Неколку пати сум пишувал за книгата на Пол Колиер „Милијардата од дното“. Една од клучните поенти што авторот сака да ја одбрани е тоа дека воените (вооружените) конфликти во земјите од дното не се случуваат заради поплаки кон државата (системот), туку заради алчност.

Аргументацијата е едноставна. Бунтовничкиот водич одбира некој рудник на дијаманти и со своите блиски соработници го зазема. Потоа ги користи приходите од таму за да го финансира бунтот, но истовремено конструира grievance што ќе биде од корист за поширока мобилизација. Се разбира, ова не важи за сите конфликти. Но, книгата на Колиер, како и впрочем неговите истражувања, изобилуваат со статистички податоци за тоа кога вакви војни се случувале.

Немам намера сега детално да го објаснувам истражувањето на Колиер. Причината поради која пишувам за ова е 28.03 или три-годишнината од насилството што се случи на плоштадот Македонија. Некако чудно, кога вчера се потсетив на тие настани се сетив и на книгата и на целиот овој аргумент greed vs. grievance. И кога ќе ја погледнам дебатата во врска со архитектурата во градот, и генерално прашањата околу кои се кршат копјата, ми се чини како да доминираат гледиштата за grievance: градот што постоел, па бил срушен, па комунистите направиле бетон, па не смееле да се градат цркви во нивно време итн. - конструкции кои што сега јавно се артикулираат.

Но, никој (веројатно никој) не го погледна ова прашање од аспект на алчноста. Државното земјиште е последниот заеднички ресурс на ова општество (откако општествените претпријатија и рудници и сл. се продадоа, приватизираа или затворија поради нерентабилност). Тоа е последниот ресуср кој можеше да се освои. А, тука е и Колиер да нѐ потсети дека големата корупција во слабите држави секогаш се крие во градежништвото.

Ми се чини дека би било потрагично да се замисли ситуација во која во јавноста не би имало противење на ова губење на заедничкото само затоа што новите згради не се во барокен стил.

Disclaimer: Малку знам за настанот што се одржа на 21.03.2012 г. на тема OpenData. Не ја знам целата содржина, ни тема. Читав малку на интернет и сигурно имам парцијален увид во вкупноста. Сепак, и тоа малку што го читав ме поттикна на размислување и еве што запишав патувајќи.

OpenData е hype-от на годината. [Не знам кој е најсоодветен македонски збор за hype]. Македонската влада скока на овој воз, и ми се чини дека поарно да скокне, отколку да не скокне. Ако не се приклучи сега во овие иницијативи, годината ќе ја трошиме пишувајќи за тоа како ете државата не се вклучила во водечките трендови или што знам што.

Не ја знам целата приказна зад OpenData во САД/ЕУ, иако веќе некое време ги следам граѓанските активности [ако може така да се рече, наспроти владините] поврзани со ова. Но, пред да продолжиме со OpenData, можеме да се потсетиме на друга тема што се прелеа во Македонија од западниот свет, пред сѐ заради контекст.

Пред воопшто некој да почне да зборува за Creative Commons во САД, светот, а со тоа и во Македонија, имаше неколку настани кои ги предизвикаа луѓето од САД да мислат во врска со авторските права (кон чија реформа е насочена иницијативата околу Creative Commons). Проблемот е мошне специфичен: законот за продолжување на траењето на авторските права, процесот Елдред в. Ешкрофт пред Врховниот суд на САД, книгите на Лоренс Лесиг кои надолго и нашироко ја истражуваат и дебатираат темата и неговите неуморни предавања, за конечно тука некаде пред пресудата за Елдред да биде објавена, да се лансира јавно проектот со своите лиценци.

Ова е специфичниот контекст во кој што Creative Commons се зачнаа. Целта била да се третира определено прашање од американското законодавство и начинот на кое тоа се испреплетува со културата и општеството. Македонија потоа се приклучи, горе-долу со остатокот од светот, со локализирање на лиценците и некои пропратни активности. Но, иако придонесот на Creative Commons е важен и значителен, мислам дека кај нас тој не допира некои клучни политички/правни/општествени прашања.

Моето генерално чувство за Open Data во земјава, во моментов, е исто како ова погоре. Иницијативи, акциски планови и други документи имаат малку значање, кога досегашното поведение на македонските институции не оди во прилог на тоа дека тие се подготвени суштински да се бават со прашањето за отвореноста на државните институции кон граѓаните.

