наука

Што читаат македонските научници?

Tags: 

Една од најголемите маки на македонските универзитети е пристап до современа научна литература. На овој проблем, од скоро, се нуди решение „преку интернет“. Пиратската библиотека Sci-Hub.org нуди пристап до околу 50 милиони научни трудови. Проценката е дека целокупното научно творештво досега изнесува исто така околу 50 милиони научни трудови. Оттука, возможно е Sci-Hub.org да нуди пристап до речиси сѐ што е објавено како научен труд во човековата историја.

Во април 2016 година, Sci-Hub.org објави серверски записи од неговиот веб сајт за периодот септември 2015 – февруари 2016 кои кажуваат кои и колку научни трудови се преземени, како и од кои држави се направени преземањата. Иако шест месеци е краток период, сепак податоците нудат увид во тоа што и колку наука се презема во Македонија. Трендот во Македонија е сличен со трендот во остатокот од светот. Порастот во преземањата во полугодието за кои има податоци изнесува повеќе од 300 отсто. Од европските земји тоа е слично со Естонија и Финска.

View post on imgur.com

Според Државниот завод за статистика, во Македонија во високообразовните институции, во академската 2015/2016 година, има 3.980 наставници и соработници. Во дадениот период, тие преземале нешто помалку од два труда по човек. Најблиску до оваа бројка во Европа се Словачка и Кипар. Во 2015, пак, Македонија има 815 објавени научни трудови или 0,2 трудови по наставник/соработник. Тоа ја става Македонија на исто ниво со Бугарија, Латвија и Литванија.

Интересен е контрастот што може да се направи со, на пример, Велика Британија. Со несомнено подобро опремени универзитети каде има широк пристап до литература, британските научници преземаат околу 1,5 трудови од Sci-Hub. Интуитивното мислење е дека Македонија како земја чиишто универзитети имаат многу тесен пристап до светските научни бази (ако воопшто имаат некаков пристап) би имала многу поголем број на преземања од регистрираните два по човек. Возможно е, се разбира, македонските научници да не се запознаени со постоењето на сервис како Sci-Hub.org, но можно е и да немаат потреба за голем број на научни трудови. Последново можеби се отсликува преку бројот на објавени трудови. Британските научници во година објавуваат 1,2 трудови по човек. Разликата од 1 труд по човек, во споредба со македонските научници, во светот во кој владее максимата објави или исчезни (publish or perish) е огромна.

Сето погоре укажува дека Македонија го следи трендот на сѐ поголемо преземање на научни содржини, но кога станува збор за додавање во научниот корпус нејзиниот придонес (или придонесот на нејзините научници) е незначителен.

Понатаму, податоците од Sci-Hub.org откриваат дека најголем број од преземањата во Македонија се случиле во Скопје – 4933. Другите поголеми универзитетски центри Битола, Тетово и Штип имаат по 191, 226 и 799 преземања соодветно. Во податоците има и 1139 преземања за кои нема локација што може да влијае на вкупната распределба, но јазот помеѓу Скопје и другите градови е голем. Останува да се истражи дали тој јаз се рефлектира и во научната работа на УКИМ наспроти другите универзитети.

View post on imgur.com

Се разбира, овие податоци не кажуваат ништо дефинитивно за македонската научна работа. Возможно е научните работници нивните материјали да ги набавуваат од друго место (колеги, сопствени средства, итн.). Но, возможно е и во Македонија едноставно да нема потреба од тековни научни истражувања кои што претежно се објавуваат во журнали (студиските програми да користат претежно книги, научните работници да не се вклучени во истражувачки проекти, итн.). Детално разгледување на податоците од Sci-Hub ќе покаже и кои теми и формати на трудови се од интерес на домашната научна јавност.

***

Минатата недела се осврнавме на бројот на преземања од Sci-Hub и со бројот на објавени трудови во Македонија во однос со некои други европски земји. Сега фокусот го поместуваме на тоа што се чита од страна на македонската научна јавност.

Од истражувањата што се правени на универзитетите во Велика Британија може да се види дека во просек британските научници читаат 39 научни материјали месечно, од кои 22 се трудови објавени во журнали. Ако претпоставиме дека еден научник од Македонија треба да чита исто за да биде на исто научно-истражувачко ниво со својот британски колега, тогаш останува прашањето како македонскиот научник се снабдува со литература. Сепак, одреден број на научни текстови се преземаат во Македонија.

Македонските научни читатели воглавно преземаат трудови од научни журнали и литература што се чита воглавно е издадена во последните 20 години. Најстариот труд што од Sci-Hub е преземен во Македонија е „Vital Statistics of Cavalry Horses“ од 1880 година. Анализа, пак, на насловите на документите открива дека најчесто преземан труд е „Genetic diversity of Brucella abortus and Brucella melitensis in Kazakhstan using MLVA-16“, кој што е преземен 44 пати. Двата наслова се неочекувани или барем необични. Интересно би било да се дознае која е причината за овие преземања.

Понатаму, податоците за издавачот во најголема мера недостасуваат во изворните податоци од Sci-Hub, но од она што е достапно, како најчест издавач кој е преземан предничи Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE).

