Истражување на животната средина беше името за односи со јавност на безбедносната единица што се занимаваше со контрола на популацијата во ЗИНО: загадена и непријателска област.

1.

Полиците за книги беа кутнати на подот. Ги одмина прескокнувајќи и се качи по скалите на горниот кат. Касите на вратите зјаеа празни. Без да погледне продолжи право кон просторија што некогаш била тоалет. Плочките беа напукнати, а чешмите откорнати. Се наведна долу и од ѕидот извади неколку парчиња. Се соблече и ги турна алиштата и ранецот низ процепот, а потоа помешечки се протна низ него. Како крт назад исфрли купче земја за да го маскира отворот.

Малата соба на другата страна ја осветлуваа два автомобилски фарови приклучени на акумулатор. На импровизирана маса беа распослани неколку големи листови харитја. Ѕидовите беа излепени со мапи што личеа на планови од градот.

Од ранецот извади неколку парчиња кора од дрво и се наведна над масата. Невештите цртежи, бледи копии од некоја книга, прикажуваа мали темнозелени ливчиња. На ќошот на листот со широки ракописни букви беше запишано: Lecanora conizaeoides. Под тоа: Барај ги овие. Ги стави корките покрај цртежите и почна да ги набљудува со парче скршена лупа. Ги напрегаше очите неколку минути пред длабоко да воздивне. Ги собра корките во кутијата под масата. Лицето му издаваше разочарување.

2.

Безбедносните служби не беа невообичаена глетка во паркот, но големиот шлепер што се паркираше покрај малото езерце ги изненади сите што тоа претпладне беа дојдени да се прошетаат низ градското зеленило. Лентите за предупредување речиси незабележително го заобиколија паркот. Службениците почнаа да монтираат конструкција околу езерцето. Неколкумина други ја испразнија водата со пумпа. Небесно сината површина на дното на базенот блескаше под априлското сонце. Неколку луѓе во целосни био-костуми се симнаа кон дното.

Оштрото сечиво ја расече мазната површина и од дупката се наѕре голема метална шахта.

- „Ни треба дигалка за ова.“ - прозборе еден во својот комуникациски уред.

Над нив неколкумина мафтаа со рацете додека возачот на шлеперот ја спушташе металната конструкција во празното езерце. Највисокиот ја прифати куката и ја прикачи на шахтата. Парчето метал се крена нагоре како да е хартија. „Кој оди прв?“ - со насмевка праша највисокиот додека се обидуваше да го придржува клатното. Другите немо гледаа. Останатите од горе стркалаа неколку скали. Долги, тенки и тесни пластични јажиња исчезнаа во двометарскиот радиус. Во базенот кранот спушти неколку кутии полни со рефлектори.

Био-костумите се спуштаа по скалите во длабоката темна дупка на врвовите на јажињата ги монтираа рефлекторите.

- „Вклучи.“ - се огласи повторно првиот кога последниот од нив се качи горе.

Светлината издаде нешто што во дупката изгледаше како чад или прашина. Околу нив веќе беше кренат шатор. Се слушаше само бучењето на вентилацијата.

Ситен човек влезе во шаторот и почна да дава наредби.

- „Докторе“, - се обрати кон еден во био-костум, - „Дозјнајте што се случува долу, но не заборавајте дека ова е полициска акција. Немаме многу време. Ајде!“

Овој климна со главата. Дваесетина во воена опрема се спуштија по скалите. По нив кранот спушти неколку големи контејнери. Луѓето во био-костумите ги подаваа надолу своите кутии со ознака Кршливо.

- „Спремни за диета?“ - се обиде повторно да се пошегува највисокиот. Докторот со главата го насочи кон дупката што зјаеше. Во одблесокот на неговата заштитна маска се гледаше лицето на ситниот.

- „Немој да изгубите некој од овие.“ - рече тој мафтајќи со зелениот плоснат уред пред да го слизне во џебот и исчезне надвор во сончевото претпладне.