На пример, буџетот на Р. Македонија е документ кој не може да се најде во никаков отворен употреблив формат. Македонската влада едно време правеше шоу со предавање на буџетот во книга со тврд повез во Собранието, но никогаш не направи напор тој да го објави во оригиналниот excel документ во кој е напишан. Excel не е отворен формат, и секако не ги задоволува строгите критериуми на отвореност, но очигледниот недостаток на напор во оваа насока не ми дава верба дека нешто реално корисно можеме да очекуваме.

Поведението на ЈП Службен весник исто така е одличен пример за отвореноста на државата кон граѓаните. Монополското јавно претпријатие е единствениот важечки извор на законски и други прописи, сепак истите никогаш не се на достап на граѓаните во моментот на објавување, макар и во вообичаениот грд и неупотреблив формат во кој се објавуваат една година подоцна.

Останатите примери кои повеќе имаат врска со слободен софтвер и отворени стандарди веќе ми е досадно да ги пишувам, бидејќи за нив е зборувано без број пати (УЈП, МПИН, Централен регистар, а сега и здравствена картичка).

Но, bandwagon како bandwagon, е убава прилика за фотографирање, понекогаш добра храна, и секако политички поени.

Затоа мислам дека нашата, на граѓаните, работа треба да биде да откриеме и притиснеме за кој тоа точно дел од отвореноста на државата, OpenData или не, ќе се прекршат важни копја и таму да биде насочен притисокот во однос на тоа што, зошто и како ќе третираат документите што треба МИОА да ги носи и потоа имплементира во однос на отворените податоци.

Има едно меме што се шири на интернет откако започна мерењето на силите за договорите и законите кои што треба да владеат со него:

Освен тоа што изгледа кул на постоечката иконографија (Гај Фокс) да се додаде уште еден херој, ми се чини дека сликичкава затскрива неколку важни поенти, најмногу за и околу ACTA.

Прво, уште еднаш потврдува дека активизмот има широки ефекти кои се прелеваат во општеството. Далеку од тоа дека сите анти-ACTA активисти се свесни за неинтернетските последици за овој договор, но без разлика на тоа, од сопирањето на овој договор ќе има корист и некое сиромашно градче можеби во Африка кое чека испорака на генерички лекови. Со тоа, на некој начин, дури и оние кои немаат глас на интернет, ќе бидат помогнати од интернет.

Ова води до втората поента, а тоа е дека интернет е различен од другите (старите?) медиуми во една клучна работа: овозможува полесно да им помагаме на другите. На ова ми се чини мисли Џонатан Зитрејн кога ја опишува мрежата како „случајни чинови на добрина“. Ова е главната особина на интернет што мора да ја чуваме. Ако тоа помогне да се спаси светот, уште подобро.

Трето, иако е направено да биде смешно, мемето во трите сликички дискутира за една состојба која е денес - финансиска криза, а во четвртата за една состојба која може да дојде утре - државна контрола на интернетот. Првата серија сликички значи е за последиците што ги имаме денес - по 30 годишна организирана политичка активност против државата на благосостојба. Тоа е време, меѓу другото, без интернет - време кога идеите не се ширеле толку брзо колку денес. Тоа е времето кога, како што вели Лесиг во „Изгубената република“, САД (а можеби и други земји) од "Broadland" се претворила во "Richistan". Тоа што проширувањето на владеењето на богатите над сиромашните, се обидуваме да го спречиме преку интернет, а случајно, затоа што истата ACTA сака да го нормира интернет, можеби дава интересен увид за тоа би можел да изгледа светот, ако технологијата постоела порано.

Но, сигурно дава доволен доказ дека сега, со интернет, ACTA и оваа борба, се спротиставуваме на причините, а не на последиците.

Текстот е објавен на it.com.mk: Три поенти за интернет.

Подолу е текстот што го спремив за конференцијата Engage. Ќе се најде вака на интернет.

Кога се подготвував да дојдам на оваа конференција, бев загрижен за тоа што ќе го кажам. Доаѓам од организаиција која воглавно се занимава со хакирање и не бев сигурен дали ќе можам да го спојам тоа со темата на овој настан. Но, тогаш се сетив на нашата вообичаена дефиниција за хакерите - луѓе кои игриво ги проучуваат сложените системи кои останатите ги земаат здраво за готово. Општеството е таков систем, a активизмот е потфат да се промени нешто во него. Значи, ќе зборувам за хакерите.