View post on imgur.com

Обидот да се презентираат насловите на трудовите во зборовен облак открива дека истражувања на теми како рак, енергија и иновации се помеѓу почестите кои што се преземаат. Веројатно е тогаш меѓу имињата на издавачи што недостасуваат да има и значителен број на медицински или биолошки журнали, покрај оние за инжинерство.

View post on imgur.com

Петте најчесто преземани публикации, пак, ги вклучуваат Renewable and Sustainable Energy Reviews со 70 преземања, American Journal of Physics со 65 преземања, Energy Policy со 61 преземања, Journal of Sound and Vibration со 51 преземања и Science со 51 преземања.

Ова покажува една шарена слика за темите од интерес на македонската научна јавност. Од една страна, со оглед на тоа дека има истражувања коишто велат дека еден преземен труд се споделува до 10 пати помеѓу научниците-колеги тогаш можеби ефектот од преземањето на мал број трудови во Македонија (0,2 по научник) да има поголем ефект. Така, на пример, бројот од 10 преземени трудови поврзани со теми за земјотресно инжинерство (од журналот „Soil Dynamics and Earthquake Engineering“) може да биде охрабрувачки дека таа струка настојува да биде во тек со научните новини - ако навистина и во Македонија споделувањето е на исто ниво како во Велика Британија или САД. Од друга страна, дури и споделување од 10 пати ги држи македонските научни работници далеку од Велика Британија во однос на месечна читачко-истражувачки просек.

Веројатно, без да се прашаат и самите научници повеќе не може да се знае за навиките, потребите за читање и истражување на македонските научници. Можеме да се надеваме дека со достапноста на материјали преку Sci-Hub работата ќе станува сѐ подобра.

Првично објавено во два дела на РСЕ:
http://www.slobodnaevropa.mk/a/28067002.html
http://www.slobodnaevropa.mk/a/28078012.html

За банкетот на знаењето – во чест на Арон Шварц

Tags: 

Некаде во август 2010 се наоѓав на универзитетски кампус во САД. Бев на гости и со лаптоп, па додека читав статии на google reader кликнав на вест што во себе содржеше врска до истражување на употребата на социјалните медиуми од страна на ИТ гигантите во рекламирањето на нивните производи. Како да отворам уште една страница на јавниот интернет, мојот Firefox ми отвори pdf документ од академски журнал. Не обратив поголеми внимание на овој настан се додека не се обидов да дојдам до истиот текст кога се вратив во Скопје. За кратко, всушност, бев на „банкетот на знаењето“.

Ова - „банкетот на знаењето“ - е терминот што Арон Шварц го користи за да ја опише ситуацијата во која се наоѓат луѓето, пред сѐ студентите, професорите и другите универзитетски вработени, во развиениот запад кои имаат лесен и постојан универзитетски пристап до новите и старите истражување, научни трудови и книги.

Подоцна, во 2011, во уште една универзитетска тура во Гетеборг ќе бидам потсетен на можноста што ние, луѓето од другата страна на paywall-от не можеме да ја имаме. Најновата повторена одлика на светот е привилегијата за пристап до знаење.

Граничниот пристап до оваа привилегија или трошките од банкетот ќе ги добијам во 2012 кога и сам морав да пишувам еден подолг академски текст. Пријатели, познаници и интернет странци со пристап зад затворените мрежи ми помогнаа да дојдам до трудовите што ми беа потребни да ја завршам мојата работа. На крај се израдував кога видов дека македонскиот журнал каде што ќе се појават делови од мојата работа е со ознаката Open Access.

Ретко пишувам лични текстови. Денот кога последен пат пишував за Радио Слободна Европа беше денот кога интернет беше преплавен со вести за смртта на Арон Шварц. Тоа саботно утро беше едно од најмачните за мене. Се сеќавам како со неверување гледав во мониторот на сите твитови и како вест по вест читав за трагичниот настан. Не го познавав Арон, но сум запознаен со неговата работа и со делот од таа работа кој наводно беше нелегален.

Овој текст е мал симбол во негова чест и краток повик за продолжување на неговата работа.

Арон беше дел од пошироко движење кое се залага за отворен пристап до информации, научни трудови и книги. Неговиот герилски манифест за отворен пристап (https://gist.github.com/4535453) ја исцртува борбата за пристап до знаењето кое сѐ повеќе и повеќе се дигитализира и станува дел од корпорациските облаци.

Овде во Македонија не сме помеѓу оние привилегираните кои имаат пристап. Но, можеме да придонесеме отворајќи го пристапот до документите кои ние ги создаваме и да подадеме рака на оние што се уште подалеку од масата каде што се служи знаењето. Со зборовите на Арон приватизацијата на образованието може да се сопре со отворање на знаењето, споделување на информациите и истражувањата и заедничка соработка. Голем дел од работата допрва следи.

Фала Арон.

Текстот е објавен на РСЕ: http://www.makdenes.org/content/article/24895092.html.

