Во приказ(н)ите на мрачниот среден век на Европа, често се раскажува за тоа како знаењето било заклучено во одаите на привилегираното свештенство. Потоа дошла машината за печатење на Гутенберг и се случила демократизацијата на знаењето.

Да се стави ова во денешен контекст е малку потешко, но некои паралели се очигледни: тогаш законите на општеството ги регулирала сакралната власт, а помалку и световната; денес, свештениците имаат помала, иако на некои места сосема релевантна улога, па тука се сите закони на државите. Но, денес приказната не завршува тука. Како што обемно елаборира Лесиг во својот „Код и другите закон на киберпросторот“, програмскиот код исто така има големо влијание за тоа што денес се случува во on-line и of-line светот.

Директен повод за ова потсетување на законите на новото време е Денот на слободата на документите. Денот кој се одбележува трета година по ред во последната среда од месец март е меѓународен настан организиран од заедницата на корисници на слободен софтвер со цел промовирање на слободните формати за документи и отворените стандарди. Водечки пример меѓу овие е Отворениот формат за документи.

Слика од: http://www.documentfreedom.org/Artwork2010

Овој настан е насочен кон подигнувањето на јавната свест против катедралите/црквите на новото време – затворените формати за документи – кои ги заклучуваат податоците и информациите и ги прават недостапни за јавноста.

Прашањата за форматите на документите и отворените стандарди се жешка тема во Европа.. Лично, мачно ми е секогаш кога треба да се направи некаква поента да кажам дека штом Македонија сака да стане членка на ЕУ, мора да го следи примерот на (некои од) земјите од Унијата и да ги прифати отворените стандарди во сите јавни институции (и да ги следи препораките на Европската рамковна програма за интероперабилност).

Сепак, и без препораките и советите од страна, треба да бидеме свесни дека чувањето на јавните податоци во формати кои зависат од волјата на една компанија не може да биде добра практика. Најпознатите (колку-толку) документирани примери од македонското секојдневие се услугите кои Централниот депозитар за хартии од вредност и Централниот регистар на Македонија ги нудат само преку документи кои се достапни во форматот на Microsoft Office. Но, и едноставно пребарување на Google кажува дека на владините веб страници на пример има преку 12.000 документи во .doc формат, а во .odt едвај дваесет.

Достапноста на податоците е тесно поврзана со форматот во кој тие се складирани. Ми се чини дека денес нема никакви информации во јавноста за тоа како се складиираат податоците кои се финансирани со буџетски средства. Тука пред сѐ се вбројуваат сите работи за кои е задолжен Државниот завод за статистика. Што ќе се случи ако таму одлучиле сите податоци да ги чуваат во формати кои работат само со определен софтвер или платформа, а тие производи поради разни причини станат недостапни?

Незаинтересираноста за овие прашања во наши услови надополнета со тесните интереси за промовирање на определени компании може да нѐ однесе во ново мрачно доба.

Но ќе завршам со Даглас Рушков и неговата порака дека мора (или барем треба) да научиме како системите работат, дека ако не бидеме тие кои ќе програмираат, тогаш ќе бидеме програмирани. Ми се чини дека битката против затворените формати е дел совладувањето на вештините што ги носи дигиталното доба.

Идејата / проектот на МИО за создавање и додавање содржина на mk.wikipedia.org, отвора повеќе прашања отколку што дава одговори. Ќе треба да видиме: (1) како ваква одгоре-надолу планирана активност ќе се вклопи во енциклопедија чиј главен адут е пристапот оддолу-нагоре; (2) дали статиите ќе успеат да го задржат основниот принцип на Википедија - Неутралната гледна точка; (3) дали авторите ќе внимаваат на изворите на текстовите, најмногу заради почитување на авторските права; (4) и на крај, поврзано со претходните три, дали конечниот резултат ќе бидат вистински вики статии.

Но, настрана од слободен софтвер/слободна култура/криејтив комонс/википедија евангелието, останува уште едно важно прашање: зошто Владата на Р. Македонија започнува уште еден проект за енциклопедија?