3.

- „Не е толку лошо.“ - промумла највисокиот додека сркаше од една конзерва. - „Прв пат долу?“ - се обрати кон девојката што седеше до него. Таа го избегна неговиот поглед.

- „Доста Петар.“ - викна докторот од другата страна.

- „А што да правиме додека го обезбедуваат периметарот.“

- „Јади си ја конзервата.“ - врати таа.

Шаторот не изгледаше како којзнае што однадвор, но внатре беше полн со опрема. Мала лабораторија се криеше под маскирната церада. Ознаките и логото на ИЖИС беа отпечатени на сите уреди и алатки. Истражување на животната средина беше името за односи со јавност на безбедносната единица што се занимаваше со контрола на популацијата во ЗИНО: загадена и непријателска област. ИЖИС беше компактна и подвижна организација што се грижеше за вентилацијата и испуштањето на отпадот. Нивна задача беше да обезбедат доволно воздух и храна за неколку десетици илјади зиновци што живеја под сводот да можат да преживеат, но и да не се побунат. Нивната официјална мисија беше спречување на идни еколошки катастрофи и чистење и оплеменување на загадената и непријателска област. Нивните вооружени единици ја правеа нивната работа лесна.

Весна беше нова во ИЖИС. Нејзината работа воглавно се состоеше од подготовка на примероци кои потоа ги набљудуваше докторот Висла. Згрбавен и со испиено лице Висла ретко го креваше погледот од неговиот таблет и микроскоп. Очите му изгледаа како да се постојано насолзени. Неговите наоди се шифрираа и праќаа нагоре во хиерархијата на ИЖИС. Весна се сомневаше дека никој освен директорот не ги гледа. Тоа исто така беше нејзината работа. Се сеќаваше на разговорот од пред неколку недели: Исполнетиот ресторан зуеше. Спроти неа седеше дебел човек. До него седеше ситниот наредбодавател од ИЖИС. Дебелиот човек се навали над масата и го рашири лицето.- „Ќе одиш со следната експедицја.“ - ѝ рече. Таа кимна. Дебелиот се врати во своето столче. - „Тргнувајте што поскоро.“ - заповеднички рече дебелиот. Тоа беше краток разговор.- „Мора да внимавам на Петар“ - си мислеше Весна. Во неговото досие прочита дека долго време е соработник на Висла. Бил на секоја мисија долу во последните четири години. Петар беше нивниот компјутерџија. Секогаш беше гладен.

- „Си јадам.“ - повторно промумла тој сркајќи од конзервата.

4.

Кондензацијата на прозорците беше единствената вода што ја имаше видено во последните неколку дена. Апаратот за рециклирање на измет, монтиран во влезот, беше исклучен веќе неколку месеци. И денес се измоча во тегла и ја стави во стариот замрзнувач што му служеше како шкафче. Се симна по скалите од третиот спрат и ја стави раката во идентификаторот. Томе Ладевски. Зелено „Во ред“ и вратата крцна. Надвор, како и внатре, беше полусветло. Постојан самрак.

За него тоа беше позната глетка: згради подредени наоколу во распоред што некогаш имал некаква смисла. Плафонот беше светло син, некаде избледен, а некаде изгребан. Низ него понекогаш поминуваа бледи сончеви зраци. Дрвјата, нивните мртви стебла, стоеја како паметници на киселиот дожд. Избледените фотографии во книгата останата од родителите на неговата баба покажуваа друг Карпош, но тоа беше далечно минато.

Трагачот вибрираше во неговиот џеб. Томе го извади уредот: мала зелена кутија со ознаки на чуварите. Екранот прикажуваше дека сензорот за движење забележал некого на југ и тој подзастана во преминот кон соседниот влез. Требаше да пешачи на исток околу половина километар за да може да излезе на кејот на реката. Реши да се притаи неколку минути. Повторно вибрација. Томе брцна во внатрешноит џеб од јакната и го извади малиот уред.

