Во официјалниот наратив интелектуалната сопственост често, ако не и единствено, се поврзува со правата што авторите, уметниците и воопшто креативната фела (треба да) ги имаат со единствена цел да бидат мотивирани да создаваат уште повеќе и, се разбира, да можат да живеат достоинствен живот. Напишано вака, тоа звучи розово за секој (потенцијален) автор. Но, во реалноста секогаш има нешто повеќе од замислените концепти – па дури и за ваков неодреден концпет како што е интелектуалната сопственост. [За проблематичноста на терминот „интелектуална сопственост“ сум пишувал порано, па овде нема да се задржуваме на тоа.]
Денешната приказна нѐ носи 12 години назад во времето кога светот се плашеше од милениумската бубачка. Во далечната 1999 мала библиотека во Нов Зеланд, соочена со финансиски ограничувања, одлучила да го замени својот стар софтвер кој ќе престане да работи поради Y2K со ново решение кое ќе биде слободен софтвер. Така беше родена Koha – првиот слободен софтвер што нуди комплетно решение за управување со библиотечен фонд. Името, како што често бидува во светот на гнуата, има пошироко значење. Koha на маорски јазик (јазикот на домородните жители на Нов Зеланд) значи давање подарок или придонес и го опишува и самиот обичај на взаемно подарување. Во јануари 2000-тата библиотеките од Нов Зеланд на светот му ја подарија Koha.
Премотувајќи ја лентата до денес ќе видите многу успех зад проектот Koha - бројни награди и распространета меѓународна употреба. Но, деновиве вестите поврзани за Koha водат до молба за донации и правна помош: корпорација од Соединетите држави ја регистира трговската марка (trademark) за Koha во САД и истото сака да го направи во Нов Зеланд, со што проектот повеќе нема да има право на користење на името (кое, за потсетување, всушност е збор од јазикот на Маорите) кое го носи од своето зачнување во 1999 г. [Американската корпорација влегува во приказната на Koha откако купила компанија што комерцијално нудела поддршка за библиотечниот систем. Оваа компанија била одговорна и за менаџирање на доменот koha.org.]
Трговските марки се едни од монополите кои државите им ги даваат на граѓаните и компаниите за да обезбедат ограничен монопол за употреба на имиња или логоа. Тие се дел од она што популарно и заводливо се нарекува „интелектуална сопственост“. Потсетете се, целта е обезбедување на авторите. Како тогаш да се обезбедат луѓето што работат на Koha?
Ова не е прв пат проект што е слободен софтвер да се најде загрозен од страна на трети лица на полето на тровските марки. Linux, кернелот со кој работат најголем дел од дистрибуциите на слободен софтвер, имаше слично сценарио во 1994 година. Иако тогашниот исход денес изгледа правилен, не треба да се заборави дека тогаш големите пари на корпорациите беа на страната на Линус Торвалдс. Koha, барем за сега, ја нема таа поддршка.
Исходот на оваа битка за „интелектуална сопственост“ ќе се знае за најмалку 3 месеци кога завршува жалбениот процес во Нов Зеланд. Без разлика дали Koha ќе мора да го смени името, или ќе продолжи да го употребува со плаќање на лиценца, или ќе победи, нивниот подарок останува да се употребува во библиотите низ целиот свет.
Како и изминативе неколку недели, во следниот период, еднаш неделно (во сабота) ќе пишувам по еден ваков текст (на тема слободен софтвер, авторски права, интеренет, граѓански права итн.) за it.com.mk. Текстовите ќе се појавуваат на мојот блог следниот ден (во недела).
Пред (околу) две недели веста за дигиталните изданија на македонските весници одекна во јавноста (и на интернет, пример: За претплатата на Вест и дигиталните изданија на Дневник и Утрински). Се разбира, нема што многу да се каже на примерот на „Вест“. Тоа е технолошки ќор-сокак, комплетно несоодветен со интернетската инфраструктура и идеја воопшто.
Но, сѐ не е загубено.
Замислете весник што ќе продава пред сѐ електронска претплата. Да, како „Вест“, но со веб-страница што ќе изгледа современо (модерно), по сите најнови технолошки нишани (html5, permalinks, location aware, разни интеграции и сл.), апликација за мобилните уреди што ќе наликува на Google+ или Facebook, постојано освежувани содржини со дневник на промени, врски до подолгите извори во странство и многу, многу локална содржина. И замислете исто така многу локални реклами. На пример, кога ќе го отворите весникот од мобилниот уред, а сте на пат во Охрид, покрај текстот што ги читате да се појави дискретна реклама за локалниот ресторан (бидејќи мобилниот уред знае каде сте и знае колку е часот - дали е ручек време на пример). Замислете и дека дневно на sms добивате QR код (или слично) со кој во трафиката можете да земете печатено издание, бесплатно, ако баш сакате да го имате тој број засекогаш, на хартија.
