај на взаемно подарување. Во јануари 2000-тата библиотеките од Нов Зеланд на светот му ја подарија Koha.

Премотувајќи ја лентата до денес ќе видите многу успех зад проектот Koha - бројни награди и распространета меѓународна употреба. Но, деновиве вестите поврзани за Koha водат до молба за донации и правна помош: корпорација од Соединетите држави ја регистира трговската марка (trademark) за Koha во САД и истото сака да го направи во Нов Зеланд, со што проектот повеќе нема да има право на користење на името (кое, за потсетување, всушност е збор од јазикот на Маорите) кое го носи од своето зачнување во 1999 г. [Американската корпорација влегува во приказната на Koha откако купила компанија што комерцијално нудела поддршка за библиотечниот систем. Оваа компанија била одговорна и за менаџирање на доменот koha.org.]

Трговските марки се едни од монополите кои државите им ги даваат на граѓаните и компаниите за да обезбедат ограничен монопол за употреба на имиња или логоа. Тие се дел од она што популарно и заводливо се нарекува „интелектуална сопственост“. Потсетете се, целта е обезбедување на авторите. Како тогаш да се обезбедат луѓето што работат на Koha?

Ова не е прв пат проект што е слободен софтвер да се најде загрозен од страна на трети лица на полето на тровските марки. Linux, кернелот со кој работат најголем дел од дистрибуциите на слободен софтвер, имаше слично сценарио во 1994 година. Иако тогашниот исход денес изгледа правилен, не треба да се заборави дека тогаш големите пари на корпорациите беа на страната на Линус Торвалдс. Koha, барем за сега, ја нема таа поддршка.

Исходот на оваа битка за „интелектуална сопственост“ ќе се знае за најмалку 3 месеци кога завршува жалбениот процес во Нов Зеланд. Без разлика дали Koha ќе мора да го смени името, или ќе продолжи да го употребува со плаќање на лиценца, или ќе победи, нивниот подарок останува да се употребува во библиотите низ целиот свет.

Текстот е објавен на it.com.mk: Обичајот на подарување.

***

Како и изминативе неколку недели, во следниот период, еднаш неделно (во сабота) ќе пишувам по еден ваков текст (на тема слободен софтвер, авторски права, интеренет, граѓански права итн.) за it.com.mk. Текстовите ќе се појавуваат на мојот блог следниот ден (во недела).

Дополнето: Септември 2012. Се чини токму таква идеја како што се предлага во текстов е реализирана од страна на македонска команија: Македонскиот Ambio.me е финалист на WebFest, има шанса да оди на ТеchCrunch Disrupt.

Пред (околу) две недели веста за дигиталните изданија на македонските весници одекна во јавноста (и на интернет, пример: За претплатата на Вест и дигиталните изданија на Дневник и Утрински). Се разбира, нема што многу да се каже на примерот на „Вест“. Тоа е технолошки ќор-сокак, комплетно несоодветен со интернетската инфраструктура и идеја воопшто.

Но, сѐ не е загубено.

Замислете весник што ќе продава пред сѐ електронска претплата. Да, како „Вест“, но со веб-страница што ќе изгледа современо (модерно), по сите најнови технолошки нишани (html5, permalinks, location aware, разни интеграции и сл.), апликација за мобилните уреди што ќе наликува на Google+ или Facebook, постојано освежувани содржини со дневник на промени, врски до подолгите извори во странство и многу, многу локална содржина. И замислете исто така многу локални реклами. На пример, кога ќе го отворите весникот од мобилниот уред, а сте на пат во Охрид, покрај текстот што ги читате да се појави дискретна реклама за локалниот ресторан (бидејќи мобилниот уред знае каде сте и знае колку е часот - дали е ручек време на пример). Замислете и дека дневно на sms добивате QR код (или слично) со кој во трафиката можете да земете печатено издание, бесплатно, ако баш сакате да го имате тој број засекогаш, на хартија.

Секако, ова не звучи како нешто што би можел да го направи некој печатен медиум. Попрво би рекол дека некој како Тime.mk ќе успее да ја склопи инфраструктурата на интернет и потоа ќе направи договор со некој весник за последниот чекор (локалната содржина) во имплементацијата.

Уште повеќе што идејава гледа со двете очи кон иднината (нови генерации - публика што не е носталгична кон хартија, нови технологии - мобилен интернет и уреди, постојана достапност и постојани вести), а би рекол дека денешниве наши весници повеќе мислат како да продадат копија повеќе на пензионерите (и сега како „Вест“ на дијаспората).

Да завршам со најчестата аналогија која се користи за судирот меѓу стариот бизнис и новите технологии (веројатно на Сет Годин), за тоа дека бројот на железнички компании во авионскиот превоз е нула, бидејќи железничките компании мислеле дека се во железничкиот бизнис, а не во транспортниот бизнис.

Па ако често не сме во бизнисот во кој што мислиме дека сме, тогаш треба почесто да се прашаме во кој точно бизнис сме. Ова не може да не важи и за медиумите.

Кампањите на организациите како RIAA и MPAA често се фокусираат околу идејата за „крадење“ кога станува збор за добрата од културата (види You wouldn't steal a car: http://www.youtube.com/watch?v=h0CkJgHKEY8). Ова не е случајно. Тие се обидуваат да го поистоветат пиратството од отворените мориња со непочитувањето на авторските права во денешното дигитално доба. Од друга страна, застапниците на идеите за реформа на законите за авторски права неретко потсетуваат на различноста на овие две нешта (види gnu.org за зборови што треба да се избегнуваат - piracy: https://www.gnu.org/philosophy/words-to-avoid.html). Забележуваме дека политичките партии (пред сѐ во Европа) кои во својата агенда ги имаат и авторските права како дел од поширока платформа за разбирање на граѓанските права во новото време се викаат „пиратски партии“, но никој тука не мисли повторно на едначење со пиратите од отворените мориња - концепт што и сам по себе е спорен, надвор од популарната култура на Холивуд (за повеќе види: http://www.darkmatter101.org/site/category/issues/5-pirates-and-piracy/).

Со сето ова некаде низ мозокот, во раце ми падна стрипот од насловот.

Второто нешто што се забележува на кориците на штотуку објавениот стрип на Матеј Богдановски, веднаш по силниот македонски брендинг, е името на главниот јунак. Напишано во нешто што наликува на CamelCase зборот „патент“ отскокнува од останатиот наслов. Задната страна на корициата има своја full copyright белешка: Ниеден дел од оваа публикација на може да биде репродуциран......

Епизодата бр. 1 се вика „Пиратерија“ и тоа е (веројатно?) прво македонско издание каде гледаме поистоветување на овие два концепта на пирати: пиратот од стрипот ем грабнува како капетан Џејмс Кука ем има „пиратски“ дискови како... хм. Како сите нас.

Со ограничувањата за употреба наведени од авторот предвид, она што е мошне интересно да се забележи како во овој стрип се отсликува незаборавната реченица на Лесиг: Creativity always builds on the past (види: http://randomfoo.net/oscon/2002/lessig/free.html). Главниот лик од стрипот потсетува на Крали Марко, пиратот на Џејмс Кука (со своевиден хендикеп на екстремитетите), одредени сцени заличуваат на нешто што можеше да се види во Despicable Me.

Референците кон данок, закон и фискални каси влечат по некоја насмевка од пиратот во мене, но она што е незаборавно е тоа што лошиот пират ја држи Тентелина во окови. Па ајде. Да живее и DRM. Пиратско. (Види: http://www.youtube.com/watch?v=mywgsXBGD68).