- „Нема нови движења“ - си рече и тргна по тесната патека.

Улиците, полни со прав и ѓубре, со истапкани патеки по средина не беа најбезбедниот начин за движење наоколу, но Томе немаше избор. Реката сѐ уште беше основниот канал за исфрлање на смет и понекогаш со среќа, а понекогаш со бобра, можеше да најде некое недопиено шише фрлено од Планината.

Планината. Го чу тој збор прв пат од татко му кога имаше десетина години. Населбата издигната над пластичното небо кое беше навикнат да го гледа, беше сон на секој собирач, но качувањето таму не беше воопшто лесно како собирањето на отпадот, иако беше речиси подеднакво опасно. Со пријателите често разговараа за приказните дека некаде на југ има голема дупка во небото од каде може лесно да се искачат нагоре. Не познаваа некој што некогаш се качил, ниту пак некој што од таму дошол. Означените отвори, оние од кои доаѓаше отпадот, вентилацијата и вооружените сервисери на апаратите за рециклирање беа обезбедени со аларми и чувари. Приказните, исто така, велеа дека таму горе навистина има сино небо и сонце, но и дожд и дрвја и цвеќиња. Но, тоа беа приказни. Трагачот повторно вибрираше. Томе подзастана и се загледа кон реката. Од тука можеше да го чуе шумот на водата, но сега повторно мораше да се прикрие, овој пат покрај едно старо стебло. Уште една вибрација. Но, оваа ја препозна. Пар секунди претходно неговиот трагач го препозна трагачот на Филип. Не се надеваше на средбата со него. Дружењето со Филип често завршуваше на работ на невојлите. „Барем некој познат за ловот на реката“, си помисли Томе и се упати во правецот што му го покажуваше трагачот.

Филип не се разликуваше многу од својот познаник. Беше неколку години постар и повисок, но подеднакво слаб и блед. Алиштата му беа надраснати и рацете му висеа покрај телото. Секогаш се движеше со својот ранец. Беше малку подгрбавен од товарот што му беше прираснат на грбот. Имаше широка насмевка.

- „Еј, Томе“, - викна.

Томе ја крена раката како да мафта.

- „Жеден?“, и му дофрли шише со вода.

Томе го дофати шишето и сркна две-три голтки, а потоа го пикна во внатрешниот џеб. Беше жеден, но и доволно извежбан да се воздржи.

- „Фала, Филип.“ - рече додека се обидуваше да ја скрие неговата радост, - „Ова е од денес?“

- „Денес е празно.“

- „Да одиме нагоре, поблиску до отворот.“

- „Не.“ - отсече Филип. - „Да прошетеме надолу.“

5.

Хотелската соба со поглед на паркот беше полутемна. Дебел човек се прошета до прозорците и погледна долу кон осветлениот шатор. Луѓе влегуваа и излегуваа. Изгледаше работно. Ги затемни прозорците до крај и се сврте.

- „Сѐ.“ - рече.

- „Невозможно.“ - одговори глас од внатрешноста на собата, - „Купувањето имот е врзано со миграција горе. За да купиме сѐ, треба сите да ги донесеме овде. А ако трнеме да го менуваме тој закон, сите ќе се прашуваат зошто. Невозможно.“

- „Ќе ги носиме еден по еден.“ - возврати дебелиот. - „Здравствени контроли, климатизација, социјализација... имаш нешто такво во твоите закони? За договорот никој нема да знае – освен ако не прозбориш ти.“ - и го рашири лицето во насмевка. Гласот од внатрешноста не одговори. Дебелиот се врати то прозорците и ги рашири завесите. Сонцето ја осветли собата.

6.

Маските им ги криеја лицата. По наредба на Висла на првиот излет што Весна го имаше долу дојде и Петар. Грабеше со долги чекори пред неа и мафташе со рацете во различни правци опишувајќи ги сувите дрва и грмушки. Реката шумеше зад нив, а напред гледааа на широка рамнина. - „Паркот“ - си помисли Весна.

