Една од најголемите маки на македонските универзитети е пристап до современа научна литература. На овој проблем, од скоро, се нуди решение „преку интернет“. Пиратската библиотека Sci-Hub.org нуди пристап до околу 50 милиони научни трудови. Проценката е дека целокупното научно творештво досега изнесува исто така околу 50 милиони научни трудови. Оттука, возможно е Sci-Hub.org да нуди пристап до речиси сѐ што е објавено како научен труд во човековата историја.

Во април 2016 година, Sci-Hub.org објави серверски записи од неговиот веб сајт за периодот септември 2015 – февруари 2016 кои кажуваат кои и колку научни трудови се преземени, како и од кои држави се направени преземањата. Иако шест месеци е краток период, сепак податоците нудат увид во тоа што и колку наука се презема во Македонија. Трендот во Македонија е сличен со трендот во остатокот од светот. Порастот во преземањата во полугодието за кои има податоци изнесува повеќе од 300 отсто. Од европските земји тоа е слично со Естонија и Финска.

View post on imgur.com

Според Државниот завод за статистика, во Македонија во високообразовните институции, во академската 2015/2016 година, има 3.980 наставници и соработници. Во дадениот период, тие преземале нешто помалку од два труда по човек. Најблиску до оваа бројка во Европа се Словачка и Кипар. Во 2015, пак, Македонија има 815 објавени научни трудови или 0,2 трудови по наставник/соработник. Тоа ја става Македонија на исто ниво со Бугарија, Латвија и Литванија.

Интересен е контрастот што може да се направи со, на пример, Велика Британија. Со несомнено подобро опремени универзитети каде има широк пристап до литература, британските научници преземаат околу 1,5 трудови од Sci-Hub. Интуитивното мислење е дека Македонија како земја чиишто универзитети имаат многу тесен пристап до светските научни бази (ако воопшто имаат некаков пристап) би имала многу поголем број на преземања од регистрираните два по човек. Возможно е, се разбира, македонските научници да не се запознаени со постоењето на сервис како Sci-Hub.org, но можно е и да немаат потреба за голем број на научни трудови. Последново можеби се отсликува преку бројот на објавени трудови. Британските научници во година објавуваат 1,2 трудови по човек. Разликата од 1 труд по човек, во споредба со македонските научници, во светот во кој владее максимата објави или исчезни (publish or perish) е огромна.

Сето погоре укажува дека Македонија го следи трендот на сѐ поголемо преземање на научни содржини, но кога станува збор за додавање во научниот корпус нејзиниот придонес (или придонесот на нејзините научници) е незначителен.

Понатаму, податоците од Sci-Hub.org откриваат дека најголем број од преземањата во Македонија се случиле во Скопје – 4933. Другите поголеми универзитетски центри Битола, Тетово и Штип имаат по 191, 226 и 799 преземања соодветно. Во податоците има и 1139 преземања за кои нема локација што може да влијае на вкупната распределба, но јазот помеѓу Скопје и другите градови е голем. Останува да се истражи дали тој јаз се рефлектира и во научната работа на УКИМ наспроти другите универзитети.

View post on imgur.com

Се разбира, овие податоци не кажуваат ништо дефинитивно за македонската научна работа. Возможно е научните работници нивните материјали да ги набавуваат од друго место (колеги, сопствени средства, итн.). Но, возможно е и во Македонија едноставно да нема потреба од тековни научни истражувања кои што претежно се објавуваат во журнали (студиските програми да користат претежно книги, научните работници да не се вклучени во истражувачки проекти, итн.). Детално разгледување на податоците од Sci-Hub ќе покаже и кои теми и формати на трудови се од интерес на домашната научна јавност.

***

Минатата недела се осврнавме на бројот на преземања од Sci-Hub и со бројот на објавени трудови во Македонија во однос со некои други европски земји. Сега фокусот го поместуваме на тоа што се чита од страна на македонската научна јавност.

Од истражувањата што се правени на универзитетите во Велика Британија може да се види дека во просек британските научници читаат 39 научни материјали месечно, од кои 22 се трудови објавени во журнали. Ако претпоставиме дека еден научник од Македонија треба да чита исто за да биде на исто научно-истражувачко ниво со својот британски колега, тогаш останува прашањето како македонскиот научник се снабдува со литература. Сепак, одреден број на научни текстови се преземаат во Македонија.