Владата веќе потрошила средства од буџетот за една енциклопедија (таа на МАНУ), па за мене е нејасно зошто при нејзината изработка не е искористен модел што ќе овозможи лесно повторно искористување и прилагодување на делото. Со други зборови, ако во договорот за финансирање со МАНУ, авторските права ги презела Владата, сега ќе можеше дигитално, на Википедија, да ја објави целата енциклопедија.

Ако намената на владината испомош на Википедија е, како што рекол министерот, за македонските државјани кои не зборуваат втор јазик, тогаш ова погоре е најбрзиот пат.

Вака изгледа како дуплирање на напор и дополнително трошење на пари и/или други ресурси.

Дополнување од 28.12.2009:

Во Велика Британија (а можеби и на други места) веќе постојат кампањи кои повикуваат на ослободување на книгите. Неколку цитати од freeourbooks.org.uk:

Public funds pay vast majority of the academic research; the results should therefore be public.

We, the citizens, through the state, pay for the production of academic books and research papers twice, first through salaries and research grants, and second through the purchase of books and journal subscriptions. This is how the the most fundamental principles of academia, to study and to share its findings, are obstructed, and its operation is made far more expensive and cumbersome.

Што ќе ти е блог, ако не се пофалиш на него. :)

Текстот кој со Марија Костовска го пишувавме за Глокал во 2008 г., преведен на македонски, се најде во последниот број 1-2/2009 на „Културен живот“ - списание кое може да се набави во некои книжарници во Скопје.

За оние кои сакаат да прочитаат, текстот го има и на scribd: Мојот блог е моето резиме.

Поминало многу време откога сум објавил нешто подолго од блог запис на ова место, па еве сега мало освежување во таа смисла.

Во прилог на ова закачен е еден текст со наслов: Ослободување на информациските добра -
За промената на пазарните структури и производството како резултат на иновации во правото и технологијата. Идејата ми беше од поодамна и веројатно некако зрееше до сега, па конечно еве го резултатот на Интернет.

Им се заблагодарувам на сите што ми помогнаа со давање идеи и предлози да го направам текстот подобар, иако не успеав сите тие да ги внесам... нешто поради тоа што не знаев како, нешто поради тоа што мислев дека нема потреба. Сепак, текстот останува отворен за коментари и можеби некако ќе го направиме подобар.

Текстот е закачен и на Scribd, за оние што не им се клика на слепо еве го воведот:

Овој текст е преглед на некои од современите идеи што се поврзани со производството и дистрибуцијата на информациските добра. Бидејќи моето познавање на темата е ограничено, текстот не се обидува да изнесе којзнае какви новини, туку само да презентира и евентуално сублимира дел од овие идеи, така што би му биле јасни на секој читател кој има основни познавања од економските и правните концепти поврзани со монополите и авторските права. Истовремено се надевам дека ќе биде доволно интересен за да поттикне понатамошно истражување на темата.

Текстот започнува со презентирање на вообичаената економска анализа за производството на информациски добра и ги објаснува правните механизми без кои таквото производство не би било можно во формата што денес ја знаеме како доминантна. Потоа, објаснува кои се иновациите што се случиле во правото и технологијата (или како што вели Лоренс Лесиг во правниот код и во програмерскиот код) и како тие иновации го менуваат пазарот и производството, посебно на софтверот. На крај, дава краток преглед на случувањата во другите области на производство на информациски добра каде што се случуваат исти или слични поместувања.

Услугата обработка на завршна сметка од страна на Централниот регистар, правните лица ги чини околу 1000 денари, ако сметката ја предаваат на хартија.

Но, ако одлучат да ја предадат во електронска форма, треба да платат 500 денари помалку.... и 31.689 повеќе, бидејќи толку чини Мајкрософтовиот канцелариски пакет, во кој единствено може да се употребуваат датотеките кои ги снабдува Регистарот.

Веќе видено однесување, а мене баш и не ми се цитираат стратегии.

Дополнување: Датотеките во ЦРМ ги примале само ако се во форматот на MS Office 2003. Ништо поново, ништо постаро.