- „Ако замижиш и замислиш, можеш да го видиш паркот што бил овде“ - довикна Петар - „Сигурно било убаво како горе.“

Весна одмавна со раката.

- „Сме ги гребеле овие дрва безброј пати.“ - продолжи тој.

- „Ми треба ли твоја помош?“ - предложи Весна.

Пред да излезат доби порака да собере примероци за горе. Не мораше да му ја објаснува нејзината работа на Петар, но ѝ се чинеше дека ќе може да работи помирно ако тој не биде до неа.

- „Договори се со Висла следниот пат.“ - возврати Петар.

- „Од овде можам и сама“ - продолжи, - „го носам трагачот“ и покажа кон зеленоит уред што ѝ висеше на каишот. Петар одмавна со раката. Можеше да замине, но реши да почека директна наредба. Но, Весна се двоумеше. Конечно му подаде неколку пластични шишенца.

- „Појди кон брдцено. Собери примероци од таму. - му рече покажувајќи кон голото издигнување што се гледаше пред нив.

Откако Петар се оддалечи, таа го извади својот уред и го намести да прима податоци. Од ранецотот извади мала кутија за прва помош и ја испразни назад во него. Погледна во уредот и почна да ги следи координатите што пристигнуваа. Собираше парчиња дрвата и земјата и ги ставаше во кутијата. Ѝ требаше околу еден час да ги помине сите точки што ги доби. Кутијата за брза помош беше полна со ситни парченца од мртвиот пејсаж. Сега мораше да собере нешто и за Висла. Помина надвор од просторот што ѝ беше означен на трагачот и најде неколку пенушки. Трагачот вибрираше. Петар се враќаше назад. Таа се наведна и почна да собира примероци.

7.

Томе знаеше дека неговиот пријател веќе извидел. Неговото противење значеше дека горе има гужва, а избегнување кошкање никогаш не беше лоша идеја.

- „Ајде.“ - прифати Томе по кратко двоумење и тргнаа. Двајцата посегнаа во џебовите и ги поврзаа уредите. Двата трагачи кратко вибрираа и потврдија дека разменуваат информации за периметарот што го набљудуваат.

Тоа утро вибрациите од трагачот го разбудија Филип. Тој спиеше склупчен под една клупа помеѓу расфланите книги. Спиењето во библиотеката беше безбедно бидејќи одамна никој не влегуваше таму, но рефлексот му беше секогаш да се сокрие. Ја поткрена главата и погледна надвор низ скршените прозорци. Ги облече чевлите кои што секогаш ги оставаше настрана како лесна мета за случајниот крадец и се провлече под клупата. Се исправи и го нарами ранецот.

Малата зелена плочка во неговата рака вибрираше. Ја погледна и притисна неколку копчиња. Уредот возврати со уште една кратка вибрација. Го стави околу врати и излезе надвор. Улицата беше темна и пуста. Се сврте назад кон зградата и гледаше во скршените прозорци како да бара нешто. Уште една вибрација. Се упати кон исток.

Прошетките со Филип никогаш не беа само прошетки. Тој беше единствениот помеѓу пријателите на Томе што знаеше да чита букви. Сите други, како и Томе, знаеја само да ги распознаваат симболите на нивните трагачи. Филип имаше склоност да чепка по ѓубриштата и да склопува разни алатки од работите што ги наоѓа. Ранецот му тежеше од тие направи и сакаше долго да зборува за нив. Кога не копаше по купиштата ѓубре, се шмугнуваше во зградата што порано била библиотека. Таму копаше по старите листови хартија. Секогаш имаше нови приказни за работите што ги прочитал или склопил, но Томе и другите често не му веруваа. „Зборува глупости“ - знаеше да каже Дарко. Понекогаш го викаа Лудакот. Но, Филип не престануваше со приказните. Стигнаа пред висока зграда.

