За спектарот на секуларни вредности и партискиот двобој

Кога за Дневник Влатко Ѓорчев изјавил:

Се надеваме на поддршка од што е можно повеќе партии затоа што бракот меѓу маж и жена е универзално прифатлива вредност во Македонија.

и

Последниот предлог не припаѓа во корпусот политички или етнички прашања, тоа е граѓанско прашање и е општоприфатена вредност.

Тој бил многу близу до македонската реалност. Во истражувањето спроведено од страна на МЦМС пред 3-4 години, јасно може да се видат овие прифатени вредности во однос на хомосексуалноста кај мнозинството граѓани. Без свежи податоци, би се обложил дека неодобрувањето е зголемено како резултат на постојаната непријателска кампања кон оваа група на граѓани.

90% од граѓаните на Македонија — што ќе рече од целиот политички спектар — мислат дека хомосексуалноста е неоправдана. Но, ова не е текст за застапување на страни, па нема да пишувам за тоа дали овие статистики се добри или лоши. Ќе се задржиме само на политичка стратегија и претставувањето на граѓаните.

Веќе знаеме кој е ставот на ВМРО-ДПМНЕ. Иницијативата е нивна. Има изјави од нивни високи претставници дека нивниот став за брак е единствено помеѓу маж и жена. Исто така го знаеме [стариот] став на СДСМ — дека се против истополови бракови. Од каде тогаш двоумење сега и зошто овој уставен амандман не би поминал?

ВМРО-ДПМНЕ нема што да изгуби од оваа иницијатива. Веќе предложија и јасно кажаа кои се нивните вредности. Ако добијат поддршка — победуваат. Ако не добијат — победуваат пак, бидејќи заслугите за иницијативата се нивни, а кон нив ќе ги додадат и обвинувањата за другите партии дека одат против традицијата на општеството и вредносниот систем за ситни политички поени. Или просто — ќе бидат жртви, а жртва секогаш носи поени.

ДУИ и ДПА исто така можат само да добијат. Ако измените одат во пакет со некои други измени — победа. Ако не, сигурни поплаки за мнозинската [македонска] хегемонија, што носи поени.

СДСМ од друга страна има што да изгуби. Ако ја поддржи иницијативата ќе оди во записник дека соработувала со ВМРО-ДПМНЕ што сигурно ќе предизвика незадоволство кај некои членови. Ако ја поддржи иницијативата исто така ќе го навлече на себе незадоволството на малата преостаната либерална јавност. Ако СДСМ не ја поддржи иницијатива, тогаш ВМРО-ДПМНЕ ќе го истури својот PR против нив и што веројатно ќе влијае лошо на нивниот имиџ. Исто така, неподдржувањето може да предизвика незадоволство кај она членство што припаѓа во 90% што не одобруваат хомосексуалност во земјава. Затоа единствената безбедна статегија на СДСМ [што може да се види во истиот текст од Дневник] е одржување на статус-кво, т.е. избегнување на било какво [бар сега за сега] формално изјаснување во врска со прашањето.

Од СДСМ остануваат на ставот дека прашањето што го отвора власта за менување на Уставот, за дефинирање на бракот, бара поширока и подолга јавна и стручна дебата.

Тоа што СДСМ има проблем со утврдувањето на свои принципи и вредности не е ништо ново. Всушност, тоа е нивниот најголем проблем и веројатно ќе им треба уште долго време да го решат.

Кога гласањето за иницијативата би се одржало сега — без претходно договорен исход — веројатно сите четири водечки политички партии ќе постапат така што ќе максимизираат корист или минимизираат загуби: ВМРО-ДПМНЕ дека се последната одбрана на вистинските вредности и дека се саботирани, СДСМ едноставно нема да гласаат за да не влезат во преиспитување на своите ставови, ДУИ и ДПА дека не ги добиваат правата што ги бараат за Албанците.

Но, што станува со останатите 10% од граѓаните? Ваква поставеност на политичките партии го остава без преставници тој [мал] процент на граѓани кои ја одобруваат хомосексуалноста [и можеби другите секуларни вредности наведени во истражувањето на МЦМС].

Очигледниот одговор е политичко организирање околу [некои од] овие прашања. Но, и ова носи голем товар во претпоставката дека овие вредности кои можат да обединуваат ќе бидат посилни од оние кои веќе со години разединуваат.

Можеби партијата треба да се вика „Спроти ветрот“.

Како гледам на де-град-ацијата на Скопје и зошто сум тажен поради тоа

Во Е.Т. на Стивен Спилберг има една легендарна сцена кога децата возат со велосипеди низ соседството во обид да го спасат својот вонземски пријател.