Македонските научни читатели воглавно преземаат трудови од научни журнали и литература што се чита воглавно е издадена во последните 20 години. Најстариот труд што од Sci-Hub е преземен во Македонија е „Vital Statistics of Cavalry Horses“ од 1880 година. Анализа, пак, на насловите на документите открива дека најчесто преземан труд е „Genetic diversity of Brucella abortus and Brucella melitensis in Kazakhstan using MLVA-16“, кој што е преземен 44 пати. Двата наслова се неочекувани или барем необични. Интересно би било да се дознае која е причината за овие преземања.

Понатаму, податоците за издавачот во најголема мера недостасуваат во изворните податоци од Sci-Hub, но од она што е достапно, како најчест издавач кој е преземан предничи Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE).

View post on imgur.com

Обидот да се презентираат насловите на трудовите во зборовен облак открива дека истражувања на теми како рак, енергија и иновации се помеѓу почестите кои што се преземаат. Веројатно е тогаш меѓу имињата на издавачи што недостасуваат да има и значителен број на медицински или биолошки журнали, покрај оние за инжинерство.

View post on imgur.com

Петте најчесто преземани публикации, пак, ги вклучуваат Renewable and Sustainable Energy Reviews со 70 преземања, American Journal of Physics со 65 преземања, Energy Policy со 61 преземања, Journal of Sound and Vibration со 51 преземања и Science со 51 преземања.

Ова покажува една шарена слика за темите од интерес на македонската научна јавност. Од една страна, со оглед на тоа дека има истражувања коишто велат дека еден преземен труд се споделува до 10 пати помеѓу научниците-колеги тогаш можеби ефектот од преземањето на мал број трудови во Македонија (0,2 по научник) да има поголем ефект. Така, на пример, бројот од 10 преземени трудови поврзани со теми за земјотресно инжинерство (од журналот „Soil Dynamics and Earthquake Engineering“) може да биде охрабрувачки дека таа струка настојува да биде во тек со научните новини - ако навистина и во Македонија споделувањето е на исто ниво како во Велика Британија или САД. Од друга страна, дури и споделување од 10 пати ги држи македонските научни работници далеку од Велика Британија во однос на месечна читачко-истражувачки просек.

Веројатно, без да се прашаат и самите научници повеќе не може да се знае за навиките, потребите за читање и истражување на македонските научници. Можеме да се надеваме дека со достапноста на материјали преку Sci-Hub работата ќе станува сѐ подобра.

Првично објавено во два дела на РСЕ:
http://www.slobodnaevropa.mk/a/28067002.html
http://www.slobodnaevropa.mk/a/28078012.html

1. Трите најголеми македонски градови се меѓу најзагадените во Европа: Скопје, Тетово, Битола. Изборната програма за 2016 г. мора да содржи ветување за значително намалување на загадувањето во 4 годишниот мандат (во пар со локалните избори што следат). Ова нема само силен популарен одек. Загадувањето има негативни ефекти на здравјето што се мерат во милиони долари. Оптеретувањето на фондот за здравство ќе биде намалено, и работната способност на луѓето ќе биде подобрена. Како екстерен ефект од двете тоа ќе значи повеќе пари во фондовите. Понатаму, подобрувањето на урбаните средини ќе ги направи нив попривлечни за живеење што може да влијае на намалување на трендот на иселување. Како под-проекти на оваа определба може да се вбројат: урбано зелено, мораториум на градење, подобар јавен превоз, велосипедски патеки, замена на возен парк итн.

2. Слободата на медиумите е на најниско ниво од осамостојувањето на Македонија. Темелник на нејзиното подобрување е укинувањето на страв кај новинарите и другите што пишуваат за политичко-општествени теми. Затоа изборната програма за 2016 треба да содржи ветување за одредби во законот за навреда и клевета што ќе оневозможат покренување на тужби од страна на политичари и други јавни личности кон новинари за периодот додека се на функција, и понатаму доколку пишувањето се однесува за периодот додека биле на функција. Секако тоа ќе значи дека ќе има и малку шунд во пишувањето (како и сега). Но, јавните личности ќе научат да трпат. А секако, малку шунд е подобро од многу страв.

3. Гарантирање на малцинските права. Изборната програма за 2016 треба да содржи ветување за промена Амандман 5 од Уставот да се промени така што губењето на службен јазик нема да се случи ако заедницата изгуби еден процентен поен во бројноста во општината. Како дел од ова, изборната програма треба да содржи ветување за мултијазично образование. Децата на водечките политичари први треба да бидат запишани во ваквите паралелки.