Секако, ова не звучи како нешто што би можел да го направи некој печатен медиум. Попрво би рекол дека некој како Тime.mk ќе успее да ја склопи инфраструктурата на интернет и потоа ќе направи договор со некој весник за последниот чекор (локалната содржина) во имплементацијата.
Уште повеќе што идејава гледа со двете очи кон иднината (нови генерации - публика што не е носталгична кон хартија, нови технологии - мобилен интернет и уреди, постојана достапност и постојани вести), а би рекол дека денешниве наши весници повеќе мислат како да продадат копија повеќе на пензионерите (и сега како „Вест“ на дијаспората).
Да завршам со најчестата аналогија која се користи за судирот меѓу стариот бизнис и новите технологии (веројатно на Сет Годин), за тоа дека бројот на железнички компании во авионскиот превоз е нула, бидејќи железничките компании мислеле дека се во железничкиот бизнис, а не во транспортниот бизнис.
Па ако често не сме во бизнисот во кој што мислиме дека сме, тогаш треба почесто да се прашаме во кој точно бизнис сме. Ова не може да не важи и за медиумите.
Ова е прв пат да сум на конференција „зад линиите на непријателот“. По сите конференции за корисници, хакери и активисти, ова е мојата прва конференција за корпорации.
Ако има една реченица која може да го опише настанот во Софија, тогаш тоа е дека [за големиот бизнис] просечниот корисник [на интернет] е потрошувач. Тоа е мантрата што одекнуваше, и разбирливо, бидејќи тоа пред сѐ беше настан од компании за компании. Facebook, Google, Yahoo, Microsoft и други дојдоа да ги потсетат подзаспаните претприемачи од (југо)-источниот дел од Европа дека на интернет има пари што чекаат да бидат заработени. Ова не е ништо ново. Компаниите постојат за да прават пари. Сепак интересно беше да се чујат, макар и повторени, овие зборови од некои од највисоките преставници во Европа на големците од САД.
Не го пишувам ова значи за да го спорам, на пример, Facebook во неговото стојалиште дека сака да владее со интернет и има потенцијален пазар од 800 милиони потрошувачи или слично.
Но, ќе го спорам излагањето на Пламен Русев [и веројатно многумина како него], кои што во ова сакаат да маскираат моќ на/за луѓето, влијание во општеството или некој друг привлечен buzzword за возбудување на дигиталните маси.
Не дека Facebook (и таквите како него) не може да биде корисна алатка [дури и ако не сте претприемач], но секое идеализирање ја искривува сликата. Само во последниве месец дена Google ја даде електронската пошта на еден активист на американските власти без соодветен налог, a Facebook избираша профили на lgbtq луѓе (на холандски). Веројатно нема посебна потреба да ги спомнувам претходните случувања со Wikileaks (хостинг на Amazon и Twitter профилите на активистите).
Па кога следниот пат ќе помислите дека го менувате светот like по like, потсетете се дека на крајот, и во просек, вие се уште еден [потенцијален] потрошувач. Големите интернет бизниси го прават тоа со нас. Од корисник, во потрошувач, во потрошувачко добро.
Колку што денес успеав да прочитам и разберам идејата за тоа дека работата на Викиликс е добра и дека обзнанувањето информации е корисно доживела мала морална победа - и тоа на телевизија. (Види и слика: http://i.imgur.com/I94hB.jpg)
Не е којзнае што, но добро е од време на време на човека да му се потврди дека срцето му е на вистинското место.
Веќе 3 години блогот Кинотека дневно ја објавувва програмата на Кинотеката на Македонија, притоа користејќи повеќе сервиси на интернет: blogger (за блог запис), twitter (за кратко инфо), upcoming (за календар).
Кога во 2008 година го започнав целта беше програмата да биде подостапна на „интернетски“ начин. Во тоа време, единствено беше достапна на хартија и на форумот кој тогаш го одржуваше кинотеката, кој по многу нешта беше непрактичен.
Немам податоци, но ми се чини дека сервисот што го изградив(ме) е корисен.
Изминатиот месец тековниот уредник Андријана го најави своето повлекување од блогот, па местото е отворено за кој било што сака да продолжи да го уредува овој кино сервис.