Тоа е американско предградие. Најчестиот дом на модерното семејство составено од родители и деца. Тоа е сцена што ќе ја видиме во многу други филмови како што растевме пред екраните што пренесуваат американска продукција. Тоа е сликата на просперитетот на тој дел од светот.

Се сомневам дека некогаш сум помислил на ова додека како дете сум се возел со велосипед низ моето соседство имитирајќи ги децата од Е.Т во спасувачкиот обид. Хром. Сега, крофните, Џака и ЛД Пистолеро го ставаат на мапа, но отсекогаш беше тешко да се им се објасни на луѓе каде е воопшто тоа.

Бев сѐ уште во средно училиште кога една семејна пријателка се отсели во Белгија и на првото враќање на одмор овде раскажуваше за тоа како изгледа нејзината населба. Тоа е сликата на населба од Е.Т., сликата на населба од Хром во (можеби) 1980 г. Но, ми требаше долго време да го сфатам тоа, или повеќе пати да ја раскажам приказната за Хром, за да конечно сфатам зошто соседството повеќе не изгледа така — „европски“.

Кога луѓето ме прашуваат, секогаш почнувам со приказната така како што ја знам од тоа што некој и мене ми раскажал: Првично именувана како „Нова населба“ била започната да се гради пред земјотресот во Ѓорче Петров кое тогаш не било дел од Скопје. Всушност постарите жители на Хром сѐ уште велат дека одат „во Скопје“ кога помладите велат дека одат „во град“. Била првата планска населба. Исти куќи изградени наизменично на еднакви плацеви, паралелни улици поврзани меѓу себе. Во суштина Хром бил едно од првите (можеби и навистина првото?) предградие што се градело во повоена Македонија.

Навистина не ја знам точната историја и не знам ни дали може да се провери некаде. Но ако морам на погаѓам, не е тешко да се замисли дека потребата за вдомување на новата работна сила што била потребна на градовите се задоволувала со градење на планска населба. Повоена Македонија била земја што брзо се индустријализирала и модернизирала. Всушност, постојат голем број на референци (еве една) за тоа дека Југославија е голем проект за модернизација во овој дел од светот, веројатно во многу работи и неуспешен.

Клучното овде е што најголем дел од луѓето доаѓале во градот од село. Го менувале својот начин на живот од селото со тој од градот, или барем со тој од предградието. Мислам дека тоа е длабока промена. Веројатно во нашата култура немаме премногу референци за оваа промена. Можеби ако го гледате „Мирно лето“ ќе видите како себе си се доживувала раната граѓанска класа. Но имаме многу, премногу дури, референци од американската култура и денес токму во споредбата на нашето тукашно живеење со тоа презентирано американските филмови можеме да ја видиме разликата во градското искуство помеѓу два проекти за модернизација, од кои едниот е значително поуспешен.

Предградијата кои сме навикнати да ги гледаме се местата каде што живеат семејства (мајка-татко-дете, дефиницја и поопширно тука) кои работат во фабрики или канцеларии (во градот) и учат во училишта. Тоа е сосема поинаква слика до поширокото семејство кое што живее на село, кое типично вклучува повеќе генерации под ист кров, работа на поле и вклученост на децата во работната сила. Повторно погаѓам, но сигурен сум дека и во нашата можеби непребогата општествено-истражувачка традиција е документирана ваквата промена во годините на интензивна индустријализација и брз економски раст.

Економскиот пад на Југославија и подоцна падот и падни-стани успехот на Македонија слика сосема поинаква слика. Да се вратиме на Хром. Населбата добива сѐ повеќе селски лик и намена. Првите куќи кои од куќи за едно семејство преминаа во куќи за „пошироко“ семејство почнаа го добиваат својот облик во доцните 1980-ти години. Од тогаш до денес, во мојата улица останати се можеби 2 или 3 „оригинални“ куќи. На сите други парцели има големи зданија во кои заедно живеат и до три семејства. Ова се разбира не се случува само во Хром или само во населбите со куќи. За мене доволна е прошетка низ зградите во Карпош (тема што е обработена и од архитектонска гледна точка) за да се види како со доградбите се создаваат услови за под „ист кров“ да живее повеќе од едно семејство. Можеби сето тоа не е ни толку чудно ако се земе предвид дека голем број од оние кои го имале првото градско искуство доаѓајќи од село сѐ уште се живи и за нив моделот „еден кров“ е нешто на што се сеќаваат како решение за животните проблеми.

Така лизгањето на градските населби во помалку градски не е само прашање на архитектура. Прво, тоа е промена на урбаното искуство. Второ, тоа е одраз на економската моќ.