- „Ги знаеш овие згради?“ - праша Филип.

Томе погледна во трагачот. Зградата изгледаше празно. Томе климна.

- „Внимавај на влезот“ - рече и исчезна во внатрешноста.

Не беше невообичаено Томе да чува стража додека Филип копа низ старите објекти околу паркот. Тој секогаш се враќаше со предмети кои подоцна ги поправаше. Томе му помагаше колку што умееше. А и без тоа, зделката не беше лоша, затоа што трагачот внимаваше доволно за сите, па Томе седна и одпи од шишето. Вода.

Филип се качуваше бавно нагоре по скалите кои беа тесни од натрупаниот смет. На 12 кат просторот се отвори пред него. Изгледаше расчистено и простано. Во ќошот кон прозорците стоеше висок човек. Тој носеше нова облека која што личеше на униформа. Филип погледна и свирна. Човекот се сврте и се насмевна.

- „Ги сменив деловите горе. Другите работат?“ - праша.

Филип возврати со насмевака.

- „Донесов малку храна“ - и од џебовите извади неколку конзерви.

- „Томе е долу.“

- „Знам – но, тој не може да нѐ види овде“ - и го покажа екранот од својот плоснат уред. Прикажуваше нешто што личи на заштитно поле околу просторијата во која се наоѓаа. - „Никој не може. Вклучи го твојот.“

Филип го извади неговиот трагач и го намести да разменува податоци.

„За неколку часа, појди овде.“ - рече покажувајќи на мапата што се прикажуваше на екранот. „Ручаме тогаш.“

8.

- „Нешто се случува долу, во паркот.“ - рече Филип кога излезе од зградата

- „Пред десетина дена имаше само некоколку сервисери. Завчера дојдоа и чувари, а утрово почнаа да го заградуваат просторот.“

Томе се почуствува измамен. Дојде по вода, а сега се изгледаше како да се вовлече во една од авантурите на Филип кои што не беа наивни. Помисли да му го врати шишето и да се врати назад. „Можеби ќе најдам некое фрлено шише.“ - си помисли. Но, Филип како да го забележа неговото двоумење.

- „Ќе почекаме уште малку и ќе одиме до работ. Фрлаат многу шишиња и конзерви.“ - нафрли тој и одеднаш предлогот за прошетка до паркот не звучеше неразумно.

Чуварите од Планината не правеа чести посети долу. Но, Томе знаеше дека треба да ги избегнува. Неговиот татко настрада покрај реката кога чуварите ги проверуваа отворите за вентилација пред шест години. Откако почна сам да оди покрај реката, често гледаше мртви тела како пловат надолу и се сомневаше дека тоа се луѓе, кои како татко му, им се нашле на пат на чуварите. „Тоа што се случува под небото не е ничија грижа.“ - велеше татко му, - „Внимавај, секогаш внимавај“. Томе често се сеќаваше на зборовите на татка си: „Многу нѐ има овде, но сите се кријат. А Планината е речиси празна. Понекогаш се симнуваат и земаат деца со нив. Можеби ќе ја имаш таа среќа, сине, но потоа ќе мора да пукаш во нас“.

Томе еднаш го праша Филип дали знае нешто за животот на Планината, Филип му покажа голема книга со цртежи. „Пишува: Облакоград“ - му рече. „Зошто тогаш го викаме Планина?“, „Затоа што е висока.“ - му одговори Филип. Не беше сигурен дали тоа беше шега. Цртежите беа избледени, но меѓу формите можеше да се препознае голема конструкција која се издига на столбови и ниски згради расштркани низ просторот. „Вака е листови и листови“ - велеше Филип, - „но никој не знае зошто сите не сме горе“.

9.

Висла седеше склупчен врз микроскопот. Весна му подаде уште неколку примероци. Тој немарно ги стави во купот. Изгледаше вознемирено.