Процесот на објавување помеѓу различните интернет сервиси е речиси целосно автоматизиран, а и содржината како таква доаѓа готова од селекторот од Кинотека. Треба само да се објавуваат информации со неколку клика, но веројатно не е толку лесно колку што звучи. :-)
Можеби веќе блог + твитер + слично не е штос во Македонија откако сите се на фејсбук. Но, еве да не остане ненапишано.
На 26.04.2010 година локалната гико-хакерска-слободен-софтвер заедница организираше паралелна прослава на светскиот ден на интелектуална сопственост. Вообичаено, во Македонија овој ден се одбележува со палење на музички дискови на Дрисла и некој пригоден говор од претставници од надлежните институции. Лани ние пуштавме музика на 103ка и имавме некоја мини дебата / видео проекција во КИКА.
Оваа година не стигнавме да се организираме како минатиот пат. Сепак, текстот што по повод овој ден го напишав лани, нималку ја нема изгубено релевантноста и сѐ уште е актуелен. Затоа денес, една година подоцна, еве го во целост во продолжение:
Скоро 200 години се поминати од денот кога Томас Џеферсон, еден од татковците на САД, во своето писмо до Ајзак Мекферсон ќе напише: „Оној кој добива идеја од мене, добива упатство без да ме осиромаши, исто како што оној кој од мојата ламба ќе го запали својот оган, добива светлина без да ме затемни мене“.
Денес Соединетите држави и голем број од нивните корпорации се најревносните заштитувачи на идеите преку концептот за интелектуалната сопственост. Ставовите и интересите на големите корпорации со силно лобирање се преточуваат во политики на владите и меѓународните организации. Дел од ова сеопфатно лобирање е затскривањето на различните типови на регулација за информациските добра во терминот „интелектуална сопственост“. Во него се кријат авторското право и сродните права, патентите, трговските марки, жиговите, дизајнот... Постојат различни закони за сите овие, и целта на секој од нив е различна. Но, за пропагандата наједноставно е да ги нарече сите тие интелектуална сопственост и пирати сите луѓе кои на било кој начин прекшиле некоја од сѐ поекспанзивните одредби за заштита, поистоветувајќи ги со стереотипот за крадци и убијци.
Не е потребна длабока анализа за да се открие проширениот опфат на законите. На пример, законот за авторските права (популарниот копирајт) започнал како индустриска регулација. Неговата единствена цел била да им даде поттик на издавачите да прават општествено корисна дејност (издавање на книги) со тоа што им давал временски ограничен монопол над издавањето на некое дело. Тој ги регулирал само нив - издавачите. Немал никакво влијание за активностите на авторите, ниту за активностите на читателите. Денес овој закон регулира речиси сѐ што можете да замислите: дали можете да пеете песна во јавност, дали може да снимите домашно видео со прослава каде се пее некоја песна или на телевизорот во позадина се прикажува некој филм, дали можете да снимите емисија од ТВ за да ја гледате со пријателите, дали можете да снимите веб страница од интернет. Тој е главниот закон во борбата против „пиратите“, а може да се прекрши и само со едно обично инсталирање на легално набавена софтерска програма на вашиот комјутер во една единствена копија. Дополнет со закон или одредби за „менаџмент на дигиталните права“ (DRM) тој може да заклучи дела кои инаку припаѓаат на јавниот домен, културното наследство и народното творештво.
Новите уреди како iPad, iPhone, Kindle, PlayStation и сличните, сѐ повеќе го ограничуваат корисникот во однос на тоа што тој може да прави со содржините на нив. Пример за вакво ограничување има во голем број електронски книги чие авторско право е истечено, како што се делата на старогрчките филозофи или Шекспир. Електронските верзии што се дистрибуираат често ограничуваат копирање, печатење, па и аудио репродукција на текстот. Сличен пример во Македонија со законите кои што на интернет ги објавува страницата pravo.org.mk: копирањето на текст е оневозможено на PDF документите.
Покрај медиумски ескпонираната војна со пиратството, борбата за тоа кој ги контролира идеите и информациите се одвива и на други фронтови. Примерот кој можеби буди најмногу сочувство е оној на Бразил. Јужноамериканската држава соочена со епидемија на СИДА пред неколку години одлучи да ги прекрши патентите на големите фармацевтски компании и да произведува генерички лекови за своите граѓани. „Ова не е објава на војна со корпорациите“, - рекоа тие, „ова е борба за живот“.