Истражувањата поддржани од даноци треба да се слободно достапни

Tags: 

Во јули оваа година Арон Шварц, еден од основачите на reddit и познат активист од САД, беше уапсен под сомнеж за кражба на податоци – околу четири милиони научни текстови од мрежата на JSTOR. Случајот сѐ уште не е разрешен и Шварц, ако биде пронајден за виновен, се соочува со казна затвор до 35 години, а JSTOR одлучи да дозволи пристап до дел од научните трудови тврдејќи дека тоа секако им бил планот, а овој инцидент само го забрзал неговото остварување.

Ако сте студент, тогаш сигурно ќе се запрашате зошто на Вашиот универзитет немате пристап до академски журнали? Не знам дали нешто е променето од кога јас бев редовен на УКИМ, но знам дека кревавме раменици кога на студиските посети во странство нѐ прашуваа кои ресурси ги користиме за истражување. Причините за недостигот на пристап до журналите најчесто се финансиски. Потребни се многу пари за пристап до соодветни бази.

Се разбира денес интернет ги прави работите многу полесни. Малку Google магија и можете да дојдете до многу содржини, легално или не, за да напишете академски текст по сите нишани. Патем, одлично упатсво за ова е достапно на блогот на Анастас Вангели. Но, покрај овие индивидуални решенија, две важни иницијативи го отвораат полето на достапност на научните истражувања. Една е иницијативата за „отворен пристап“ чија цел е создавање и уредување на журнали до кои пристапот ќе биде отворен. Претставници на оваа иницијатива има и во Македонија.

Втората, што се обзнани деновиве, и тоа скоро истовремено во САД и во Обединетото кралство, е иницијативата за слободен пристап до научните публикации што се направени со помош на државните фондови или ако сакате парите на граѓаните.

И додека ова се добри вести за многу луѓе, секако многу повеќе од популациите на двете држави, се разбира ќе има и жртви. Индустријата на издавачи на научни трудови ќе го прими најголемиот удар и можеби многу од тие компании ќе престанат да постојат. Но, ми се чини не треба да бидеме премногу изненадени. Интернет менува многу издавачки индустрии, па зошто не и таа што се бави со научни трудови... Како што вели Дана Бојд: „Индустријата на издавачи нудеше услуга. Порано се грижеше знаењето да биде споделено колку што е можно пошироко... Денес таа работи како чувар, водена повеќе од профит отколку од желбата да сподели информации.“

Науката секогаш била за широко споделување и по обем и по опфат. Интернет е тука да ни помогне во тоа. Да се надеваме дека и македонските научни трудови финансирани од даночните пари ќе го следат патот што го отвараат научниците во САД и Обединетото кралство.

Текстот е објавен на it.com.mk: Истражувањата поддржани од даноци треба да се слободно достапни.

Починал Пол Семјуелсон

Tags: 

Вчера починал Пол Семјуелсон. Семјуелсон беше еден од водечките економисти. Автор е на Economics, најценетиот учебник по економија во целиот свет.

Зошто пишувам за ова?

Речиси ниту еден медиум во Македонија ја нема оваа вест. Google има линкови само до Сител и МИА од поглавните медиуми.

Но, поважно, Македонија е единствената земја од групата земји со кои сакаме да се споредуваме каде предметот економија не се учи од книгата на Семјуелсон (колку што ми е познато книгата воопшто не е ни преведена на македонски).

Семјуелсон некогаш рекол: „Не се грижам за тоа кој ги пишува законите во државата или кој ги составува нејзините договори, сѐ додека јас можам да ги пишувам нејзините учебници по економија.“

Тоа е Пол. Поздрав од Македонија.

Како функционира метричкиот систем

Tags: 

Одамна сакам да преведам еден коментар од слешдот кој што крајно интересно го објаснува функционирањето на метричкиот систем. Ама за да не го заебам духот во кој што е напишан, еве го на англиски:

a square meter. a square meter is the base of a cube meter. The cube meter is the volume of one ton of fresh water at sea level at the equator at zero degrees Celcius. 1 ton is 1000 kilo gram. each kilo gram is thus 10cm*10cm*10cm, which happens to also be a liter. 1 gram is 1 millionth of a ton, of 1cm*1cm*1cm. so if a bottle of water is 1000 grams (1 kilo gram), it is also 1 liter. So now I know the volume, the weight, and the measurement of the container. Pretty nifty no?
Density is expressed in a ratio from fresh water at zero degrees at sea level at the equator. Let's say the density of velveta cheese is 1.001. With this, I could tell you the size of a kilo of velveeta, and how large a container to use, and thus how much paper to use to wrap it in. Then I could express this in how many per A0, A1, or A2, since they are derived from the meter. Get it?

Class dismissed.

Забелешка: Овој текст е авторско право на chris_mahan <chris_mahan_at_yahoo.com>

Целата дискусија е овде (и иако е стара, прилично е интересна). Така еден-два коментари подолу се спори објаснувањето на типчево, и по се изгледа може да се научат пар работи. Секако стандардните шеги метрички vs. оној другиот на американците/британците се супер. :)

Википедија за жал нема многу на оваа тема.