Весна седна на своето биро и почна да ги подредува примероците. Зелениот уред вибрираше на масата.

Стави го пакетот во кутијата за рециклирање.

Неколку минути подоцна во шаторот влезе униформиран службеник. Почна да ги собира кутиите со симбол за рециклирање оставени на подот. Весна побрза да ги стави епруветите во една таква кутија. Звукот на стакленцата му го привлече вниманието на Висла. Тој ја крена главата кратко и повторно се наведна.

- „Веќе сите знаат.“ - промумла.

Весна ја остави кутијата во купот.

10.

Пред широката рамнина беше распространа бодликава жица.

- „Сами сме овде.“ - му рече на Томе.

Седнаа покрај патеката. Зградата од спротива беше разрушена. Филип го остави ранецот на земја и го затскри со ѓубре.

- „Остави ја водата тука.“ - рече Филип додека го исклучуваше неговиот трагач.

Томе го исклучи својот трагач. Знаеше дека ако одат да ловат храна, тогаш подобро да не ги фатат со трагачи во нив. Просторот изгледаше празен сѐ до реката.

- „Каде се чуварите?“ - праша Томе.

- „Зад свиокот на реката.“ - одговори Филип - „Да одиме.“

Ја прескокнаа оградата и тргнаа по брегот. Почнаа полека да се симнуваат надолу. Стануваше сѐ посветло. Зад свиокот мораа да мижат. Филип му подаде парче темна пластика на Томе. Жица висеше од двете страни. „Стави го вака“ - му покажа. Од небото висеа дебели кабли. Рефлектори го осветлуваа целиот простор. Неколку шатори беа распоредени во форма на круг. Долг шатор на исток. Голем кружен шатор на југ. Мали распрскани наоколу. Но, пусто.

- „Сега ручаат.“ - проговори Филип пред Томе воопшто да стигне да праша, „Да одиме во оној до брегот.“ - и потрча напред.

Томе тргна по него. Ја гледаше својата сенка на прашливата земја како се преместува де на едната, де на другата страна. Трчаше, речиси весело како во игра. Мислеше на храната што ќе ја собере од шаторот. Водата. Водата.

- „Почекај овде.“

Томе ја извади пластиката од очите. Од јакната извади платнена торба и му ја подаде на Филип.

- „Наполни ја и за мене“ - рече.

- „Почекај овде.“ - се насмевна Филип.

Неколку минути подоцна излезе од шаторот со торбата на грб.

- „Соблечи ја јакната и влечи ја зад себе.“ - му рече на Томе. Нивните стапалки исчезнуваа во правта. Зад свиокот. Самрак.

11.

Влегоа во зградата на библиотека. Филип побрза до една клупа. Ја исчисти и намести. Ја стави торбата на една од нив. Томе се приближи љубопитно. Филип ја отвори торбата и извади неколку пластични кутии и купче листови хартија. Радоста исчезна од лицето на Томе. Зина да приговори.

- „Ранецот. Ранецот е за тебе.“ - го пресече Филип.

Томе се сепна. Ранецот го носеше на својот грб откако излегоа од паркот. Го симна и отвори. Беше полн со конзерви и шишиња. Го крена погледот.

- „Но, што правеше во шаторот?“ - праша.

Филип радосно ги вртеше листовите.

- „Lecanora conizaeoides и Lepraria incana“ - прошепоте.

Томе гледаше зачудено.

- „Ова се првите лишаи. Воздухот се подобрува.“ - рече со насмевка.

12.

Дебелиот ги гледаше резултатите. Неговото лице задоволно се смееше.

Телефонот заѕвони.

Го вклучи екранот.

Камерите за надзор на ЗИНО покажуваа неколку високи згради.

На нивниот кров блештеа старите рекламни паноа: Не продавај.

Долу, помеѓу растурените книги, трагачот на Томе вибрираше. Знаците на екранот ја пренесуваа истата порака.