Многу време пред Бразил да одлучи да ги земе работите во свои раце, истото го направија и програмерите. Во сега далечната 1984, започна проектот ГНУ со цел создавање слободен компјутерски оперативен систем, систем што на корисниците ќе им дава слободи (да го користат, проучуваат, променуваат и дистрибуираат), наместо да им наметнува ограничувања (да можат да го користат на само еден компјутер). Проектот е предводен од Ричард Сталман, тогашен врвен истражувач на Институтот за технологија во Масачусетс, кој исто така е заслужен за уште еден револуционерен пробив и тоа во правото. Со создавањето на Општата јавна лиценца, главната лиценца со која се дистрибуира ГНУ, Сталман го свртел на глава законот за авторското право – од ограничувачки во ослободувачки – и за чудо тоа им се допаднало на луѓето, и на програмерите и на корисниците. Производот од овој проект денес е познат под имиња на различни брендови. Најпознат, или можеби за Македонија најважен, е Ubuntu.
Тоа што следи во следниот четврт век е живо создавање на екосистем и заедница на слободен софтвер, но и прелевање на ефектите во други сектори. На Томас Џеферсон веројатно би му било мило да знае дека денес имаме неверојатна инфраструктура за споделување на идеи – интернетот и неговиот развој е тесно поврзан со развојот на слободниот софтвер, нивните истории се испреплетени. Но, поместувањето не застанува кај технологијата. Работата на Лоренс Лесиг, професор по уставно право од Харвард, и создавањето на широко движење за слободна култура е доказ за желбите и интересот на луѓето насекаде низ светот за еден поинаков систем за авторски права. Проникливиот рефрен: „I. Креативноста и иновациите секогаш надградуваат над минатото. II. Минатото секогаш се обидува да ја контролира креативноста што сака да надградува над него. III. Слободните општества ја овозможуваат иднината со ограничување на минатото. IV. Нашето општество сѐ помалку е слободно.“ нѐ потсетува дека интересите на општеството секогаш треба да бидат први и дека едно слободно општество треба да го надмине влијанието на големите корпорации кои воглавно пред себе го имаат својот интерес.
Докази дека корпорации и традиционална, строга, заштитничка примена на авторските права не се нужно потребни за создавање се слободната светска енциклопедија Википедија, но и места како Џамендо, каде музиката се објавува од авторите под некоја од лицените на Криејтив комонс, проект што токму Лесиг го предводеше. Влијанието на сите овие граѓански активности носи резултати и во политиката. Веб страница на Белата куќа користи една од Криејтив комонс лиценците, а влијанието во Европа е уште поголемо. Пиратски партии кои ги поврзуваат прашањата за авторски право со слободата на говор и граѓански слободи има во голем број земји на стариот континент, а тие свои претставници имаат во Европскиот парламент.
Иако речиси сета бука доаѓа од страна на (условно речено) обичните граѓани и академијата, има и гласови од внатре кои укажуваат на тоа дека моделот на издавачката индустрија денес им одговара на многу малку автори. Стив Албини, еден од водечките продуценти во музичкиот бизнис, вели дека на членовите на просечен бенд повеќе им се исплати да работат во Севен-илевен (7-11). Профитите навистана одат во корпорациите, а не кај авторите.
Битката е далеку од завршена. Можеби крајно бескорисната, но сепак јавно експлоатираната, војна со пиратството продолжува, а паралелно со неа се турка нова, построга регулатива која речиси сигурно ќе биде иста за сите држави во светот.
За сѐ што се случува надвор, имаме локален пример во Македонија. Како мала и невлијателна држава Македонија го следи примерот на големите, па така и кај нас законите стануваат сѐ порестриктивни. Иако можеби ретко во целост применувани, тие ќе стануваат пречка за граѓанските слободи и за развојот на креативноста, а уште денес можат да се прекршат со неколку едноставни клика на компјутер.
Денес е светскиот ден на интелектуална сопственост кој се одбележува по десети единаести пат. Под капата на WIPO (Светската организација за интелектуална сопственост), негова цел е да ја подигне јавната свест и разбирањето за сите овие прашања, но и да ја слави креативноста.
At one time the benevolent affections embrace merely the family, soon the circle expanding includes first a class, then a nation, then a coalition of nations, then all humanity…
First, the rate of donation to the world account increased significantly with the extent of a country's globalization, as measured by a globalization index. Second, within countries the rate of donation to the world acount increased with an individual's globalization index (based on measures such as whether the individual worked for an international firm, watched foreign movies, called people abroad etc.) Thus, globalization increases the potential for global cooperation.
Не се сеќавам како, но изминатава недела сум налетал на еден нов блог: http://premediation.blogspot.com/, пишуван од Ричард Грусин од Универзитетот во Висконсин.