4. Брзо интегрирање во ЕУ. Изборната програма за 2016 треба да содржи ветување за почнување на пристапни преговори до крајот на мандатот. Со други зборови, мандатот што ќе се бара во 2020 да биде за комплетирање на влезот на Македонија во ЕУ. (Ако тоа значи и решавање на проблемот со Грција, тогаш и тоа е тука.)

5. 21 век, полицајци со автоматско оружје претресуваат граѓани за џоинт; казнуваат за преминување улица не на пешачки премин; легитимираат за прошетки во парк. Изборната програма за 2016 треба да содржи ветување дека ќе имаме полиција што нема да ги малтретира граѓаните.

6. Но и пошироко, изборната програма за 2016 треба да содржи ветување дека Македонија сѐ повеќе ќе се приближува до 21 век. Наместо младите да одат во Западна Европа за да живеат во 21 век, оние кои што сакаат да живеат во 19 век може да се преселат во Сомалија (на пример). Ова, меѓу другото, вклучува јасно раздвојување на државата од црквата, и нејзино соодветно даночење; гарантирање на правата на жените освоени во минатиот век (абортус како најважно); дозвола за истополови бракови.

7. Лакрдијата со студентски избори и игнорирањето на престапи од страна на таканаречените студентски лидери мора да заврши. Изборната програма за 2016 мора да содржи ветување за создавање на универзитет по западни стандарди. Студентското организирање е само дел од тоа, но е значаен чекор во отпуштањето на организацијата од партиските спреги. Водечките политичари исто така треба да ги запишат нивните деца на водечкиот македонски универзитет. Студирањето во странство на децата на оние што ги креираат домашните политики треба да заврши.

(Продолжува.)

Одлуката на Уставниот суд која што ги откажа изборите на 5 јуни беше дочекана со големо воодушевување. Таа утврдува дека поединечен акт на Собранието на Република Македонија може да се смета за пропис. Но, објаснувањето понудено во Одлуката за поништување на Одлуките за распуштање на Собранието на Република Македонија е необично штуро.

Во 7(3) судот вели дека „Уставниот суд е тој кој одлучува кој акт ќе го третира како пропис, подобен за уставно-судска оцена“. Потоа во 7(4) дека „ваков вид на одлука има универзално дејство и посредно се однесува на сите граѓани кои на непосредни избори го даваат својот глас за одреден пратеник на Собранието“.

Но, судот не нуди објаснување каде е границата на универзално дејство, или кои одлуки не се однесуваат посредно на сите граѓани. Дали универзалноста произлегува од функцијата на собранието како законодавен дом, или универзална одлука може да донесе и друг орган, како влада или министерство? Или, дали универзалноста е директно врзана со изборниот процес, па одлука што се однесува на изборите без разлика од кого е донесена, може да биде подложена на уставно-судска оцена? На пример, дел од одлуките на пржинските министри што ги поништи владата во политичкото надмудрување на ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ исто така беа поврзани со изборниот процес. Дали Уставниот суд ќе се занимава со нив, или пак можеби со одлуките на Државната изборна комисија? Се разбира судот може во некое идно одлучување да објасни како некоја друга оспорена одлука нема универзално дејство или не се однесува на сите граѓани. Но, некој треба и да поднесе иницијативи до судот, бидејќи како што велат од таму „судот ретко работи по сопствена иницијатива“, иако неговиот деловник вели дека судот може да го прави тоа (ч. 14).

Но, да ја оставиме ноншалантноста на судот во однос на неговите уставни обврски како „органот кој ја штити уставноста и законитоста“ 7(3). Што всушност оценува судот по иницијативата поднесена од Талат Џафери? Дали судот оценува дали собранието смее да се распушти, или пак, дали собранието смее да се распушти со одложен рок? Судот не дава објаснување зошто неговата одлука се однесува на двете одлуки на собранието, а не само на оној дел каде што собранието вели дека одлуката важи од определен датум наместо веднаш.

Поинаку кажано, ваквиот пристап на судот ја доведува во прашање само-регулацијата на собранието: има ли тоа право да се само-распушти? Да, според ч. 63(6) од Уставот. Тогаш зошто / како судот одлучува дека одлуката е целосно неуставна, а не само во делот на одложеното дејство? И Уставниот суд во точката 8 од неговата одлука се занимава со одложеното дејство, а не со распуштањето. Зошто тогаш целосно поништување?