Се повеќе се сомневам дека носталгијата за „старо Скопје“ е носталгија за градбите срушени во земјотресот. Што ако носталгијата е за времето на напреден град и граѓани што се богатат и живеат убаво? Замислете ја сликата на град полн со млади луѓе кои имаат работа и заработуваат добро. Навечер излегуваат на корзо или во театар. Универзитетот се полни со нови луѓе кои деновите ги поминуваат во библиотеките, а ноќите во слушајќи рокенрол. Дома сите се сами, па дружењето во градот дава вистинско урбано искуство. Се чека ред за в кино? Можеби е тоа шанса да се запознаат нови луѓе.

Тоа Скопје е исчезното. Не поради земјотресот. Веројатно таква слика може да се наслика и за 1970-те. Тоа Скопје е исчезнато поради економскиот пад. Тоа е Скопје во кое живееме денес, кое и покрај симулацијата на „стариот театар“ од проектот Скопје 2014 не може да ја врати просперитетноста. Нашето Скопје е Скопје што го сакаме кога е празно. Можеби затоа што дома седиме со браќата, сестрите, родителите и дедовците и бабите, можеби и внуците. Го сакаме Скопје кога е празно затоа што тогаш конечно сме сами. Одиме надвор за да не се дружиме. По скопски — буљиме немо во пијачкта. Партизанска да беше ливада и по неа слободно да трчавме. Тоа е нашиот сон. Тоа е нашето инверзно урбано искуство.

Економскиот пад и враќањето назад на процесот на модернизација е втората катастрофална последица на изминатите 30 години. Токму денес се појави The Social Life of Small Urban Spaces каде воведната реченица е: „Начинот на кој луѓето користат некое место е огледало на очекувањата.“ Можеби очекуваш валкана улица и фрлаш искористена автобуска карта. Но, можеби очекуваш сиромаштија и ја ѕидаш терасата или правиш лепенка на бараката за да има место за сите.

Дали градењето или доградувањето е разумно од аспект на статиката или безбедноста на зградата не може да биде пресудно прашање кога се бара уште една топла постела. Реакциите на привелегираните, оние што можат да си дозволат да не ја преградат терасата или да го одржат тревникот наместо да му фрлат бетон за доградба, се исто така реакции на луѓе кои се навраќаат на село. Сликата од селото не е комплетна без богатиот феудалец што зад високите огради и порти ужива во луксуз, се потпира на оние што му работат на имотот и се жали на нивната мрзлива појава.

Се случи така во последниве неколку дена интензивно да бидам изложен на темата „град“. Се прави нов TEDxSkopje и темата е град. Зборував со пријатели за некои случувања во нашите животи и темата беше животот во Скопје. Пробував еднаш да објаснам и како се стигнува до Хром. Сѐ погоре е некаква синтеза на тие разговори.

По вакво размислување станувам тажен што моите улички повеќе не можат да се споредат со западно предградие. Не затоа што едно такво предградие е најдоброто место за живеење. Туку затоа што е индикатор за богатството на луѓето. А нашите соседи стануваат сѐ посиромашни секој ден. Не гледам никаков, дури ни имплицитен, можен позитивен ефект од ова. Хром веројатно е еден од поочигледните примери на неуспехот на модернизацијата и за економскиот пад, макар и гледано така тесно, во Скопје.

Се прашувам кои приказни ги имитираат децата што сега се возат по уличките.

Пред некој ден добив права за пишување на новиот cloud за пишување Medium (да ова овде). Не се сеќавам кој точно проблем на жителите на интернет треба да го реши новиов сервис, но според она што може да се прочита од врските што се појавуваат на разни места бројот на корисници се зголемува. Но, прашањето останува. Зошто да се има уште едно место за пишување на интернет?

Јас веќе имам блог (на некој начин), додуша пренаменет во home-page и речиси сигурно содржински пренаменет на теми што нема да бидат Македонија. Потоа имам неколку tumblr-и за разните web-проектичиња, два блога на заедницата (Сподели и Мозила), како и scribd со подолги текстови. Заборавам нешто сигурно, но на крај тука е и twitter. А тоа не е ни пишување.

Medium? Каква корист од тебе?

Го спуштам капакот од лаптопот и погледнувам на масата пред мене. Таму стои малото тефтерче каде што запишувам кои книги би требало да ги најдам за читање во иднина. Го проверувам списокот еднаш неделно и барам на интернет и шкртам и допишувам, и кога ќе се потроши наоѓам исто такво мало тефтерче за истата намена. И така ми текнува дека имам уште неколку тетратки, тефтери, бележници, нотеси итн. што ги користам за разни намени. Еден стандарден тефтер за на работа. Еден А5 рекламен матријал тефтер за брзи белешки, to-do-то за денот. Едно џебно тефтерче за секој случај во џебот за низ град (добри идеи секогаш може да се случат). Уште еден тефтер за неразработени идеи, следење на проекти. Куп хартија за брзи белешки што треба да се вметнат во папките со разработените проекти. Еден за општи мисли за вознемиреност. И секако многу стари започнати такви книшки со работи што останале незавршени, некои од нив со пишуванки од канаста на задните страници.