Имав 4 текста отворени, и со ништо посебно друго за правање вечерва почнав да ги читам (заедно со другите 30-тина јазичиња што изминатава недела се насобрале во Firefox-ов).
Ми се видоа интересни, па да ги споделам. Не се чувстувам доволно информиран да пишам нешто со свои зборови на темите што ги отвара Ричард.
...an angry man who finds a gun becomes a different agent that an angry man without one; the alliance of man and gun produces the potential for a different action than an angry man alone, transforming the possibility of say violent words or physical violence into the possiblity of gun violence. Similarly a gun on the shelf of a gunstore is a very different agent than a concealed weapon brought to an Arizona Congresswoman's meet and greet.
In his brilliant 2008 book, Affective Mapping, Jonathan Flatley details the ways in which Heideggerian stimmung, or mood, and Raymond Williams' structure of feeling, describe how individual and collective affect can be influenced by the affective environment created by natural, social, cultural, and technical factors. Mood, Flatley argues, extrapolating from Heidegger, is how "historical forces most directly intervene in our affective lives." Flatley follows Heidegger (whose experience in Nazi Germany made this evident almost daily) in seeing moods as "an atmosphere, a kind of weather," which are not inner states but work through us both individually and collectively. "Stimmung is a collective, public phenomenon, something inevitably shared. Moods constitute the 'way in which we are together.'"
What is interesting about the emphasis on liveness in the media coverage of the Egyptian demonstrations is that, unlike many earlier global media events, the focus on liveness is less about immediacy and real-time coverage than it is about trying to determine where these events are heading, what the future will bring. Think, for example, about two major live media events from the summer of 1997, internet and televisual coverage of the Mars Pathfinder's unmanned exploration or the fatal vehicle crash that killed Princess Diana. These late 1990s remediation events emphasized the immediacy of globally networked telecommunication and its hypermediacy in various media formations--the story was immediacy, connectivity, and real-time coverage. In premediation events like those unfolding in Egypt, the story is much more focused on potentiality, or the liveness of futurity.
While I have no patience with utopian technologically determinist claims that social movements like those currently under way in the Middle East are caused by Facebook or Twitter or YouTube or mobile phones or cable news networks like Al Jazeera, I have even less patience for the stubborn resistance of Gladwell, Rich, and others to the idea that these social media networks have little or no effect on the ongoing events in the Middle East. We do not have to deny the amplifying, intensifying, and co-creative effects of social media in order to recognize the mass popular movements in the Middle East as the expression of revolutionary fervor or agency.
Како вообичаено,новите медиуми (блогови, Facebook) биле дел истражувањето. Дел од пристутните поставија прашања во врска со вклучувањето на овие во анализата, а посебно во однос на тоа што изборот на важноста наспроти се поголемата распространетост на истите може да биде проблематичен.
Моите 2 центи во врска со ова се за Википедија.
Фејлмерските и уредувачките војни и говорот на омраза (и/или нетрпеливост) се честа слика на страниците за разговор на Википедија. Сепак, статиите што ги читаат обичните сурфери на интернет (најчесто) се (или барем треба да бидат - според бирократијата на Википедија) прочистени од ваквите „испади“.
Типичен пример за ова се статиите на Википедија на англиски за теми како што е „прашањето за името“. Википедија (како енциклопедија), т.е. нејзините уредници, не зазема(ат) став во врска со ова, туку следејќи ја својата врвна политика за Неутрална гледна точка, во статијата што му е достапна на читателот ги пишува двете гледишта: македонското и грчкото. Ова е случај и со (многу) други статии на Википедија на англиски, кои за локалната публика можеби не се од горливо значење, на пример, статијата за „интелектуална сопственост“, каде покрај објаснувањата за тоа што е овој концепт, јасно се прикажани спротиставените мислења од, условно речено, малцинската група на академици и/или активисти.
Сега, интересно би било да се истражи до која мера бугарските и македонските уредувачи на соодветните јазични изданија на Википедија се придржуваат до Неутралната гледна точка и имаат доволно доблест или храброст, во рамките на изданието каде придонесуваат, да ги прикажат двете, (некаде најмалку двете) гледишта во врска со опеделени прашања кои што најчесто се извор на проблеми (историја, јазик и слично).
Википедија на македонски, каде што понекогаш придонесувам, си го има својот дел на уредувачки војни и навреди на лична основа, а претпоставувам дека тоа е така и Википедија на бугарски, иако не можам да кажам за сигурно бидејќи никогаш не сум ја посетил.
Во врска со ова, и моето чувство дека Википедија на македонски во последно време станува Македонска Википедија.
