Вчера (7.3.2011) во Кинотеката на Македонија беа прикажани трите документарни филма на Билјана Гарванлиева: „Девојчето со хармоника“, „Тутоноберачката“ и „Шивачките“.

Нема да пишувам „филмски“ коментари. Ова се (очигледно) одлични документарни филмови за што не мора да ми верувате мене, ами на жири комисиите на филмските фестивали што ги имаат наградено филмовите.

Она што сакам да напишам е за некои пошироки (општествени) теми што се наметнаа за време и по проекциите, а за чие наметнување беше одговорна и авторката на филмовите.

Па да одиме со ред.

Референцирање кон друга поп култура

Прво, ова беше една и единствена проекција (со зборовите на авторката и продуцентот - можеби единствена до крајот на 2011 година). Присутна беше скопска публика, публика од центарот на Македонија. Не би одел толку далеку да речам дека салата во Кинотека ја исполни некаква си скопска елита, но меѓу присутните имаше театарски и филмски работници, новинари и претставници на амбасади. Ова гледање на македонската провинција низ документарниот филм многу ме потсети на американскиот филм Pecker. Во ова референцирање посебно помогна смеењето на дел од публиката на сцени од филмовите што во себе немаат хумор. Таквото смеење го доживеав како сеир.

Општествената одговорност на филмовите

По проекциите авторката остана да одговара на прашања. Помеѓу највпечатливите беше прашањето од македонскиот актер, чинам Владо Јовановски, кој праша дали филмот „Шивачките“ го привлекол вниманието на државните или странските институции со оглед на тоа дека во него се гледа дека жените работат по две смени дневно, немаат одмор итн - во суштина не ги уживаат основните работнички права, пропишани со Закон и безброј меѓународни конвенции.

Одговорот од продуцентот на филмот беше дека не, тоа не се случило. Потоа тој продолжи да коментира како овие информации за состојбата на шивачките биле јасно објавени во коментарите за филмот во културните рубрики на весниците, но никој од економските редакции не ја „фатил“ темата.

Интересно ми беше да видам како, повторно условно речено, скопската елита се жали на оваа ситуација. Ако веќе информациите за тешкотиите на жените што работат во фабриките во Штип се објавени во културните рубрики, што ја спречува скопската прогресивна јавност да им пишува секојдневно на уредниците (кои што не ја третираат темата освен културно), државните институции (кои што се надлежни да преземат мерки) и странските амбасади (за чии држави се наменети производите што се шијат) за оваа состојба?

Едно писмо до уредникот, може и да помине незабележано, но сто? Илјада? Тешко до општествена ангажираност преку чекање на „надлежните“. Нема да бидам идеалист и да речам дека писмата можеле (или можат) нешто да сменат. Сепак, понекогаш и обидот значи многу.

Потанаму, авторката рече дека сака филмот „да влезе во колективната свест на луѓето во Македонија“. Сепак, една проекција за цела година и никаков друг начин да се гледа филмот (поради тоа што дури ни телевизиите не се расположени да прикажуваат вакви - кратки документарни - филмови).

Јас би рекол бедни изговори за нешто што треба да биде дел од колективната свест. Авторката можеше да подели десет, дваесет дискови со филмот и веќе денес ќе беше на YouTube. Ете влез во колективанта свест. Ако телевизиите не сакаат, граѓаните може и поинаку да се информираат.

Знам, некој ќе скокне за ова за прашање за авторски права. Но, колку и моето мислење за авторските права да е спротивно од мејнстримот, јас не побарав филмот да влегува во свеста на граѓаните. Тоа се зборови на авторката. Изборот исто така е нејзин.

Филмовите прикажуваат очајни ситуации, животи, на граѓани на Република Македонија. Во нив има реплики како: „До ова дојдовме дека за политичари бираме погрешни луѓе“. Која е одговорноста на скопската публика во овој контекст? Авторката на филмовите во суштина се изразува дека проекциите не беа само уметнички настан. Дали сме ние повеќе одговорни за општествено-политичките случувања, бидејќи, еј, ако ништо друго имаме време да одиме на кино, додека во Штип мораат да работат две смени за да преживеат. Секако можеме да имаме и коктел кој чини повеќе од просечната плата на една шивачка.

За судењето според „наши“ стандарди

Во пишувањето на овие коментари ме води мислата од (веќе легендарното) предавање на Ханс Рослинг на TED.

Во него тој вели дека за различни делови од светот се потребни различни решенија. Сѐ зависи од контекстот.

На ова се потсетив кога на прашање од публиката што се случува со луѓето од филмовите, авторката, меѓу другото, одговори и за девојчето што бере тутун, Мумине од едно село во близината на Радовиш. За оние што не го гледале филмот, предупредувам дека ќе оддадам делови од приказната. Станува збор за девојче од село што се занимава само со тутун и во кое (сѐ уште) обичајот е за девојките да се плаќаат пари при барањето за брак. Како што разбравме од авторката кај девојчето се случила промена. Таа во текот на снимањето на филмот, станала посвесна и на својот татко му рекла дека не сака за неа да земаат пари. Авторката нагласи дека е во добри односи со девојчето и семејството и во план е Мумине да ја посети неа во Германија.

Додека ова изгледа на прекрасен исход според модерните стандарди (кои веројатно, некако, владеат во Скопје), што се случува со семејството на Мумине? Со два сина, тие мора сѐ уште мора да платат за две невести. Со една еманципирана ќерка, тие имаат само уште една со која можат да ја „компензираат“ оваа трансакција што се смета за стандардна таму каде што живеат. Патем, станува збор за суми од 3 до 5 илјади евра по невеста.

За мене, оваа ситуација отвара повеќе прашања, отколку што дава одговори (во конкретниот случај за Мумине) и повторно нѐ враќа назад на поширокиот општествен контекст на филмовите.

За крај, не сум сигурен дека јас имам сопствен став по (некои од) овие прашања. Да немаше прашања и одговори на крајот на проекцијата, веројатно ќе заминев и на излез со друштвото ќе продолжев да зборувам за она што зборувавме пред да почнат филмовите. Вака, темите се наметнаа и ова е она што делумно го измуабетивме на патот кон автобуската и што потоа јас го прибележав возејќи се во автобусот кон дома.

Тоа.