Поинаков пристап би бил дека втората одлука, онаа што ја одложува првата, е целосно неуставна: собранието е веќе распуштено. Но, првата одлука би требало да се разгледува посебно. Собранието се само-распушта: тоа е уставно. Собранието додава одложен рок: тоа не е уставно. Нејасно дали судот всушност сака да ја оценува намерата на собранието, наместо самата одлука што ја има пред себе: можеби може да се каже дека намерата на пратениците на владеачката коалиција е воведување на „правна несигурност и повреда на владеењето на правото“ 8(7). Но, судот тешко може да објасни како намера може да се толкува како пропис.

Проблемите за Македонија кога одлуката би била поинаква овде се очигледни: ако судот ја поништел одлуката за распуштање само во делот на одложеното важење тоа ќе значеше дека Собранието е распуштено од 23 февруари 2016 година, и сите други акти донесени од него потоа се ништовни, но и тоа дека роковите за избори согласно Уставот одамна се истечени. Така судот донесе одлука која што колку-толку ја зачувува нормалноста на ситуацијата во државата. Но, тоа што судот носи одлука што ја крпи политичката криза истовремено не значи дека таа одлука е целосно издржана. Како што стојат работите, во догледно време таа одлука нема да биде подложна на детална уставно-судска анализа.

Можеби во овој контекст на политички калкулации треба да се чита и одмолчувањето на судот кон ч. 5(2) од Законот за Собранието на Република Македонија кој што вели дека мандатот на пратениците трае „од денот на неговото верификување до денот на верификувањето на мандатот на новоизбраните пратеници“, иако во 8(3) судот вели дека „Со Уставот не е утврдено мандатот на пратениците во Собранието да продолжи во случај на распуштање на Собранието, ниту е предвидено во таков случај тие да продолжат со должноста“.

Текстот е оригинално објавен на РСЕ: http://www.slobodnaevropa.mk/a/27781884.html

Двете главни критики што може да се прочитаат на социјалните мрежи против шарената револуција се дека протестите се мирни, а со мирни протести ништо не се постигнува, и дека повторување на една те иста работа не може да доведе до различни резултати од тие што сме ги добивале претходно – а тие воглавно биле неуспех во остварувањето на барањата на граѓаните што протестираат. Двете критики се неиздржани. Тие или укажуваат на неинформираност на луѓето што ги застапуваат, или пак се намерен обид за поткопување на протестите за промена на режимот на Никола Груевски.

Всушност, податоците за движењата што се бореле за промена на влада или остварување независност од 1900 до 2006 година кажуваат поинаква приказна. Ненасилните протести во споредба со насилните имаат два пати поголема шанса да успеат во остварување на нивните цели. Уште повеќе, ненасилните протести се поуспешни и во креирањето на демократски институции штом ќе заврши промената на владата.

Предноста на ненасилните протести е едноставна: тие можат да привлечат разнолика група на луѓе и да добијат поддршка од инаку неодлучните граѓани. Понатаму, зголемувањето на бројот на учесниците ќе го поврзе движењето со разни делови од опшеството и ќе влијае на оние граѓани кои се лојални на режимот. Дури и најлојалните поддржувачи на режимот против кој се бори ненасилното движење имаат секојдневни врски низ оштественото ткиво коишто на дол рок се поважни од судбината на автократот кој што моментално владее.

Повторувањето на активностите има друга предност: во контекст на Македонија континуирана граѓанска активност секогаш е напредок. Овој пат репертоарот е дополнет со боење на градот. Тоа им дава можност на пасивните граѓани да видат дека нешто се случува во нивниот град. Можеби дисперзијата на протестите ќе има уште поголем ефект: бои во резиденцијалните делови на градот ќе ја пренесе пораката поблиску и до оние кои не шетаат во центарот. Но, и без тоа трагите остануваат видливи за сите.

Сепак, има и едно ограничување на оваа дискусија. Податоците од историјата кажуваат и дека ненасилните кампањи се секогаш успешни штом достигнат праг од 3,5 проценти од населението кое активно и континуирано учестува. За Македонија тоа е 70 илјади граѓани. Од една страна повторувањето на протестите секој ден во исто време и низ повеќе градови може бавно да достигне до точката од 70 илјади. Како што се шири мрежата на учесниците и учеството станува сѐ помалку ризично, тоа е очекуванио исход што би следел по некое време. Од друга страна прашањето што се поставува е дали опозицијата е толку слаба што не може да обезбеди 70 илјади граѓани кои што ќе го искажат своето незадоволство на улица. Тука не мислам само на СДМС туку и на сите други опозициски партии кои што, барем декларативно, се против режимот на Груевски. Тешко е да се замисли сценарио во кое сите тие немаат капацитет да мобилизираат 70 илјади граѓани. Другото сценарио е дека тие не сакаат да го сторат тоа, и тогаш шпекулациите за тајни преговори додека континуирано траат релативно малите по бројност протести имаат повеќе смисла. Останува на партиите да одговорат.