Но, исто така ова конференција е за социјалните медиуми. Па затоа мислам да започнам со приказната што нѐ враќа назад во далечната 1983 година, кога на тогашната „социјална мрежа“ - usenet, или тогаш популарните њуз групи, еден хакер напиша „статус“ за започнување на проектот за слободен Unix. Веројатно е вистина дека секој активизам започнува со некакво објавување на намерите. Ако сакате да го смените светот, зошто и да не го извесите за тоа? Не го знам точниот број на „лајкови“ што овој „статус“ ги добил, но можам да кажам неколку работи за ефектите од него, денес, речиси триесет години потоа.

Во приказнава станува збор за Ричард Сталман и за слободниот оперативен систем познат како GNU/Linux, можеби полесно препознатлив под имињата на некои од комерцијалните брендови кои се во секојдневна употреба. Придонесот на овој хак е огромен во светот на технологиите: од аспект на бизнисот тој е доминантен на сите поголеми пазари, не броејќи го пазарот на десктоп компјутери; од аспект на омоќувањето на луѓето тој е заслужен за достап на врвна технологија на места каде тоа инаку би било тешко замисливо; од аспект на прашањата за авторски права тој е ѕвезда водилка во креирањето на средини каде цути соработката и споделувањето, од Википедија до Creative Commons. Приказната за Сталман и ГНУ е навистина извонредна. Но, вистинското прашање овде денес е дали таа е толку невообичаена кога станува збор за активизам?

Сакам да мислам дека кога станува збор за активизам ова воопшто не е невообичаено. Кога се обидуваме да смените нешто во средината во која живееме, било тоа ѓубре на улица или цензура на интернет, по правило одиме спроти воспоставената пракса, спроти ветрот ако сакате. Размислете за тоа што Сталман требал да направи за да создаде слободен оперативен систем. Тој морал повторно да ги напише, буква по буква, знак по знак, сите програми, алатки и апликации што сочинуваат еден оперативен систем. Ќе се сложите дека неговиот статус на тогашниот „фејсбук“ сигурно предизвикал неколку „како не“ реакции. Сепак, сосема солиден оперативен систем постоел и тогаш и тој бил во широка и секојдневна употреба.

Активизмот можеби започнува со пишување на статус, проглас, манифест или слично, но вистинска, тешка, долготрајна работа мора да следи за тој навистина да предизвика некаква промена во општеството. Исто така, тој оди спроти авторитетот. Приказната за GNU/Linux немаше да биде комплетна без второто зборче во него: кернелот Linux. Напишан од тогашниот студент Линус Торвалдс, Linux е дело што директно му се спротиставило на професорот Танебаум, во тоа време авторитет по прашањето за пишување на ваков вид на софтвер. Тоа што Линус има опсежна дебата со Танебаум на тогашниот интернет, покажува дека форуми за дискусии и размена на идеи ретко недостасуваат. Тоа што го прави Linux посебен е времето посветено на негово пишување, а тоа е секој ден, ден за ден, во период од неколку месеци, со минимум сон.

Се разбира, ни Сталман ни Линус не работеле сосема сами. Нивната посветеност била инспирација за многу други луѓе кои им се приклучиле во овие потфати, но тоа што е многу интересно е дека и оние кои се приклучиле поради поинакви причини од оние на нивните оригинални автори помогнале во создавањето на ефекти кои што се прелеваат во пошироката средина. А тоа ми се чини е уште една од вистинските одлики на активизмот.

Википедија е уште еден пример кој совршено одговара на овој модел: спроти-ветрот-многу-работа-широки-корисни-ефекти. Кога идјеата за енциклопедија што секој ќе може да ја уредува прв пат е предложена, токму Сталман е тој што ќе рече дека за еден таков потфат се потребни десет години. Сепак, за само околу три години Википедија станува реалност која сите ја користиме.

Најскорешен ваков пример можеби е Викиликс. Настрана од сите приказни за таблоиди, или вашето убедување за оправданоста на оваа организација, во срцето на проектот стои макотрпна работа, надвор од вообичаните пракси, со ефекти кои се пошироки од тоа што било кој можел да очекува до пред неколку години.

Тешко е да се одговори на прашањето како ќе изгледаше светот ако сите овие, а и многу други, останеа на својата објава дека сакаат нешто да прават. Но, мислам дека со сигурност се повторува еден рефрен во овие неколку примери: пишувањето на нашиот манифест на нашиот блог нема да нѐ однесе многу далеку.