Тоа се премногу места за пишување. Компјутерот неповрзан на интернет е уште една виртуелна соба со ливчиња и тетратки.

Medium — само уште едно место за пишување тогаш. Содржината ќе зависи, како и секогаш, од чуден збир на фактори кои што и не можам да ги набројам. Како што и не можам да објаснам како одбирам тефтер за дневните to-do-а, а како за идеите. Се разбира, некои остануваат на полица засекогаш.

Medium може да остане во обележувачот во Firefox.

Дополнето 10.4.2015: престанав да го користам Medium кога од непознати причини не ми дозволуваше да се пријавам во апликацијата неколку дена по ред. Содржината од таму ја мигрирав овде.

Деновиве се одржа вториот по ред „Форум Скопје“.

Не бев присутен на сите вечери, туку само вчера (сабота) и завчера па моите впечатоци овде се само од тие два дена.

Општиот впечаток ми е дека на форумот недостасуваше опзиција. Сите присутни, вклучувајќи ги и гостите од странство кои се искажаа на темата „Скопје“, беа на иста линија во врска со сета нова архитектура и споменици кои се градат во градов - дека тоа не е добро, не е убава архитектура, дека е нетранспаренто и сл. Недостасуваше некој од оние што се одговорни за сета градба да каже како и зошто мисли (а според тоа и спроведува) на таков начин. Недостасуваше некој што ако ништо друго барем се сложува со ова што се гради и начинот на кој тоа се прави. Освен еден испад дека Лумикс личи на змија што е симбол на злото и оттука треба црква до него што е симбол на доброто и некаков повик за македонска гордост други реакции на „одбрана“ немаше. На крајот и модераторката на настанот искажа жалење за ваквата ситуација. Но, и недостатокот на опозиција на форумот сепак носи своја порака, а тоа е дека на одговорните лица веројатно не им е многу гајле за тоа што некој таму дебатира. Се разбира, ова за нас отвара прашање поврзани со отвореноста, демократичноста и транспарентноста на овие процеси, но ми се чини дека тоа не се нови прашања исто како што не е ни недостатоткот на дијалог.

Јас учествував со две забелешки. Во петокот беше отворено прашањето за консензус од страна на еден архитект од Италија. Во неговото обраќање тој објасни дека градежни апсурди се случуваат и во Италија, но Берлускони, кој владее популистички, ја има поддршката од граѓаните и таму постои консензус во врска со тие проекти. Се разбира има некои обични луѓе и архитекти кои се против, но нивниот број е незначаен. На крај, тој постави прашање дали има консензус во Македонија.

Откако никој не одговори, јас се јавив со коментар дека според владата и мнозинството граѓани консензус е постигнат и кај нас (конкретно за градбата на црквата на плоштад). Владеачката партија го црпи своето одобрение од изборите кои ги доби со масивна победа, а во програмата за тие избори има црква на плоштадот. Се разбира и кај нас има луѓе кои што не мислат дека тоа е добра идеја, но паралелата со Италија е премногу очигледна и неизбежна.

Вчера, посебен впечаток ми остави презентацијата на Елизабета Аврамовска која е професор по ликовна уметност. Таа преку примери од други градови се обиде да објасни дека на други места се гради со некаков концепт, со некаква идеја и дека градбите на крајот носат некаква порака. Нејзината поента беше дека тоа не е случајот кај нас. Присетувајќи се на една изјава на Небојша Вилиќ, реков дека очигледно пости некаква идеја зад објектите кои се градат. Плоштадот на кој доминираа поштата и телекомот, важни симболи на комуникација особено во пред-интернет времето, и трговскиот центар и стоковната куќа кои може да се гледаат како некакви центри за конзумеризам, а градската кафана и сите кафулиња за хедонизам, се изменува и сега таму ќе има нови симболи „ на општественото уредување на Кралството на СХС или, подоцна, Кралството на Југославија значи (воз)обновување на нејзините три столба: војската, капиталот и религијата“.

И овде го имаме прашањето за тоа дали на мнозинството тоа му се допаѓа или не, и што можат да прават оние на кои не им се допаѓа, што ме враќа назад на прашањето за непостоење на дијалоги и транспарентност во процесите, и тоа како што рече еден млад архитект од Скопје (чие име не го запамтив), посебно за оние градби кои се дел од идеологијата на власта.

Оттука, не мислам дека може нешто посебно да се направи во врска со новата архитектура во градот само со архитектонски дебати. Ми се чини дека е потребен поширок политички (или ако сакате општествен) ангажман за да се постигне нешто повеќео од само дебати на маргините на вниманието на пошироката јавност.