Но, да ја ставиме оваа бојка во контекст. На референдумот за зачувување на изгледот ГТЦ само во општина Центар имаше 17 илјади гласови. Прашањето за шарената револуција е како да ги мобилизира луѓето што гласаа против промената на фасада на трговскиот центар и дали за тоа е потребна некавка соработка со партиите или не. Има различни тактики за ова. Можеби една е „референдумски ден“: секои две седмици во недела на пладне да се бара масовност при што тоа може да се организира во секое маало без нужно собирање во центарот на градот. Тоа што протестите во историски контекст се на прав пат, не значи дека тактички прилагодувања на околностите не се потребни.

Во заклучок, критиките против шарената револуција се неосновани поради неинформираност или малициозност на нивните пропоненти. Континуираната активност на движењето е поважна од неговото бавно темпо на мобилизација. Последното повеќе отвара прашања за ангажманот и/или капацитетот на декларираните опозициски партии, отколку за патот по кој е тргнато движењето против режимот на Груевски. На шарената револуција ѝ преостанува да иновира во тактиките за да го рашири гласот онаму каде што ехото од центарот не стигнува.

Овој текст во голема мера е базиран на презентираните наоди од истражувањата на ненасилните протести достапни во ова видео.

Текстот е оригинално објавен на РСЕ: http://www.slobodnaevropa.mk/a/27747197.html

Претседателот Иванов повикал за правно решение во врска со дадените, но одбиени, помилувања. Додуша не повикал на блогери, ама што е тука е.

Еден случај од тие поведени од Специјалното јавно обвинителство (СЈО) е тој за „тортура“. Обвинителките веќе рекоа дека тортура е кривично дело според македонскиот кривичен законик (ч. 142) и забрането со Европската конвенција за човекови права (ч. 3).

Сепак, постои уште еден меѓународен инструмент, кон кој Македонија е потписник (уште од 1994), и од кој произлегува обврска за кривично гонење за тортура: Конвенцијата против тортура.

Конвенцијата против тортура во ч. 1 речиси еднакво како во македонскиот кривичен законик ја дефинира тортурата. Но, поважно, и поврзано со барањето на претседателот, е тоа дека конвенцијата не препознава можност за помилување во врска со вакви дела, туку напротив, за нејзините потписници, создава обврска за кривично гонење на лицата за кои има сомнение дека направиле такво дело, или, ако тоа не е возможно - екстрадицкија. Обврската за кривично гонење секако не подразбира и осудување. Јавниот обвинител треба да ја има можноста да го изведе случајот пред суд, и таму да се утврди дали имало тортура или не.

Понатаму, согласно ч. 27 од Виенската конвенција за меѓународните договори (кон која Македонија исто така е потписник), земјите потписнички не смеат да се повикуваат на домашно законодавство (во наш случај Закон за помилување) со цел да не остварат обврски согласно меѓународен инструмент (Конвенција против тортура).

Оттука, претседателот Иванов може да ги повлече помилувањата за предметот „Тортура“ со образложение „технички превид“ т.е. неинформираност на неговиот кабинет за обврските на Републиката согласно меѓународниот инструмент.

Алтернативно, претседателот може да побара од јавното обвинителство, или СЈО може самостојно, да поднесе барање за заштита на законитоста до Врховниод суд и да го принуди судот да се произнесе во врска со обврските што државата ги има согласно горните меѓународни инструменти, па ако се почитуваат обрските од конвенцијата, судот да ги поништи одлуките за помилување.

Трето, тортура е дело за кое што постои универзална јурисдикција. Меѓудругото, било која земја потписничка на конвенцијата може да воспостави јурисдикција доколку жртвата е државјанин на таа држава: ч. 5(1c).

Бидејќи случајот е за Љубе Бошковски, кој што колку што е познато од медиумите има двојно државјанство, Хрватска би можела, доколу сака (доколку е политички корисно?) да бара воспоставување на јурисдикција, и тогаш за Македонија ќе има обврска за екстрадикција на лицата осомничени за тоа дело без разлика на тоа што имаат помилување согласно домашното законодавство.

Се разбира, претседателот можеби и не сака вистиснки да изнајде решение за повлегување на помилувањето и неговото соопштение да е само PR маневар. На крајот на краиштата, Македонија може да одбере да не ги почитува обврските што сама си ги презела.