Некаде во 2004 година еден учесник на поштенска листа која се занимава со интернет, култура и технологија, напиша порака која лесно привлекува внимание, пред се поради текстот што е напишан со сите големи букви. Но, откако ќе ја прочитате, таму ќе видите многу интересна поента. Пишувањето на интернет е бесплатно. Реториката „ние сме добри, а тие се лоши“ има мала, ако воопшто има некаква, вредност. Она што е потребно е да се исполнуваат цели. Мислам дека тоа може да се направи само откако ќе го минимизираме прозорецот со нотификации. Предлагам да се обидеме веднаш.

Благодарност до Дамјан и Владан за брејнсторминг.

Исто така објавено на it.com.mk.

Дискусијата за ACTA се шири сѐ повеќе. Ми се чини дека до сега воглавно зборувавме за последиците до овој договор во однос на тоа што ќе му се случи на интернет и нам како корисници. Ако им успее на активистите да го одбранат интернетот во ЕУ, тогаш и ние во Македонија ќе бидеме ќар.

Ако го читате овој текст од IP адреса што доаѓа од Македонија тогаш не е чудно да мислите дека колку и да сте против донесувањето и спроведувањето на спорната ACTA, нема што многу да направите освен некако електронски да ги поддржите сомрежаните од остатокот од светот каде заканата од договорот е понепосредна. Но, ACTA може да биде и многу важен преседан во меѓународното право, во начинот на склучувањето на договорите. Затоа мислам дека би било корисно да се напише нешто повеќе за историјата на трговските договори.

Еден од најпознатите случаи е Уругвајската рунда на преговори која под капата на GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) траеше од 1986 до 1994 и меѓу другото резултираше со TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights). Овој договор администриран од WTO (Светската трговска организација) е предводникот во меѓународното регулирање на прашањата поврзани со „интелектуална сопственост“. Но, идејата овде не е да ги дискутираме деталите во врска со овој договор, туку само да го погледаме времетраењето и опфатот на оваа рунда на преговори.

Во Уругвај, државите помеѓу себе преговараа осум години за да дојдат до некаков заеднички прифатлив договор. Ова е важно бидејќи во овие преговори беа вклучени многу земји, дури 123 – можеби сите од тој период, ја немам таа статистика. Јасно е дека земјите немаат иста моќ на преговарање, но ако ништо друго тогаш барем зборот на сите 123 е чуен на овие преговори.

ACTA од друга страна се преговараше едвај четири години, некаде од 2008 година. Во тие преговори вклучени се: САД, Канада, ЕУ, Швајцарија, Австралија, Мексико, Мароко, Нов Зеланд, Кореа и Сингапур. Не се вклучени Кина, Индија и Бразил. Сликата е самообјаснувачка. Ова е договор на земји со слични интереси. За контекст, потсетете се на приказната за Бразил и неговата одлука да не ги почитува патентите за лекови за СИДА. Интересите на земјите во развој и на растечките економии се различни од оние во т.н. Кантри-клуб на земји. Токму нивната заштитата е главната поента на ACTA. Никој овде не ги праша на пример земјите погодени со епидемија на СИДА дали ќе им одговара послободен проток на генерички лекови.

Трите главни грижи во врска со ACTA се можноста тој да биде имплементиран без ратификација од парламентите на земјите, да биде принудно наметнат над оние земји кои не учествувале во преговорите и да создаде услови приватни лица да бидат прогонувани без соодветна законска постапка. Но, тоа не е сѐ. Како што потсетува Жак Атали штом ќе биде донесен, ACTA може да избега од демократската контрола макар таа била само владите на овие неколку земји. Новоформираната ACTA комисија сама би го менувала текстот на договорот и би ги се грижела за негова примена.

Во сето ова, авторските права за нашите омилени холивудски блокбастери веројатно се второстепено прашање. Но, ако тие се доволен мотив да се приклучиме во битката, тогаш не треба многу двоумење. Да го цитирам Брус Стерлинг: „Можеби не сте заинтересирани за војната за дигитални права, но тоа не значи дека ја имате привилегијата да седите на трибините. Бидејќи другата страна е многу заинтересирана за вас.“

Текстот е објавен на it.com.mk: ACTA не е само за нас и Холивуд.